This new telescope might show us the beginning of the universe | Wendy Freedman

Translator: Nguyen Cao Reviewer: Gia Bảo Nguyễn Hữu

When I was 14 years old, I was interested in science --

Khi tôi 14 tuổi, tôi rất thích khoa học --

fascinated by it, excited to learn about it.

bị nó mê hoặc, và rất hứng thú học hỏi về nó.

And I had a high school science teacher who would say to the class,

Khi tôi học trung học, giáo viên khoa học của tôi đã nói với cả lớp rằng,

"The girls don't have to listen to this."

"Các bạn nữ không cần phải nghe cái này."

Encouraging, yes.

Thật là khích lệ, vâng.

(Laughter)

(Cười)

I chose not to listen -- but to that statement alone.

Tôi chọn cách không lắng nghe -- mà làm lơ câu nói đó.

So let me take you to the Andes mountains in Chile,

Giờ hãy để tôi đưa các bạn đến những ngọn núi Andes ở Chile,

500 kilometers, 300 miles northeast of Santiago.

500 km, 300 dặm về phía bắc Santiago.

It's very remote, it's very dry and it's very beautiful.

Nơi đó rất xa, rất khô cằn và cũng rất đẹp.

And there's not much there.

Và cũng ko có gì nhiều ở đó.

There are condors, there are tarantulas,

Ở đó có những con kền kền, nhện đen,

and at night, when the light dims,

và vào buổi tối, khi ánh sáng tắt dần,

it reveals one of the darkest skies on Earth.

để lộ ra một trong những khoảng trời tối nhất trên trái đất.

It's kind of a magic place, the mountain.

Một nơi khá kỳ diệu, ngọn núi.

It's a wonderful combination of very remote mountaintop

Đó là một sự kết hợp tuyệt vời giữa những đỉnh núi xa xôi

with exquisitely sophisticated technology.

và khoa học tinh vi phức tạp.

And our ancestors, for as long as there's been recorded history,

Và tổ tiên chúng ta, xa ở mức có thể được ghi nhận trong lịch sử

have looked at the night sky and pondered the nature of our existence.

đã từng nhìn lên bầu trời đêm này và nghĩ về bản chất tồn tại của con người.

And we're no exception, our generation.

Và chúng ta cũng ko ngoại lệ, thế hệ chúng ta.

The only difficulty is that the night sky now is blocked

Điều khó khăn duy nhất là hiện nay bầu trời đêm thường bị cản trở

by the glare of city lights.

bởi ánh đèn thành phố.

And so astronomers go to these very remote mountaintops

Thế nên những nhà thiên văn học đã đến những đỉnh núi xa xôi này

to view and to study the cosmos.

để quan sát và nghiên cứu về vũ trụ.

So telescopes are our window to the cosmos.

Kính thiên văn là cửa sổ của chúng ta mở ra với vũ trụ.

It's no exaggeration to say that the Southern Hemisphere is going to be

Không hề cường điệu khi nói rằng bán cầu nam sẽ trở thành

the future of astronomy for the 21st century.

tương lại của ngành thiên văn trong thế kỷ 21.

We have an array of existing telescopes already,

Chúng ta đã có một loạt kính thiên văn tồn tại sẵn

in the Andes mountains in Chile,

trên các ngọn núi Andes ở Chile,

and that's soon to be joined by a really sensational array of new capability.

và sớm thôi sẽ được bổ sung bởi một loạt khả năng mới đáng kinh ngạc.

There will be two international groups that are going to be building

Ở đó sẽ có hai nhóm quốc tế tiến hành xây dựng

giant telescopes, sensitive to optical radiation, as our eyes are.

những kính thiên văn khổng lồ, nhạy với bức xạ quang học, giống như mắt chúng ta.

There will be a survey telescope

Ở đó sẽ có kính thiên văn giám sát

that will be scanning the sky every few nights.

dùng để quét bầu trời vài đêm một lần.

There will be radio telescopes,

Sẽ có những kính thiên văn radio

sensitive to long-wavelength radio radiation.

nhạy với bức xạ radio bước sóng dài.

And then there will be telescopes in space.

Và sau đó là những kính thiên văn không gian.

There'll be a successor to the Hubble Space Telescope;

Ở đó sẽ có kế vị của Kính thiên văn Hubble Space;

it's called the James Webb Telescope,

được gọi là Kính thiên văn James Webb,

and it will be launched in 2018.

và nó sẽ được khởi động vào năm 2018.

There'll be a satellite called TESS

Ở đó sẽ có một vệ tinh tên là TESS

that will discover planets outside of our solar system.

sẽ được sử dụng để khám phá những hành tinh nằm ngoài hệ mặt trời.

For the last decade, I've been leading a group --

Trong thập kỷ qua, tôi đã và đang lãnh đạo một nhóm --

a consortium -- international group,

một hiệp hội - một nhóm quốc tế,

to build what will be, when it's finished,

xây dựng cái sẽ là, khi kết thúc,

the largest optical telescope in existence.

một kính thiên văn quang học lớn nhất từng tồn tại.

It's called the Giant Magellan Telescope, or GMT.

Nó được gọi là Kính thiên văn Giant Magellan, hay GMT.

This telescope is going to have mirrors that are 8.4 meters in diameter --

Kính thiên văn này sẽ được trang bị những tấm gương có đường kính 8,4m --

each of the mirrors.

mỗi cái.

That's almost 27 feet.

Gần 27 feet.

So it dwarfs this stage -- maybe out to the fourth row in this audience.

Nó choáng hết phần sân khấu này -- có lẽ đến tận hàng ghế thứ tư của khán thính giả.

Each of the seven mirrors in this telescope

Mỗi cái trong 7 tấm gương của kính thiên văn

will be almost 27 feet in diameter.

sẽ có đường kính khoảng 27 feet.

Together, the seven mirrors in this telescope will comprise

Cùng với nhau, 7 tấm gương trong kính thiên văn này sẽ có

80 feet in diameter.

đường kính tổng cộng là 80 feet (24.3m)

So, essentially the size of this entire auditorium.

Khoảng bằng kích thước của toàn bộ khán thính phòng này.

The whole telescope will stand about 43 meters high,

Toàn bộ kính thiên văn sẽ cao khoảng 43m,

and again, being in Rio,

và một lần nữa, ở Rio,

some of you have been to see the statue of the giant Christ.

một số các bạn đã từng nhìn thấy tượng Chúa Giêsu to lớn này.

The scale is comparable in height;

Chúng cũng cao gần ngang bằng nhau;

in fact, it's smaller than this telescope will be.

thực tế thì nó còn thấp hơn một chút so với độ cao của kính sẽ có.

It's comparable to the size of the Statue of Liberty.

Nó cao ngang với tượng Nữ Thần Tự Do.

And it's going to be housed in an enclosure that's 22 stories --

Và nó sẽ được lắp đặt trong một tòa nhà 22 tầng

60 meters high.

cao 60 mét.

But it's an unusual building to protect this telescope.

Tuy nhiên, nó là một tòa nhà đặc biệt dùng để bảo vệ kính thiên văn

It will have open windows to the sky,

Nó sẽ có những cửa sổ mở ra bầu trời,

be able to point and look at the sky,

có thể hướng và nhìn ra bầu trời,

and it will actually rotate on a base --

và nó thật sự có thể xoay quanh một cái đế --

2,000 tons of rotating building.

một tòa nhà xoay 2000 tấn.

The Giant Magellan Telescope will have 10 times the resolution

Kính Giant Magellan sẽ có độ phân giải gấp 10 lần

of the Hubble Space Telescope.

so với kính Hubble Space.

It will be 20 million times more sensitive than the human eye.

Nó sẽ nhạy gấp 20 triệu lần so với mắt người.

And it may, for the first time ever, be capable of finding life on planets

Và nó có thể, là lần đầu tiên, có khả năng tìm thấy sự sống trên những hành tinh

outside of our solar system.

ngoài hệ mặt trời của chúng ta.

It's going to allow us to look back at the first light in the universe --

Nó sẽ cho phép chúng ta nhìn ngược vào tia sáng đầu tiên của vũ trụ --

literally, the dawn of the cosmos.

theo nghĩa đen, là bình minh của vũ trụ.

The cosmic dawn.

Bình minh vũ trụ.

It's a telescope that's going to allow us to peer back,

Nó là kính thiên văn cho phép chúng ta quan sát ngược lại,

witness galaxies as they were when they were actually assembling,

chứng kiến những hệ thiên hà khi chúng đang hình thành,

the first black holes in the universe, the first galaxies.

hố đen đầu tiên trong vũ trụ, những hệ thiên hà đầu tiên.

Now, for thousands of years, we have been studying the cosmos,

Đã hàng ngàn năm, chúng ta nghiên cứu vũ trụ,

we've been wondering about our place in the universe.

tự hỏi về vị trí của chúng ta trong vũ trụ.

The ancient Greeks told us

Những người Hy Lạp cổ đã nói rằng

that the Earth was the center of the universe.

trái đất là trung tâm của vũ trụ.

Five hundred years ago, Copernicus displaced the Earth,

500 năm trước, Copernicus đã dời trái đất đi,

and put the Sun at the heart of the cosmos.

và đặt mặt trời vào vị trí trái tim của vũ trụ.

And as we've learned over the centuries,

Và khi chúng ta học hiểu về vũ trụ qua nhiều thế kỷ,

since Galileo Galilei, the Italian scientist,

từ khi Galileo Galilei, nhà khoa học người Ý,

first turned, in that time, a two-inch, very small telescope, to the sky,

lần đầu tiên quay, vào thời gian đó, một kính thiên văn bé xíu 5 cm, vào bầu trời,

every time we have built larger telescopes,

mỗi khi chúng ta xây dựng được những kính thiên văn lớn hơn.

we have learned something about the universe;

chúng ta lại học được điều gì đó về vũ trụ;

we've made discoveries, without exception.

chúng ta có những khám phá mới, không có ngoại lệ nào.

We've learned in the 20th century that the universe is expanding

Chúng ta đã học được trong thế kỷ 20 rằng vũ trụ đang giãn nở

and that our own solar system is not at the center of that expansion.

và hệ mặt trời của chúng ta không phải là trung tâm của sự giãn nở đó.

We know now that the universe is made of about 100 billion galaxies

Hiện nay chúng ta biết rằng vũ trụ có khoảng 100 tỉ hệ ngân hà

that are visible to us,

chúng ta có thể quan sát được,

and each one of those galaxies has 100 billion stars within it.

và mỗi một trong số những hệ ngân hà đó có 100 tỉ ngôi sao bên trong.

So we're looking now at the deepest image of the cosmos

Chúng ta đang nhìn thấy hình ảnh sâu nhất của vũ trụ

that's ever been taken.

đã từng được chụp.

It was taken using the Hubble Space Telescope,

Hình ảnh này được chụp bởi kính thiên văn Hubble Space

and by pointing the telescope at what was previously a blank region of sky,

bằng cách hướng nó vào nơi trước kia chỉ là một khoảng trời trống rỗng,

before the launch of Hubble.

trước khi khởi động Hubble.

And if you can imagine this tiny area,

Và nếu bạn có thể tưởng tượng được khu vực bé nhỏ này,

it's only one-fiftieth of the size of the full moon.

nó chỉ bằng 1/50 kích thước của mặt trăng.

So, if you can imagine the full moon.

À, nếu bạn có thể tưởng tượng được mặt trăng tròn.

And there are now 10,000 galaxies visible within that image.

Hiện tại có 10,000 ngân hà có thể quan sát trong bức ảnh này.

And the faintness of those images and the tiny size is only a result

Sự mờ nhạt của những hình ảnh này và kích thước nhỏ bé ấy chỉ là kết quả của

of the fact that those galaxies are so far away, the vast distances.

thực tế rằng những ngân hà ấy rất xa, một khoảng rộng bao la.

And each of those galaxies may contain within it

Và mỗi một ngân hà có thể chứa đựng bên trong nó

a few billion or even hundreds of billions of individual stars.

vài tỉ hay thậm chí vài trăm tỉ ngôi sao riêng lẻ.

Telescopes are like time machines.

Kính thiên văn như những cỗ máy thời gian.

So the farther back we look in space, the further back we see in time.

Khoảng cách nhìn ra không gian càng xa, thời gian chúng ta nhìn ngược lại càng lâu

And they're like light buckets -- literally, they collect light.

Chúng giống như những cái thùng ánh sáng -- theo nghĩa đen, chúng thu thập ánh sáng.

So larger the bucket, the larger the mirror we have,

Thế nên thùng càng lớn, tấm gương chúng ta có càng lớn,

the more light we can see, and the farther back we can view.

càng thấy nhiều ánh sáng, chúng ta càng có thể nhìn ngược lại xa hơn.

So, we've learned in the last century

Chúng ta biết được trong thế kỷ vừa qua

that there are exotic objects in the universe -- black holes.

rằng có những vật thể kỳ lạ trong vũ trụ -- những hố đen.

We've even learned that there's dark matter and dark energy

Và chúng ta thậm chí biết rằng có vật chất tối và năng lượng tối

that we can't see.

mà chúng ta không thể nhìn thấy.

So you're looking now at an actual image of dark matter.

Thế nên cái các bạn đang tìm kiếm là hình ảnh thật sự của vật chất tối.

(Laughter)

(Cười)

You got it. Not all audiences get that.

Bạn hiểu rồi đấy. Không phải tất cả khán thính giả đều có thể hiểu được.

(Laughter)

(Cười)

So the way we infer the presence of dark matter --

Cách chúng ta phỏng đoán sự tồn tại của vật chất tối

we can't see it -- but there's an unmistakable tug, due to gravity.

chúng ta không thể nhìn thấy -- nhưng có một lực kéo rõ ràng, nhờ vào lực hấp dẫn.

We now can look out, we see this sea of galaxies

Ngày nay chúng ta có thể nhìn lên trời, nhìn thấy một đại dương ngân hà

in a universe that's expanding.

trong vũ trụ đang giãn nở.

What I do myself is to measure the expansion of the universe,

Điều tôi làm là để đo lường sự giãn nở của vũ trụ,

and one of the projects that I carried out in the 1990s

và một trong những dự án mà tôi đã thực hiện vào những năm 1990s

used the Hubble Space Telescope to measure how fast the universe is expanding.

là sử dụng kính thiên văn Hubble Space để đo đạc tốc độ giãn nở của vũ trụ.

We can now trace back to 14 billion years.

Chúng ta ngày nay có thể theo dấu ngược về 14 tỉ năm trước.

We've learned over time that stars have individual histories;

Chúng tôi dần biết được rằng những ngôi sao ấy có những lịch sử riêng biệt;

that is, they have birth, they have middle ages

chúng sinh ra, chúng ở tuổi trung niên

and some of them even have dramatic deaths.

và một số trong chúng thậm chí có những kết cục bi thảm.

So the embers from those stars actually then form the new stars that we see,

Những lớp bụi tro từ những ngôi sao ấy đã hình thành nên những ngôi sao mới mà chúng ta thấy,

most of which turn out to have planets going around them.

hầu hết chúng lại có những hành tinh xoay quanh.

And one of the really surprising results in the last 20 years

Và một trong những khám phá gây ngạc nhiên nhất trong 20 năm vừa qua

has been the discovery of other planets going around other stars.

là sự phát hiện ra những hành tinh xoay quanh những ngôi sao.

These are called exoplanets.

Chúng được gọi là ngoại hành tinh (exoplanets).

And until 1995, we didn't even know the existence of any other planets,

Cho đến năm 1995, chúng ta thậm chí không hề biết đến sự tồn tại của bất kỳ một hành tinh nào khác,

other than going around our own sun.

ngoài những hành tinh quay xung quanh mặt trời của chúng ta.

But now, there are almost 2,000 other planets orbiting other stars

Thế nhưng ngày nay, có khoảng 2,000 hành tinh có quỹ đạo quanh những ngôi sao khác.

that we can now detect, measure masses for.

mà chúng ta có thể phát hiện, đo đạc khối lượng.

There are 500 of those that are multiple-planet systems.

500 trong số chúng là những hệ thống đa hành tinh.

And there are 4,000 -- and still counting -- other candidates

Và có khoảng 4000 -- hiện vẫn đang đếm -- những ứng cử viên khác

for planets orbiting other stars.

của hành tinh có quỹ đạo quanh những ngôi sao khác.

They come in a bewildering variety of different kinds.

Chúng xuất hiện dưới một loạt kiểu khác nhau.

There are Jupiter-like planets that are hot,

Có những hành tinh nóng giống sao Mộc

there are other planets that are icy, there are water worlds

có những hành tinh đóng băng, có những thế giới nước

and there are rocky planets like the Earth, so-called "super-Earths,"

và có những hành tinh sỏi đá như Trái đất, gọi là "Siêu-quả-đất",

and there have even been planets that have been speculated diamond worlds.

và thậm chí có những hành tinh được suy đoán là những thế giới kim cương.

So we know there's at least one planet, our own Earth, in which there is life.

Chúng ta biết có ít nhất một hành tinh, Trái Đất của chúng ta, là có sự sống.

We've even found planets that are orbiting two stars.

Chúng ta còn tìm ra những hành tinh xoay quanh một lúc 2 ngôi sao.

That's no longer the province of science fiction.

Điều đó không còn là tiểu thuyết khoa học viễn tưởng nữa.

So around our own planet, we know there's life,

Chúng ta biết có sự sống quanh hành tinh này,

we've developed a complex life, we now can question our own origins.

chúng ta đã tạo ra một đời sống phức tạp, và giờ đây chúng ta có thể đặt câu hỏi về nguồn gốc của bản thân.

And given all that we've discovered, the overwhelming numbers now suggest

Dựa trên những gì chúng ta đã khám phá, một số lượng lớn hiện nay cho rằng

that there may be millions, perhaps -- maybe even hundreds of millions --

có thể có hàng triệu, có lẽ -- thậm chí hàng trăm triệu --

of other [planets] that are close enough --

ngôi sao đủ gần --

just the right distance from their stars that they're orbiting --

ở một khoảng cách thích hợp với ngôi sao mà chúng xoay quanh --

to have the existence of liquid water and maybe could potentially support life.

để tồn tại nước và có thể có tiềm năng hỗ trợ sự sống.

So we marvel now at those odds, the overwhelming odds,

Chúng ta hiện lấy làm sửng sốt về những điều kỳ lạ đó, rất nhiều điều kỳ lạ,

and the amazing thing is that within the next decade,

và điều tuyệt vời là trong thập kỷ tới,

the GMT may be able to take spectra of the atmospheres of those planets,

GMT có thể có khả năng để chụp quang phổ khí quyển của những hành tinh ấy,

and determine whether or not they have the potential for life.

và xác định xem liệu chúng có tiềm năng về sự sống hay không.

So, what is the GMT project?

Vậy, dự án GMT là gì?

It's an international project.

Đây là một dự án quốc tế.

It includes Australia, South Korea, and I'm happy to say, being here in Rio,

Nó bao gồm Úc, Hàn Quốc, và tôi rất vui được nói rằng, ở nơi đây, Rio,

that the newest partner in our telescope is Brazil.

cộng tác mới nhất về kính thiên văn là Brazil.

(Applause)

(Vỗ tay)

It also includes a number of institutions across the United States,

Nó cũng bao gồm một số học viện khắp nước Mỹ,

including Harvard University,

bao gồm Đại học Harvard,

the Smithsonian and the Carnegie Institutions,

Smithsonian, Học viện Carnegie,

and the Universities of Arizona, Chicago, Texas-Austin and Texas A&M University.

và các trường đại học Arizona, Chicago, Texas-Austin và Đại học Texas A&M.

It also involves Chile.

Nó cũng bao gồm Chile.

So, the making of the mirrors in this telescope is also fascinating

Việc chế tạo gương cho kính thiên văn này, bản thân nó

in its own right.

đã là một điều rất thú vị.

Take chunks of glass, melt them in a furnace that is itself rotating.

Những mảnh thủy tinh được thu thập, đun chảy trong một lò nung tự xoay.

This happens underneath the football stadium

Công việc đó diễn ra bên dưới sân đá banh

at the University of Arizona.

tại trường Đại học Arizona.

It's tucked away under 52,000 seats.

Nó được nhét bên dưới 52,000 ghế ngồi.

Nobody know it's happening.

Không ai biết điều đang diễn ra.

And there's essentially a rotating cauldron.

Và ở đó còn có một nồi xoay.

The mirrors are cast and they're cooled very slowly,

Những tấm gương được đúc và làm lạnh với tốc độc rất chậm,

and then they're polished to an exquisite precision.

sau đó chúng được đánh bóng với độ chính xác hoàn hảo.

And so, if you think about the precision of these mirrors,

Nếu các bạn nghĩ về độ chính xác của những tấm gương này,

the bumps on the mirror, over the entire 27 feet,

những vết lồi trên gương, trên toàn bộ bề mặt 27 feet (8,2m),

amount to less than one-millionth of an inch.

có độ lớn nhỏ hơn 1/1,000,000 lần 1 inch (1 inch = 25,4mm)

So, can you visualize that?

Sao, các bạn có hình dung ra ko?

Ow!

Au!

(Laughter)

(Cười)

That's one five-thousandths of the width of one of my hairs,

Nó bằng 5/1000 độ dày sợi tóc của tôi,

over this entire 27 feet.

trên toàn bộ bề mặt 27 feet.

It's a spectacular achievement.

Đó là một thành tích ngoạn mục.

It's what allows us to have the precision that we will have.

Điều đó cho phép chúng ta có được độ chính xác mà chúng ta sẽ có.

So, what does that precision buy us?

Vậy, độ chính xác đó đem lại cho chúng ta điều gì?

So the GMT, if you can imagine --

GMT, nếu các bạn có thể tưởng tượng --

if I were to hold up a coin, which I just happen to have,

nếu chúng ta giơ một đồng xu lên, giống tôi có bây giờ,

and I look at the face of that coin, I can see from here

và nhìn vào mặt của đồng xu, từ đây tôi có thể thấy

the writing on the coin; I can see the face on that coin.

những gì được ghi trên đồng xu, tôi có thể thấy khuôn mặt trên đồng xu.

My guess that even in the front row, you can't see that.

Thậm chí những vị khách ngồi ở hàng đầu cũng không thể thấy được.

But if we were to turn the Giant Magellan Telescope,

Thế nhưng nếu chúng ta xoay kính thiên văn Giant Magellan

all 80-feet diameter that we see in this auditorium,

đường kính 80 feet (24,3m) mà chúng ta nhìn thấy trong hội trường này,

and point it 200 miles away,

và hướng nó ra xa 200 dặm (321,8km),

if I were standing in São Paulo, we could resolve the face of this coin.

nếu tôi đang đứng ở São Paulo,chúng ta có thể nhìn thấy khuôn mặt trên đồng xu này.

That's the extraordinary resolution and power of this telescope.

Đó là độ phân giải và là sức mạnh phi thường của kính thiên văn này.

And if we were --

Và nếu chúng ta --

(Applause)

(Vỗ tay)

If an astronaut went up to the Moon, a quarter of a million miles away,

Nếu một phi hành gia đáp lên mặt trăng, cách đây 1/4 triệu dặm,

and lit a candle -- a single candle --

và thắp một ngọn nến -- một ngọn nến duy nhất --

then we would be able to detect it, using the GMT.

chúng ta có thể phát hiện ra nó, bằng cách dùng GMT.

Quite extraordinary.

Khá phi thường.

This is a simulated image of a cluster in a nearby galaxy.

Đây là một hình ảnh giả lập của một quần tụ trong một thiên hà gần đây.

"Nearby" is astronomical, it's all relative.

"Gần" trong thiên văn học chỉ mang tính tương đối.

It's tens of millions of light-years away.

Nó cách khoảng 10 triệu năm ánh sáng.

This is what this cluster would look like.

Và quần tụ này trông như thế này.

So look at those four bright objects,

Giờ các bạn nhìn vào 4 vật thể sáng đó,

and now lets compare it with a camera on the Hubble Space Telescope.

và so sánh chúng với hình ảnh trên kính thiên văn Hubbe Space.

You can see faint detail that starts to come through.

Bạn có thể nhìn thấy nét mờ nhạt mà những ngôi sao xuyên qua.

And now finally -- and look how dramatic this is -- this is what the GMT will see.

Và giờ cuối cùng -- nhìn xem tuyệt như thế nào -- đây là những gì mà GMT sẽ nhìn thấy.

So, keep your eyes on those bright images again.

Giờ, nhìn vào những hình ảnh sáng đó thêm lần nữa.

This is what we see on one of the most powerful existing telescopes on the Earth,

Đây là những gì chúng ta thấy từ một trong những kính thiên văn mạnh nhất tồn tại trên Trái Đất.

and this, again, what the GMT will see.

và giờ, một lần nữa, nhìn xem những gì GMT sẽ thấy.

Extraordinary precision.

Cực kỳ chuẩn xác.

So, where are we?

Vậy, chúng tôi đang ở đâu?

We have now leveled the top of the mountaintop in Chile.

Chúng tôi đang san bằng đỉnh một ngọn núi ở Chile.

We blasted that off.

Chúng tôi thổi tung chúng.

We've tested and polished the first mirror.

Chúng tôi đã kiểm tra và đánh bóng tấm gương đầu tiên.

We've cast the second and the third mirrors.

Chúng tôi đã đúc xong tấm gương thứ hai và ba.

And we're about to cast the fourth mirror.

Và hiện đang chuẩn bị đúc tấm thứ tư.

We had a series of reviews this year,

Chúng tôi đã có một loạt hoạt động kiểm duyệt trong năm nay,

international panels that came in and reviewed us,

Ban hội thẩm quốc tế đã đến và kiểm duyệt chúng tôi,

and said, "You're ready to go to construction."

kết luận, "Các bạn có thể bắt đầu xây dựng."

And so we plan on building this telescope with the first four mirrors.

Và chúng tôi lên kế hoạch xây dựng kính thiên văn này với 4 tấm gương đầu tiên.

We want to get on the air quickly, and be taking science data --

Chúng tôi muốn tiến hành nhanh chóng, và thu thập dữ liệu khoa học --

what we astronomers call "first light," in 2021.

cái mà những nhà thiên văn học chúng tôi gọi là "tia sáng đầu tiên" , vào năm 2121.

And the full telescope will be finished in the middle of the next decade,

Và toàn bộ kính thiên văn sẽ được hoàn tất vào giữa thập kỷ tới,

with all seven mirrors.

với tất cả 7 tấm gương.

So we're now poised to look back at the distant universe,

Hiện nay, chúng ta ở tư thế nhìn ngược lại vũ trụ ở khoảng cách rất xa,

the cosmic dawn.

bình minh của vũ trụ.

We'll be able to study other planets in exquisite detail.

Chúng ta sẽ có thể nghiên cứu các hành tinh với những dữ liệu chuẩn xác.

But for me, one of the most exciting things about building the GMT

Nhưng đối với tôi, một trong những điều thú vị nhất trong việc xây dựng GMT

is the opportunity to actually discover something

là cơ hội được thật sự khám phá ra điều gì đó

that we don't know about -- that we can't even imagine at this point,

mà chúng ta không biết là gì -- thậm chí cũng ko thể tưởng tượng ra lúc này,

something completely new.

một điều hoàn toàn mới.

And my hope is that with the construction of this and other facilities,

Và hy vọng của tôi là với công trình này và những phương tiện khác,

that many young women and men will be inspired to reach for the stars.

nhiều các bạn nam nữ trẻ sẽ được truyền cảm hứng để vươn tới các vì sao.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

Obrigado.

Cảm ơn (tiếng Bồ Đào Nha)

(Applause)

(Vỗ tay)

Bruno Giussani: Thank you, Wendy.

Bruno Giussani: Cảm ơn, Wendy.

Stay with me, because I have a question for you.

Ở lại với tôi, vì tôi có một câu hỏi cho cô.

You mentioned different facilities.

Cô đã đề cập đến các phương tiện khác nhau.

So the Magellan Telescope is going up, but also ALMA and others in Chile

Kính thiên văn Magellan đang được tiến hành, nhưng còn có ALMA và một số khác ở Chile.

and elsewhere, including in Hawaii.

và những nơi khác, trong đó có Hawaii.

Is it about cooperation and complementarity, or about competition?

Đây là một sự hợp tác và bổ sung, hay là một cuộc cạnh tranh?

I know there's competition in terms of funding, but what about the science?

Tôi biết có những cuộc đua về nguồn tài trợ, nhưng còn về mặt khoa học thì thế nào?

Wendy Freedman: In terms of the science, they're very complementary.

Wendy Freedman: Về lĩnh vực khoa học, chúng cực kỳ bổ sung cho nhau.

The telescopes that are in space, the telescopes on the ground,

Có những kính thiên văn trong không gian, kính thiên văn trên mặt đất,

telescopes with different wavelength capability,

kính thiên văn với phạm vi bước sóng khác nhau,

telescopes even that are similar, but different instruments --

có những kính thiên văn giống nhau, nhưng khác công cụ --

they will all look at different parts of the questions that we're asking.

tất cả chúng sẽ quan sát những phần câu hỏi khác nhau mà chúng ta đưa ra.

So when we discover other planets, we'll be able to test those observations,

Vì thế khi chúng tôi phát hiện ra những hành tinh khác, chúng tôi có thể kiếm tra những quan sát ấy,

we'll be able to measure the atmospheres,

chúng tôi có thể đo đạc bầu khí quyển,

be able to look in space with very high resolution.

có thể quan sát không gian với độ phân giải rất cao.

So, they're very complementary.

Vì thế, chúng thật sự bổ sung cho nhau.

You're right about the funding, we compete;

Anh nói đúng về vấn đề tài trợ, chúng tôi cạnh tranh với nhau;

but scientifically, it's very complementary.

nhưng về mặt khoa học, đó là sự bổ sung.

BG: Wendy, thank you very much for coming to TEDGlobal.

BG: Wendy, cảm ơn cô đã đến với TEDGlobal.

WF: Thank you.

WF: Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)