Steven Pinker and Rebecca Newberger Goldstein: The long reach of reason

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

ရေဗက္ကာ နယူးဘယ်ဂျာ ဂိုးလ်(ဒ်)စတိန်း "Rebecca Newberger Goldstein"

စတီဗင် ပင်ကာ "Steven Pinker"

["Rebecca Newberger Goldstein"]

["Steven Pinker"]

["The Long Reach of Reason"]

"The Long Reach of Reason"

အငှားယာဉ်မောင်း၊"(၂၂) ဒေါ်လာကျပါတယ်။" စတီဗင် ပင်ကာ၊"ကောင်းပါပြီဗျာ။"

Cabbie: Twenty-two dollars. Steven Pinker: Okay.

Rebecca Newberger Goldstein: Reason appears to have fallen on hard times:

RNG: " ခက်ခဲကြမ်းတမ်းတဲ့ ကာလတွေမှာ ဆင်ခြင်တုံတရားက ကျဆင်းလာပုံရတယ်နော်"။

Popular culture plumbs new depths of dumbth

အများကြိုက် ယဉ်ကျေးမှုဟာ မိုက်မဲမှုတွေရဲ့ နက်နဲမှုတွေကို တိုင်းတာမှု ဖြစ်လာပြီး၊

and political discourse has become a race

နိူင်ငံရေး ဟောပြောချက်ဆိုတာကလည်း

to the bottom.

အောက်ခြေကို ပြေးဆင်းတဲ့ ပြိုင်ပွဲတစ်ခုဖြစ်လာပြီ။

We're living in an era of scientific creationism,

ကျွန်မတို့တွေဟာ သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ ဖန်ဆင်းရှင်ဝါဒ၊

9/11 conspiracy theories, psychic hotlines,

၉/၁၁ ပူးပေါင်းကြံစည်မှု သီအိုရီတွေ၊ စိတ္တဇ အရေးပေါ် တယ်လီဖုန်းလိုင်းတွေ၊

ဘာသာရေး တယူသန်ဝါဒ ပြန်လည်နိူးထလာမှု ဆိုတာတွေထဲမှာ နေထိုင်နေကြရတာပါ။

and a resurgence of religious fundamentalism.

အရမ်းကို ကောင်းကောင်းမွန်မွန် တွေးခေါ်သူတွေ ကျပြန်တော့

People who think too well

are often accused of elitism,

ရေပေါ်ဆီတွေလို မကြာခဏ စွပ်စွဲခံကြရပြီး၊

and even in the academy,

နောက်ပြီးတော့ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ အသင်းအဖွဲ့မှာတောင်မှပဲ

there are attacks on logocentrism,

သူတို့တွေဟာ နှုတ်မှုဆိုင်ရာ အပြော ဘာသာစကားက အရေးအသားထက်ပိုပြီး သာလွန်တယ်ဆိုတဲ့

the crime of letting logic dominate our thinking.

အတွေးအခေါ်ကို လွှမ်းမိုးစေတဲ့ ပြစ်မှု လို့တောင် တိုက်ခိုက်ခံနေရတယ်။

SP: ဒါပေမယ့် ဒီဥစ္စာက တကယ့်ကို ဆိုးဝါးနေတာလား။

SP: But is this necessarily a bad thing?

Perhaps reason is overrated.

အကြောင်းပြချက်ကို လိုတာထက်ကို ပိုပြီး တန်ဖိုးဖြတ်နေကြတာများလားလို့။

တော်တော်များများ ပညာရှင်ကြီးတွေကတော့ စိတ်နှလုံးကောင်းနဲ့

Many pundits have argued that a good heart

and steadfast moral clarity

တည်ကြည်တဲ့ ကြည်လင်မှုဟာ လွန်လွန်ကဲကဲ ပညာတတ်မြောက်ထားတဲ မူဝါဒဆိုင်ရာ လက်ရာတွေရဲ့

are superior to triangulations of overeducated policy wonks,

သုံးပွင်ဆိုင်တိုင်းတာနည်းတွေထက် သာလွန်တယ်လို ဆွေးနွေးငြင်းခုံ ထားကြသေးတယ်လေ။

like the best and brightest and that dragged us

အကောင်းဆုံး၊ အတော်ဆုံး ဆိုတာတွေက ကျွန်တော်တို့ကို

ဗီယက်နမ်ရဲ့ လှုပ်လေမြုပ်လေ အရှုပ်တော်ပုံထဲကို အတင်းဆွဲခေါ်သွာခဲ့တာမျိုးတွေပေါ့။

into the quagmire of Vietnam.

And wasn't it reason that gave us the means

ကမ္ဘာမြေကို နိူင်ထက်စီးနင်းပြုပြီး၊ ကျွန်တော်တို့ မျိုးစိတ်တွေကို

to despoil the planet

အစုလိုက်အပြုံလိုက် ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်မယ့် လက်နက်တွေနဲ့

and threaten our species with weapons of mass destruction?

ခြိမ်းခြောက်လာစေတဲ့ နည်းလမ်းတွေကို ကျွန်တော်တို့ကို ပေးခဲ့တဲ့ ဆင်ခြေမဟုတ်ခဲ့လို့လား။

In this way of thinking, it's character and conscience,

ဒီနည်းလမ်းနဲ့ တွေးခေါ်ခြင်းမှာ ကိုယ်ကျင့် စရိုက်နဲ့ အသိတရားကပဲ ကျွန်တော်တို့ ကို ကယ်တင်မှာပါ၊

not cold-hearted calculation, that will save us.

အကြင်နာကင်းမဲ့တဲ့ အပိုင်ကြံခြင်းတွေ မဟုတ်ဘူးနော်။

Besides, a human being is not a brain on a stick.

နောက်ရှိသေးတာက လူသားဆိုတာဟာ တုတ်ချောင်းပေါ် စိုက်ထားတဲ့ ဦးနှောက်တစ်လုံး မဟုတ်ဘူးလေ။

My fellow psychologists have shown that we're led

ကျွန်တော့ မိတ်ဆွေ စိတ်ပညာရှင်တွေ ပြဆိုထားတာကတော့

by our bodies and our emotions

ကျွန်တော်တို့ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေနဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေရဲ့ ဦးဆောင်မှုကိုခံနေရပြီး၊

and use our puny powers of reason

အမှန်တရားနောက်က ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အူလှိုက်သည်းလှိုက် ခံစားချက်တွေကို ဆန်းစစ်ဖို့ဆိုရုံ ကျတော့

merely to rationalize our gut feelings after the fact.

ဆင်ခြင်တုံတရားရဲ့ စွမ်းအားတွေကို မဆိုစလောက်ကလေးပဲ အသုံးပြုကြသတဲ့ လေ။

RNG: How could a reasoned argument logically entail

RNG: ဆင်ခြင်တုံတရားပါတဲ့ ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှု တစ်ခုက ဘယ်လိုလုပ်ပြီး

the ineffectiveness of reasoned arguments?

ဆင်ခြင်တုံတရားပါတဲ့ ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှုရဲ့ ထိရောက်မှုမရှိခြင်းထဲမှာ ပါဝင်ပတ်သက်နေရတာတုန်း။

Look, you're trying to persuade us of reason's impotence.

အခုပဲကြည့်လေ၊ ရှင်က ကျွန်မတို့ကို ဆင်ခြင်တုံတရားရဲ့ အရေးမပါမှုကို နားချဖို့ ကြိုးစားနေတာပဲလေ။

You're not threatening us or bribing us,

ပြဿနာကို လက်ပြပွဲ၊ ဒါမှမဟုတ် အလှအပပြိုင်ပွဲဖြင့် ဖြေရှင်းဖို့

suggesting that we resolve the issue

ရှင်က ကျွန်မတို့ကို အကြံပေးနေတာမဟုတ်ဘူးလေ။

with a show of hands or a beauty contest.

လာဘ်ထိုးနေတာမဟုတ်ဘူး၊ အကြံဥာဏ်ပေးနေတာမဟုတ်ဘူးလေ။

By the very act of trying to reason us into your position,

ကျွန်မတို့ကို ရှင်ရဲ့ ရပ်တည်ချက်ချက်ထဲကို အကျိုးသင့် အကြောင်းသင့် စဉ်းစားဖို့ကို ကြိုးစားနေတဲ့

you're conceding reason's potency.

ရှင်ဟာ ဆင်ခြင်တုံတရားရဲ့ အာနိသင်ကို ရှင်ဝန်ခံနေတာပေါ့။

Reason isn't up for grabs here. It can't be.

ဒီနေရာမှာ ဆင်ခြင်တုံတရားက ရုတ်တရက်ဆုပ်ကိုင်ဖို့ အတွက်တော့ မဟုတ်ဘူးလေ။ မဖြစ်နိူင်ပါဘူးလေ။

You show up for that debate

ရှင်က စကားစစ်ထိုးပွဲကို ရောက်တော့လာပါရဲ့၊

and you've already lost it.

ရှင်ကရှုံးနှင့် နေပါပကောလား။

SP: But can reason lead us in directions

SP: ဒါပေမယ့် ဆင်ခြင်တုံတရားက ကောင်းမွန်တဲ့၊ သင့်တင့်လျောက်ပတ်တဲ့၊

သမစိတ္တဖြစ်တဲ့ လမ်းကြောင်တွေဆီကို ကျွန်တော်တို့ကို ပို့ဆောင်ပေးနိူင်ပါ့မလား။

that are good or decent or moral?

After all, you pointed out that reason

နောက်ဆုံးမှာတော့ ခင်ဗျား ထောက်ပြဆွေးနွေးခဲ့တာက

is just a means to an end,

ဆင်ခြင်တုံတရားကသာ အခရာကျတယ်ဆိုတာပဲ။ နောက်ပြီးတော့ အဆုံးသတ်ဆိုတာဟာလည်း

and the end depends on the reasoner's passions.

စဉ်းစားဆင်ခြင်သူရဲ့ ဇောအဟုန်ပေါ်မှာ မူတည်တယ်ဆိုတာပဲလေ။

Reason can lay out a road map to peace and harmony

အကယ်၍သာ စဉ်းစားဆင်ခြင်သူဟာ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ သဟာဇာတဖြစ်မှုကို အလိုရှိတယ်ဆိုရင်

if the reasoner wants peace and harmony,

ဆင်ခြင်တုံတရားဆိုတာဟာ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ သဟာဇာတဖြစ်မှုဆီ လမ်းကို ပြပေးတဲ့ မြေပုံတစ်ခုကို ခင်းကျင်းပေးနိူင်တာပေါ့။

but it can also lay out a road map to conflict and strife

ဒါပေမယ့် စဉ်းစားဆင်ခြင်သူဟာ ဝိရောဓိနဲ့ ခိုက်ရန်ဒေါသကို နှစ်ချိုက်တယ် ဆိုရင်တော့

if the reasoner delights in conflict and strife.

ဝိရောဓိနဲ့ ခိုက်ရန်ဒေါသကိုရောက်ရှိစေတဲ့ မြေပုံတစ်ခုကို ခင်းကျင်းပေးနိူင်သေးတာပေါ့။

Can reason force the reasoner to want

ဆင်ခြင်တုံတရားက စဉ်းစားဆင်ခြင်သူတစ်ယောက်ကို

less cruelty and waste?

အကြင်နာတရားခေါင်းပါးစိတ်နဲ့ ဖြုန်းတီးလိုစိတ် နည်းပါးအောင် တွန်းအားပေးနိူင်လို့လား။

RNG: All on its own, the answer is no,

RNG: သူ့ချည်းသက်သက်ဆိုရင်တော့ အဖြေက မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောရမှာပဲပေါ့။

but it doesn't take much to switch it to yes.

ဒါပေမယ့် ဟုတ်ပါတယ်လို့ ပြောဖို့လည်း သိပ်တော့ အပန်းမကြီးလှဘူးပေါ့နော်။

You need two conditions:

ရှင့်နေနဲ့ အခြေအနေ (၂)ရပ်တော့ လိုတာပေါ့နော်။

The first is that reasoners all care

ပထမတစ်ခုက သူတို့ရဲ့ စဉ်းစားဆင်ခြင်သူတွေအားလုံးဟာ သူတို့ကိုယ်ပိုင်

about their own well-being.

ကောင်းကျိုးသုခအတွက် ကြောင့်ကြ ဂရုစိုက်ကြတယ် ဆိုတာပါ။

That's one of the passions that has to be present

ဒါက အလုပ်ကိုသွားဖို့ အကြောင်းပြချက် ဖြစ်လာရပါတယ်

in order for reason to go to work,

လိုအပ်တဲ့ ဇောအဟုန်တွေထဲက တစ်ခုပေါ့။

and it's obviously present in all of us.

ဒါက ကျွန်မတို့ အားလုံးဆီမှာ ရှိနေတယ်ဆိုတာ အသိသာကြီးပါ။

We all care passionately

ကျွန်မတို့ အားလုံးဟာ ကျွန်မတို့ ကိုယ်ပိုင် ကောင်းကျိုးသုခအတွက်

about our own well-being.

ကြောင့်ကြ ဂရုစိုက်ကြပါတယ်လေ။

The second condition is that reasoners

ဒုတိယအခြေအနေ တစ်ခုက စဉ်းစားဆင်ခြင်သူတွေဟာ

are members of a community of reasoners

တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီရဲ့ ကောင်းကျိုးသုခအတွက် သက်ရောက်မှုရှိစေသူ ၊

who can affect one another's well-being,

သတင်းအတိုအထွာတွေကို ဖလှယ်ပြီး၊ တစ်ခြားသူရဲ့

can exchange messages,

တွေးခေါ်မြော်မြင်မှုကိုလည်း နားလည်နိူင်စွမ်းရှိသူ

and comprehend each other's reasoning.

စဉ်းစားဆင်ခြင်သူတွေပါဝင်တဲ့ အစုအဝေးတစ်ခုရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေဖြစ်ကြတယ်ဆိုတာပဲ။

And that's certainly true of our gregarious

ပြီးတော့ ဒါဟာ ဖော်ရွေခင်မင်တတ်တဲ့ စကားဖောင်ဖွဲ့တတ်တဲ့

and loquatious species,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘာသာစကားနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

well endowed with the instinct for language.

ပင်ကိုယ်ပါရမီပါပြီးဖြစ်တဲ့ မျိုးစိတ်ရဲ့ စရိုက်မှန်ဆိုတာ အသေအချာပဲလေ။

SP: Well, that sounds good in theory,

SP: ကောင်းပါပြီဗျာ၊ သဘောတရားအရတော့ အဟုတ်သားပဲဗျ။

but has it worked that way in practice?

ဒါပေမယ့် လက်တွေ့ကျတော့ ဒီနည်းလမ်းက အလုပ်ဖြစ်ပြီလားဗျ။

In particular, can it explain

အထူးသဖြင့်ဗျာ၊ ကျွန်တော်လွန်ခဲ့ ငါးနှစ်လောက်တုန်းက

a momentous historical development

TED မှာ ဟောပြောခဲ့တဲ့ အလွန်ကိုအရေးပါတဲ့

that I spoke about five years ago here at TED?

သမိုင်းဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးမှုတစ်ရပ်ကို ဒါက ရှင်းပြနိူင်ပါ့ မလားဗျ။

Namely, we seem to be getting more humane.

အတိအကျပြောရရင်တော့ ကျွန်တော်တို့တွေဟာ ပိုပြီးတော့ လူသားဆန်လာပုံတော့ရပါတယ်။

Centuries ago, our ancestors would burn cats alive

လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ်တွေကဆိုရင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးဘီဘင်တွေဟာ

as a form of popular entertainment.

အများကြိက် ဖျော်ဖြေမှုတစ်ရပ် အဖြစ်နဲ့ ကြောင်တွေကို အရှင်လတ်လတ် မီးရှို့ရှို့နေခဲ့ကြသေးတာပဲလေ။

Knights waged constant war on each other

မြင်းစီးသူရဲကောင်းတွေက တစ်ဖက်စီက ဆင်းရဲသား တောင်သူလယ်သမား တွေကို

by trying to kill as many of each other's peasants as possible.

များနိူင်သမျှ များများသတ်ဖို့ ကြိုးစားတဲ့ နည်းလမ်းနဲ့ တစ်ဖက်နဲ့တစ်ဖက် အတောမသတ်တဲ့ စစ်ပွဲတွေဆင်နွဲခဲ့ ကြလေရဲ့။

Governments executed people for frivolous reasons,

အစိုးရတွေဟာဆိုရင် ဂေါ်ဖီထုပ်ခိုးတာမျိုး၊ ဘုရင့် ဥယျာဉ်တော်ကို ဝေဖန်မိခြင်း စတာမျိုးလို

like stealing a cabbage

ကရော်ကမည်နိူင်တဲ့ အကြောင်းပြချက်တွေနဲ့

or criticizing the royal garden.

လူတွေကို ကွပ်မျက်ခဲ့ ကြလေရဲ့။

The executions were designed to be as prolonged

ကွပ်မျက်တာတွေကို ကားစင်တင်သတ်ခြင်းမျိုး၊

and as painful as possible, like crucifixion,

ကလီစာတွေကို တစ်စစီ ထုတ်ခြင်းမျိုး၊ ဘီးပေါ်မှာတင်ပြီး ရိုက်ချိုးတာမျိုးလို

disembowelment, breaking on the wheel.

ကြာနိူင်သမျှကြာကြာ၊ နာကျင်နိူင်သမျှ နာနာကျင်ကျင်ဖြစ်အောင် ကြံစည်ခဲ့ ကြတယ်လေ။

Respectable people kept slaves.

ဂုဏ်သရေရှိ လူတန်းစားတွေက ကျွန်တွေကို မွေးထားခဲ့ကြတယ်။

For all our flaws, we have abandoned

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အပြစ်မှားတွေအားလုံးအတွက်

these barbaric practices.

ဒီရိုင်းစိုင်းတဲ့ အလေ့အထတွေကို စွန့်လွတ်လိုက်ကြပါပြီ။

RNG: So, do you think it's human nature that's changed?

RNG: ဒီတော့ လူသားသဘာဝက ပြောင်းလဲသွားပြီလို့ ရှင်က ယူဆနေတာလား။

SP: Not exactly. I think we still harbor instincts

SP: ဒီလိုတော့ အတိအကျ မဟုတ်ပါဘူးဗျာ။ ကျွန်တော့အထင်က အကြမ်းဖက်မှုတွေ ပေါ်ပေါက်စေနိူင်တဲ့

that can erupt in violence,

ဗီဇတွေကတော့ ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ ခိုအောင်းနေတုန်းပါ။

like greed, tribalism, revenge, dominance, sadism.

လောဘကြီးခြင်းတို့၊ လူမျိုးစုအလိုက် အုပ်စုဖွဲ့မှုတို့၊ လက်စားချေမှုတို့၊ ကြီးစိုးချယ်လှယ်မှုတို့၊ သူတစ်ပါးကိုညှင်းပန်းပြီး သာယာမှုတို့လိုမျိုးတွေ ဆိုပါတော့။

But we also have instincts that can steer us away,

ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်တို့ ဆီမှာ

like self-control, empathy, a sense of fairness,

ကိုယ့်ကိုယ်ကို ထိန်းချုပ်မှုတို့၊ မျှဝေခံစားခြင်းတို့၊ သဘာဝရဲ့

what Abraham Lincoln called

ပိုမိုကောင်းမွန်တဲ့ ကောင်းကင်တမန်တွေလို့ အေဗရာဟင် လင်ကွန်းပြောတဲ့

the better angels of our nature.

တရားမျှတတဲ့ စိတ်တို့လို ဆိုတာမျိုးတွေလည်း ရှိပါသေးတယ်။

RNG: So if human nature didn't change,

RNG: ကဲ ဒါဆိုရင် လူသားသဘာဝက မပြောင်းလဲဘူးဆိုရင် အဲဒီ ပိုမိုကေင်းမွန်တဲ့

what invigorated those better angels?

ကောင်းကင်တမန်တွေကို ဘယ်အရာက အားဖြည့်ပေးမလဲ။

SP: Well, among other things,

SP: ကောင်းပါပြီဗျာ။ တစ်ခြားအရာတွေအနက်

our circle of empathy expanded.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျှဝေခံစားခြင်း အသိုင်းအဝိုင်းက ကျယ်ပြန့်လာပါပြီ။

Years ago, our ancestors would feel the pain

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်တွေကဆို ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးဘီဘင်တွေဟာ နာကျင်မှုဆိုတာကို

only of their family and people in their village.

ကိုယ့်မိသားစု၊ ကိုယ့်ရပ်ရွာ အတွင်းမှာပဲ တွေ့ကြုံခံစားနေရမှာပဲလေ။

But with the expansion of literacy and travel,

ဒါပေမယ့် စာပေနဲ့ ခရီးသွားလာမှု ကျယ်ပြန့်လာမှုနဲ့အတူ

people started to sympathize

ပိုမိုကျယ်ပြန့်တဲ့ အသိုင်းအဝန်းတွေဆီ

with wider and wider circles,

ဆွေမျိုးစု၊ လူမျိုးစု၊ လူမျိုးနွယ်စု

the clan, the tribe, the nation, the race,

နောက်ပိတ်ဆုံး ဖြစ်လာနိူင်တာကတော့

and perhaps eventually, all of humanity.

လူးသားတစ်မျိုးနွယ်လုံးဆီ အထိကို စာနာထောက်ထားမှုကို ဖြန့်ကြက်နိူင်ခဲ့တာပေါ့။

RNG: Can hard-headed scientists

RNG: အသည်းမာတဲ့ ဦးခေါင်းနဲ့သိပ္ပံပညာရှင်ကရော

really give so much credit to soft-hearted empathy?

တကယ်ပဲ သိမ်မွေ့နူးညံ့တဲ့ နှလုံးသားနဲ့ စာနာမှုကို အသိအမှတ်ပြုပေးနိူင်ပါ့မလား။

SP: They can and do.

SP: သူတို့အသိအမှတ်ပြုပေးနိူင်ပါတယ်။ အသိအမှတ် ပြုပေးကြပါတယ်။

Neurophysiologists have found neurons in the brain

ဦးနှောက်နဲ့ အာရုံကြောဆိုင်ရာ ဇီဝကမ္မပညာရှင်တွေ တွေ့ရှိထားတာကတော့

that respond to other people's actions

ဦနှောက်ထဲမှာရှိတဲ့ နာ(ဗ်)ဆဲ(လ်)တွေဟာ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်တုံ့ ပြန်သလိုပဲ

the same way they respond to our own.

အခြားသူတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို တုံ့ပြန်ကြတယ်ဆိုတာပါ။

Empathy emerges early in life,

မျှဝေခံစားခြင်းဆိုတာဟာ အသက်တစ်နှစ် မပြည့်ခင်

perhaps before the age of one.

ဘဝရဲ့အစောပိုင်းမှာ ကတည်းက ထင်ရှားလာတာပါ။

Books on empathy have become bestsellers,

"The Empathic Civilization" နဲ့ "The Age of Empathy " တို့လို

like "The Empathic Civilization"

မျှဝေခံစားခြင်းအကြောင်း ရေးသားထားတဲ့ စာအုပ်တွေဟာ

and "The Age of Empathy."

ရောင်းအကောင်းဆုံး စာရင်းဝင်စာအုပ်တွေ ဖြစ်လာနေပြီလေ။

RNG: I'm all for empathy. I mean, who isn't?

RNG: မျှဝေခံစားခြင်းဆိုတာကို ကျွန်မက လုံးဝ လက်ခံပါတယ်။ ကျွန်မကဆိုလိုတာက လက်မခံတဲ့သူ ဘယ်သူရှိမှာလဲ။

But all on its own, it's a feeble instrument

ဒါပေမယ့် သူ့ချည်းသက်သက် ဆိုလို့ကတော့

for making moral progress.

ကိုယ်ကျင့်တရား တိုးတက်မှုအတွက် ချည့်နဲ့နေတဲ့ ကိရိယာတစ်ခုပါပဲ။

For one thing, it's innately biased

တစ်ခုရှိတာက ဒါဟာ သွေးသားတော်စပ်မှုတွေ၊ ကလေးငယ်တွေရယ် ပြီးတော့

toward blood relations, babies

နွေးထွေးတဲ့ အမွှေးပွပွ တိရိစ္ဆာန်တွေ အပေါ်မှာကျတော့

and warm, fuzzy animals.

ပင်ကိုအားဖြင့်တော့ ဘက်လိုက်မှုရှိကြတယ်လေ။

As far as empathy is concerned,

မျှဝေခံစားခြင်းဆိုတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပြောရရင်

ugly outsiders can go to hell.

ရုပ်ဆိုးဆိုး တစိမ်းတစ်ရံဆံတွေအဖို့ကတော့ အတော်ကို စိတ်မချမ်းမြေ့စရာ ဖြစ်သွားနိူင်တယ်နော်။

And even our best attempts to work up sympathy

ကိုယ်နဲ့ မပတ်သက်တဲ့ သူတွေအပေါ်ကို ကိုယ်ချင်းစာစိတ် ထားရှိမှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အကောင်းဆုံး မြှင့်တင်ဖို့ ကြိုးပမ်းတာတောင်မှ

for those who are unconnected with us

စိတ်ပျက်စရာ ကောင်းလောက်အောင်ကို ပျက်ယွင်းသွားရတာပဲလေ။

fall miserably short, a sad truth about human nature

ဒါက Adam Smith ထောက်ပြခဲ့တဲ့ လူသဘာဝနဲ့ ပတ်သက်တဲ့

that was pointed out by Adam Smith.

စိတ်မကောင်းစရာ အမှန်တရား တစ်ခုပဲဆိုပါတော့။

Adam Smith: Let us suppose that the great empire

Adam Smith း အင်မတန်ကြီးကျယ်တဲ့ တရုတ်အင်ပါရာကြီးဟာ

of China was suddenly swallowed up by an earthquake,

ရုတ်တရက် ငလျင်တစ်ခုရဲ့ ဝါးမျိုခြင်းကို ခံလိုက်ရပြီဆိုပါစို့။

and let us consider how a man of humanity in Europe

ဥရောပက စာနာစိတ်ရှိတဲ့ လူတစ်ယောက်က ဒီထိတ်လန့်စရာကောင်းတဲ့

would react on receiving intelligence

ကပ်ဘေးကြီးရဲ့ သတင်းကို ရတဲ့အခါမှာ

of this dreadful calamity.

ဘယ်လိုတုံ့ပြန်လိမ့်မလဲဆိုတာကို စဉ်းစားကြည့်ကြရအောင်။

He would, I imagine, first of all express very strongly

ကျွန်တော် စိတ်ကူးကြည့်လို့ရတာကတော့ ဒီလူဟာ ပထမဦးဆုံးအနေနဲ့တော့ အဲဒီ စိတ်မချမ်းမြေ့စရာကောင်းတဲ့လူတွေရဲ့

his sorrow for the misfortune of that unhappy people.

ကံမကောင်း အကြောင်းမလှတဲ့ ဖြစ်ရပ်အတွက် သူရဲ့ လူသားဆန် တဲ့ ပူဆွေးမှုကို ပြင်းပြင်းထန်ထန်ဖော်ပြလိမ့်မပေါ့။

He would make many melancholy reflections

လူ့ဘဝရဲ့ မရေရာလှမှုအပေါ် သူရဲ့ စိတ်ညှိုးငယ်စရာကောင်းတဲ့

upon the precariousness of human life,

များလှစွာသော ဆင်ခြင်သုံးသပ်ချက်တွေကို လုပ်လိမ့်မပေါ့။

and when all these humane sentiments

ပြီးတော့ ဒီလူသားဆန်တဲ့ ခံစားချက်တွေကို အသင့်အတင့် ဖော်ပြပြီးတဲ့အခါမှာတော့

had been once fairly expressed,

သူဟာ ဒီအဖြစ်အပျက်မျိုး မဖြစ်ခဲ့ သလိုမျိုးနဲ့

he would pursue his business or his pleasure

သူရဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းကို

with the same ease and tranquility

သက်တောင့်သက်သာ၊ အေးအေးဆေးဆေးပဲ

as if no such accident had happened.

ဆက်လက် လုပ်ဆောင်နေလိမ့်မပေါ့။

If he was to lose his little finger tomorrow,

သူရဲ့လက်သန်းတစ်ချောင်း မနက်ဖြန်မှာ ဆုံးရှုံးတော့မှာပဲလို့ ဆိုရင်တော့

he would not sleep tonight,

ဒီည သူအိပ်ပျော်တော့မှာ မဟုတ်ပေဘူးပေါ့။

but provided he never saw them,

ဒါပေမယ့် သန်းရာနဲချီပြီးရှိနေတဲ့ သူ့ညီအစ်ကိုတော်တွေကို သူဘယ်တော့မှ မြင်တွေ့ရတော့မှာ မဟုတ်တော့ဘူးဆိုမှတော့

he would snore with the most profound security

သူတို့တွေရဲ့ အပျက်အစီးပုံပေါ်မှာ သူ အနှစ်ခြိုက်ဆုံးလုံခြုံမှုနဲ့အတူ

over the ruin of a hundred million of his brethren.

တခေါခေါနဲ့ အိပ်မောကျနေတော့ မပေါ့လေ။

SP: But if empathy wasn't enough to make us more humane,

SP: ဒါပေမယ့်ဗျာ ၊မျှဝေခံစားခြင်းက ကျွန်တော်တို့ကို ပိုပြီးလူသားဆန်အောင် မလုပ်ပေးနိူင်ဘူးဆိုရင်

what else was there?

နောက်ထပ် ဘာများရှိသေးလို့လဲ။

RNG: Well, you didn't mention what might be

RNG: ကောင်းပြီလေ။ ရှင်က ကျွန်မတို့ရဲ့ အထိရောက်ဆုံး ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိူင်တဲ့

one of our most effective better angels: reason.

ကောင်းကင်တမန်တွေထဲက တစ်ခုကို ထည့်မပြောခဲ့ဘူးနော်။ ဆင်ခြင်တုံတရားလေ။

Reason has muscle.

ဆင်ခြင်တုံတရားမှာ အစွမ်းရှိတယ်။

It's reason that provides the push to widen

မျှဝေခံစားခြင်း အသိုက်အဝန်းကျယ်ပြန့်လာစေဖို့ကို တွန်းအားပေးတာက

that circle of empathy.

ဆင်ခြင်တုံတရားပဲလေ။

Every one of the humanitarian developments

ရှင်ထည့်သွင်းဖေါ်ပြခဲ့တဲ့ လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု တစ်ခုစီတိုင်းဟာ

that you mentioned originated with thinkers

ဘာဖြစ်လို့ တစ်စုံတစ်ခုသော အလေ့အထဟာ

who gave reasons for why some practice

တရားမျှတမှု မရှိနိူင်ဘူးဆိုတာတွေ အတွက် အကြောင်းပြချက်တွေကိုပေးတဲ့

was indefensible.

အတွေးခေါ်ရှင်တွေနဲ့ အတူပေါက်ဖွားလာတာပါ။

They demonstrated that the way people treated

လူတွေက အခြားသီးသန့်လူအုပ်စုကို ဆက်ဆံပြုမူပုံဟာ

some particular group of others

သူတို့ကိုယ်တိုင်ပြုမူခံချင်တာကို မရမက တောင်းခံနေကြပုံနဲ့

was logically inconsistent

ယုတ္တိကျကျ ရှေ့နောက်မညီဘူးဆိုတာကို

with the way they insisted on being treated themselves.

သူတို့တွေက သက်သေ သာဓကနဲ့ ရှင်းပြခဲ့ ကြတယ်။

SP: Are you saying that reason

SP: ဆင်ခြင်တုံတရားက တကယ်ပဲ လူတွေရဲ့ အတွေးတွေကို

can actually change people's minds?

ပြောင်းလဲစေနိူင်တယ်လို့ ခင်ဗျားပြောနေတာလား။

Don't people just stick with whatever conviction

လူတွေက သူတို့စိတ်ဝင်စားမှုတွေကို အထောက်အပံ့ ပြုတဲ့

serves their interests

ဒါမှမဟုတ် သူတို့ ကြီးပြင်းလာတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ကိုက်ညီတဲ့ ဘယ်ခံယူချက်ကိုမဆို

or conforms to the culture that they grew up in?

စွဲမြဲဆုပ်ကိုင်ထားကြတာ မဟုတ်ဘူးလား။

RNG: Here's a fascinating fact about us:

RNG: ဟောဒီမှာ ကျွန်မတို့နဲ့ပတ်သက်တဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်တစ်ချက်ပါ။

Contradictions bother us,

ဝိရောဓိတွေဟာ ကျွန်မတို့ကို စိတ်အနှောက်အယှက် ဖြစ်စေပါတယ်။

at least when we're forced to confront them,

အနည်းဆုံးတော့ ဒါတွေကို ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်ဖို့ တွန်းအားပေးခြင်းခံရတဲ့ အခါမျိုးတွေမှာပေါ့။

which is just another way of saying

ဒါဟာဆိုရင် ကျွန်မတို့ဟာ ဆင်ခြင်တုံတရားနဲ့ပတ်သက်ပြီး

that we are susceptible to reason.

ခံနိူင်ရည်မရှိဘူးဆိုတာကို နည်းလမ်းတစ်မျိုးနဲ့ ပြောဆိုနေခြင်းပဲလေ။

And if you look at the history of moral progress,

နောက်ပြီး ကိုယ်ကျင့် တရားဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုသမိုင်းကြောင်းကို ကြည့်လိုက်မယ်ဆိုရင်၊

you can trace a direct pathway from reasoned arguments

အကျိုးသင့်အကြောင်းသင့် ဖြစ်တဲ့ ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှုတွေဆီကနေပြီး ကျွန်မတို့တွေ တကယ်ကို ခံစားနေရပုံ

to changes in the way that we actually feel.

အပြောင်းအလဲတွေအထိ တ်ိုက်ရိုက် လမ်းကြောင်းတစ်ခုကို ခြေရာခံနိူင်ပါတယ်

Time and again, a thinker would lay out an argument

မကြာခဏဆိုသလို စဉ်းစားတွေးခေါ်သူတွေဟာ တစ်စုံတစ်ခုသော အလေ့အထတစ်ခုဟာ

as to why some practice was indefensible,

ဘာကြောင့်များ ကိုင်စွဲထားပြီးသား တန်ဖိုးတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး မကာကွယ်နိူင်ရတာလဲ၊ ယုတ္တိမရှိရတာလဲ၊

irrational, inconsistent with values already held.

ရှေ့နောက်မညီဖြစ်ရတာလဲ ဆိုတာတွေအတွက် ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှု တစ်ရပ်ကို စီစဉ်ကျင်းပလိမ့်မပေါ့။

Their essay would go viral,

သူတို့တွေရဲ့ အားထုတ်ကြိုးပမ်းမှုဟာ ကူးစက်ပျံနှံ့သွာမှာဖြစ်ပြီး၊

get translated into many languages,

ဘာသာစကားပေါင်းများစွာနဲ့ ပြန်ဆိုကာ

get debated at pubs and coffee houses and salons,

အရက်ဆိုင်တွေ၊ ကော်ဖီဆိုင်တွေ၊ စာပေစကားဝိုင်းတွေနဲ့

and at dinner parties,

ညစာစားပွဲတွေမှာ နောက်ပြီးတော့

and influence leaders, legislators,

ဩဇာတိက္ကမရှိတဲ့ ခေါင်းဆောင်တွေ၊ဥဒေပြု လွတ်တော်အမတ်တွေ၊

popular opinion.

အများပြည်သူ သဘောထားခံယူချက်တွေမှာ ဆွေးနွေးငြင်းခုံစရာ ဖြစ်လာတော့တာပေါ့။

Eventually their conclusions get absorbed

နောက်ဆုံးမတော့ သူတို့ရဲ့ သုံးသပ်ချက်တွေဟာ

into the common sense of decency,

ကျွန်မတို့ကို ဒီနေရာအထိရောက်ရှိစေတဲ့

erasing the tracks of the original argument

မူလက ဆွေးနွေးငြင်းခုံရဲ့ ခြေရာတွေကို ဖျောက်ဖျက်ပြီး

that had gotten us there.

ယဉ်ကျေးဖွယ်ရာ ဘဝပေးအသိအဖြစ် စိမ့်ဝင်သွာတော့တာပေါ့။

Few of us today feel any need to put forth

ယနေ့ခေတ် ကျွန်မတို့ အနည်းစုဟာ ဘာဖြစ်လို့ ကျွန်ပြုခြင်းဟာ မှားယွင်းပါတယ်၊

a rigorous philosophical argument

လူပုံလယ်မှာ ကြိုးပေး ကွပ်မျက်ခြင်းတွေ၊ ကလေးတွေကို ရိုက်နှက်ခြင်းတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

as to why slavery is wrong

ပြင်းထန်တဲ့ အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးမှု တစ်ခုကို

or public hangings or beating children.

တင်ပြဖို့ လိုတယ်လို့ ခံစားမိကြပါတယ်။

By now, these things just feel wrong.

အခုအချိန်မှာတော့ ဒါတွေဟာ မှားယွင်းတဲ့ ခံစားမှုတွေပဲ ဖြစ်နေတော့တာပေါ့။

But just those arguments had to be made,

ဒါပေမယ့် ဒီဆွေးနွေးမှုတွေလုပ်ခဲ့ဖို့ လိုခဲ့တယ်ဆိုရင်

and they were, in centuries past.

ဒါတွေဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ်တွေကပါ။

SP: Are you saying that people needed

SP: မရေမရာဖြစ်နေတဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ ကြောင်တောင်တောင်တွေနဲ့ အတူ

a step-by-step argument to grasp

တစ်စုံတစ်ရာဟာ ဘာကြောင့် မဆိုစလောက်

why something might be a wee bit wrong

မှားယွင်း ကောင်းမှာယွင်းနိူင်တယ်ဆိုတာကို နားလည်နိူင်ဖို့အတွက်

with burning heretics at the stake?

လူတွေဟာ တဆင့်ပြီးတစ်ဆင့် ဆွေးနွေးမှုတစ်ခု လိုအပ်တယ်လို့ ခင်ဗျားပြောနေတာလား။

RNG: Oh, they did. Here's the French theologian

RNG: အိုး သူတို့လိုအပ်တာပေါ့ ။

Sebastian Castellio making the case.

ဟောဒီမှာ ပြင်သစ်လူမျိုး ဘာသာရေး စူစမ်းလေ့လာသူ Sebastian Castellio ကနေပြီး ဆွေးနွေးထားတာပါ။

Sebastian Castellio: Calvin says that he's certain,

Sebastian Castellio: Calvin ကပြောတယ် သူကတော့ သေချာတယ်တဲ့။

and other sects say that they are.

နောက်ပြီး ကျန်တဲ့ ဂိုဏ်းခွဲတွေကလည်း သေချာပါတယ်တဲ့။

Who shall be judge?

ဘယ်သူက အကဲဖြတ်မှာလဲ။

If the matter is certain, to whom is it so? To Calvin?

တကယ်လို့ ဒီကိစ္စက သေချာတယ်ဆိုရင်၊ ဘယ်သူ့ကိုလဲ။ Calvin လား။

But then, why does he write so many books about manifest truth?

ဒီလိုဆိုရင် ဘာဖြစ်လို့ သိသာထင်ရှားတဲ့ အမှန်တရားအကြောင်း စာအုပ်တွေ အများကြီး ရေးတာလဲ။

In view of the uncertainty, we must define heretics

မရေရာမှု အမြင်နဲ့ဆိုရင် လမ်းရိုးမလိုက်သူတွေကို

simply as one with whom we disagree.

ကိုယ်နဲ့ သဘောထားမတူသူတွေလိုပဲ ယတိပြတ် အဓိပ္ပါယ် သတ်မှတ်ရတော့မယ်။

And if then we are going to kill heretics,

ပြီးတော့ ဒီလမ်းရိုးမလိုက်သူတွေကို ကျွန်တော်တို့ သတ်ပစ်တော့မယ်ဆိုရင်

the logical outcome will be a war of extermination,

ယုတ္တိတန်တဲ့ ရလဒ်ကတော့ အမြစ်ဖြတ်သုတ်သင်ခြင်းဆိုတဲ့ စစ်ပွဲဆိုတာပဲ ဖြစ်လိမ့်မယ်။

since each is sure of himself.

အကြောင်းကတော့ တစ်ယောက်ချင်းစီ ကိုယ်၌ကိုက သေချာနေကြတာလေ။

SP: Or with hideous punishments

SP: ဒါမှမဟုတ်လည်း ဘီးပေါ်တင်ပြီး ရိုက်ချိုးသလိုမျိုး

like breaking on the wheel?

ဆိုးဆိုးရွားရွား ပြစ်ဏ်တွေများလား။

RNG: The prohibition in our constitution

RNG: ရက်စက်ပြီး၊ သမရိုးကျမဟုတ်တဲ့ ပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့

of cruel and unusual punishments

ကျွန်မတို့ရဲ့ အခြေခံဥပဒေထဲက တားမြစ်ချက်ဟာဆိုရင်

was a response to a pamphlet circulated in 1764

၁၇၆၄ ခုနှစ်တုန်းက အီတာလျံလူမျိုး ဥပဒေပညာရှင် Cesare Beccaria ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့

by the Italian jurist Cesare Beccaria.

လက်ကမ်းစာစောင်ကို တုန့်ပြန်မှုတစ်ခုပဲပေါ့။

Cesare Beccaria: As punishments become more cruel,

Cesare Beccaria: ပြစ်ဒဏ်စီရင်မှုတွေက ပိုပြီး ရက်စက်လာလေတော့

the minds of men, which like fluids

လူတွေရဲ့ စိတ်တွေဟာလည်း အရည်တွေလိုပဲ သူတို့ပတ်ဝန်းကျင်မှာရှိတဲ့

always adjust to the level of the objects

အရာဝတ္ထုရဲ့ အမြင့်ကို အမြဲတစေလိုက်ပြီး ညှိနေသလိုမျိုး

that surround them, become hardened,

ပိုပြီးခက်ထရော် ကြမ်တမ်းလာတော့တာပေါ့။

and after a hundred years of cruel punishments,

ရက်စက်တဲ့ ပြစ်ဒဏ်စီရင်မှုတွေ နှစ်ပေါင်းတစ်ရာလောက် ကျင့်သုံးပြီးတဲ့ အခါကျတော့

breaking on the wheel causes no more fear

ဘီးပေါ်တင်ပြီး ရိုက်ချိုးတာဟာ အရင်ကထောင်သွင်း အကျဉ်းချခံရတာထက်

than imprisonment previously did.

ပိုပြီးကြောက်စရာ မကောင်းတော့ဘူး ဆိုတာဖြစ်လာတယ်။

For a punishment to achieve its objective,

အပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းတစ်ခုဟာ ၎င်းရဲ့ရည်မှန်းချက် အောင်မြင်ဖို့ အတွက်

it is only necessary that the harm that it inflicts

ရာဇဝတ်မှုကနေရရှိလာမယ့် ကောင်းကျိုးထက် အဆိုပါပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းကဖြစ်လာတဲ့ ထိခိုက်မှုက

outweighs the benefit that derives from the crime,

ပိုပြီး အလေးသာတယ် ဆိုတာပဲလိုအပ်တာပါ။

and into this calculation ought to be factored

နောက်ပြီး ဒီမျှော်မြင်တွက်ချက်မှုထဲမှာ

the certainty of punishment

ထည့်သွင်းစဉ်းစားရမှာ ကတော့ပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းရဲ့ သေချာစေမှုနဲ့

and the loss of the good

အပြစ်ကျူးလွန်ခြင်းက ထွက်ပေါ်လာမယ့်

that the commission of the crime will produce.

အကောင်းနဲ့ အဆိုးတွေပေါ့။

Everything beyond this is superfluous,

ဒီအရာရဲ့ ဟိုမှာဘက်မှာရှိနေတဲ့ အရာအားလုံးကတော့ မလိုလားအပ်တာတွေပဲပေါ့။

and therefore tyrannical.

ဒါကြောင့် နိူင်လိုမင်းထက်ပြုမှုတွေပါပဲ။

SP: But surely antiwar movements depended

SP: ဒါပေမယ့် စစ်ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ လူထုဆန္ဒပြပွဲတွေရယ်၊

on mass demonstrations

နားဝင်ချိုပြီး မှတ်မိလွယ်တဲ့ ကျေးလက် အဆိုတော်တွေရဲ့ သီချင်းတွေနဲ့

and catchy tunes by folk singers

စစ်ပွဲမှာ လူသားတွေရဲ့ ဆုံးရှုံးနစ်နာမှုဖြစ်တဲ့ ဝမ်းနည်းကြေကွဲဖွယ်ကောင်းတဲ့ ဓါတ်ပုံတွေ

and wrenching photographs of the human costs of war.

အပေါ်မှာ မူတည်နေတာတော့ အသေချာပါပဲ။

RNG: No doubt, but modern anti-war movements

RNG: သံသယမရှိပါဘူး။ ဒါပေမယ့် ခေတ်သစ် စစ်ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ

reach back to a long chain of thinkers

ဘာဖြစ်လို့ ကျွန်မတို့ရဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေကို စစ်ဆန့်ကျင်ရေးမှာ ဆော်ဩသင့်သလဲဆိုတာကို

who had argued as to why we ought to mobilize

ဆွေးနွေးငြင်းခုံခဲ့ကြတဲ့ တသီတစ်တန်းကြီး ရှိနေတဲ့စဉ်းစားတွေးခေါ်သူတွေဆီ

our emotions against war,

ပြန်ရောက်လာတယ်လေ။

such as the father of modernity, Erasmus.

Erasmus: The advantages derived from peace

ဥပမာအားဖြင့် ခေတ်မှီခြင်းရဲ့ ဖခင်ကြီး Erasmus ပေါ့။

Erasmus: ငြိမ်းချမ်းရေးကနေ ဆင်းသက်လာတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေဟာ

diffuse themselves far and wide,

သူတို့ဟာသူတို့ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ကို ပျံ့နှံသွားပြီး၊

and reach great numbers,

အတော်များများဆီကို ရောက်ရှိသွားတယ်။

while in war, if anything turns out happily,

စစ်ဖြစ်နေချိန်မှာတော့ တစ်ခုခုက လိုလိုချင်ချင် ဖြစ်ပေါ်သွားရင်ပေါ့လေ၊

the advantage redounds only to a few,

ကောင်းကျိုးက အနည်းငယ်လောက်ပဲ ကျေးဇူးပြုတာပေါ့ ။

and those unworthy of reaping it.

ဒါကို အကျိုးခံစားခွင့် မထိုက်တန်တဲ့သူတွေကိုပေါ့။

One man's safety is owing to the destruction of another.

လူတစ်ယောက်ရဲ့ ဘေးကင်းလုံခြုံမှုဟာ နောက်တစ်ယောက်ရဲ့ ပျက်စီးခြင်း အပေါ်မှာ တည်မှီနေတာပေါ့။

One man's prize is derived from the plunder of another.

လူတစ်ယောက်ရဲ့ ဆုလာဘ်ဟာ နောက်တစ်ယောက်ဆီက လုယက်ခြင်းကနေ ရရှိလာတာပေါ့။

The cause of rejoicings made by one side

တစ်ဘက်က ပြုလုပ်လိုက်တဲ့ ပျော်ပွဲရွင်ပွဲ အကြောင်းတရားဟာ

is to the other a cause of mourning.

တစ်ခြားဘက်မှာတော့ ဝမ်းနည်းပူဆွေးဖွယ်ရာ အကြောင်းတစ်ရပ်ပေါ့လေ။

Whatever is unfortunate in war,

ဘယ်အရာမဆို စစ်ပွဲမှာ ကံမကောင်းမှုဟာ

is severely so indeed,

တကယ်ကို ကြီးမာပြင်းထန်လှပြီးတော့၊

and whatever, on the contrary,

ဆန့်ကျင်ဖက်အနေနဲ့

is called good fortune,

ကံကောင်းတယ်လို့ ခေါ်တဲ့ ဘယ်အရာပဲဖြစ်ဖြစ်

is a savage and a cruel good fortune,

အဲဒါဟာ ရက်စက်၊ကြမ်းကြုတ်တဲ့ ကံကောင်းခြင်းပါပဲ။

an ungenerous happiness deriving its existence from another's woe.

ရက်ရောမှုမရှိတဲ့ စိတ်ချမ်းသာမှု၊ ၎င်းရဲ့ တည်ရှိမှုဟာ အခြားသူတစ်ယောက်ရဲ့ ပူဆွေးသောက ကနေလာတာပါ။

SP: But everyone knows that the movement

SP: ဒါပေမယ့် ကျွန်စနစ်ဖျက်သိမ်းဖို့ လှုပ်ရှားမှုဟာ

to abolish slavery depended on faith and emotion.

ယုံကြည်မှုနဲ့ စိတ်ခံစားချက်အပေါ်မူတည်ခဲ့တယ် ဆိုတာ လူတိုင်းသိပြီးပဲလေ။

It was a movement spearheaded by the Quakers,

ဒါက အကြမ်းဖက်မှုနှင့် စစ်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဆန့်ကျင်သော ခရစ်ယာန်ဘာသာဂိုဏ်း Quakers ကနေပြီး ဦးစီးဦးရွက်ပြုခဲ့တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတစ်ခုပဲလေ

and it only became popular when Harriet Beecher Stowe's novel

နောက်ပြီး Harriet Beecher Stowe ရဲ့ "Uncle Tom's Cabin" ဆိုတဲ့ဝတ္ထု

"Uncle Tom's Cabin" became a bestseller.

ရောင်းအကောင်းဆုံး ဖြစ်လာတဲ့အခါမှာ လူသိများလာခဲ့တော့တာပေါ့။

RNG: But the ball got rolling a century before.

RNG: ဒါပေမယ့် ရာစုနှစ်တစ်ခု မတိုင်မီက စတင်ခဲ့တာပါ။

John Locke bucked the tide of millennia

John Locke ဟာ ထောင်စုနှစ်တွေချီပြီး လုံးဝ သဘာဝကျပါတယ်လို့

that had regarded the practice as perfectly natural.

ထင်မြင်ယူဆထားခဲ့ကြတဲ့ လှိုင်းလုံးအဆိုကို ဆန့်ကျင်ခဲ့တာပါ။

He argued that it was inconsistent

သူက ဒါဟာ ဆင်ခြင်တုံတရားရှိတဲ့ အစိုးရရဲ့ အခြေခံသဘောတရားတွေနဲ့

with the principles of rational government.

ရှေ့နောက် ကိုက်ညီခြင်းမရှိတာကို ဆွေးနွေးငြင်းခုံခဲ့တယ်။

John Locke: Freedom of men under government

John Locke: အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှာ လူတွေရဲ့ လွတ်လပ်မှုဆိုတာဟာ

is to have a standing rule to live by

လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲမှာရှိတဲ့ လူတိုင်းအတွက်

common to everyone of that society

လက်ခံနိူင်တဲ့တည်မြဲတဲ့ နည်းဥပဒေတစ်ခု တည်ဆောက်ထားတဲ့

and made by the legislative power erected in it,

ဥပဒေပြုစုခွင့် အာဏာက အဲဒီအထဲမှာ တည်ဆောက်ထားတာမျိုး ရှိခြင်းပါ။

a liberty to follow my own will in all things

အရာအားလုံးမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ပိုင် ဆန္ဒအတိုင်း လိုက်နာရမယ့် လွတ်လပ်မှု၊

where that rule prescribes not,

အဲဒီမှာ စည်းမျဉ်းဥပဒေက ဖောက်လွဲဖောက်ပြန်မှု၊

not to be subject to the inconstant,

မသေချာမှု၊ မသိမှု၊ အခြားလူတစ်ယောက်ရဲ့ ဆန္ဒအတိုင်း

uncertain, unknown, arbitrary will of another man,

ထင်ရာမြင်ရာလုပ်တာတွေကို မူမတည်ဖို့ပြဌာန်းထားတယ်။

as freedom of nature is to be under no other restraint

သဘာဝအတိုင်း လွတ်လပ်မှုဆိုတာ ကန့်သတ်ချုပ်ထိန်းခြင်း အောက်မှာမဟုတ်ပဲ

but the law of nature.

သဘာဝနိယာမ အတိုင်းဖြစ်နေခြင်းပါ။

SP: Those words sound familiar.

SP: ဒီစကားလုံးတွေက ရင်းနှီးနေသလိုပဲ။

Where have I read them before? Ah, yes.

ကျွန်တော် ဘယ်မှာဖတ်ဖူးခဲ့တာပါလိမ့်။ အား ဟုတ်ပြီ။

Mary Astell: If absolute sovereignty be not necessary

Mary Astell: အကယ်၍ လုံးဝ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်ဆိုင်မှုဟာ နိူင်ငံတစ်ခုမှာ

in a state, how comes it to be so in a family?

မလိုအပ်ဘူးဆိုရင်၊ မိသားစုတစ်ခုအတွင်းမှာဆိုရင် ဒါက ဘာလိုများဖြစ်လာမှာပါလိမ့်။

Or if in a family, why not in a state?

မိသားစုတစ်ခုအတွင်းမှာ ရှိတယ်ဆိုရင် ဘာဖြစ်လို့ နိူင်ငံတစ်ခုမှာ မရှိရတာလဲ။

Since no reason can be alleged for the one

တစ်ယောက်ယောက်က တစ်ခြားတစ်ယောက်ကိုပိုပြီး ပြင်းပြင်းထန်ထန်

that will not hold more strongly for the other,

ထိန်းချုပ်ထားမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့ စွပ်စွဲစရာ အကြောင်းမရှိနိူင်မှတော့

if all men are born free,

ယောက်ျားတွေဟာ လွပ်လပ်စွာ မွေးဖွားလာတယ်ဆိုရင်

how is it that all women are born slaves,

အမျိုးသမီးတွေအားလုံးဟာ အစေအပါးအဖြစ် မွေးဖွားလာကြတယ် ဆိုတာက

as they must be if being subjected

ဘယ်လိုဖြစ်တာလဲ။ သူတို့တွေဟာ ဖောက်လွဲဖောက်ပြန်မှု၊ မသေချာမှု၊

to the inconstant, uncertain,

မသိမှု ၊ ယောက်ျားတွေရဲ့ ဆန္ဒအတိုင်း

unknown, arbitrary will of men

ကျွန်စနစ်ရဲ့ ပြီးပြည့်စုံတဲ့ အခြေအနေမှာ

be the perfect condition of slavery?

ထင်ရာမြင်ရာ လုပ်တာတွေကို မူတည်နေတာများလား။

RNG: That sort of co-option

RNG: အဲဒီလိုမျိုး အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် လက်ခံခြင်းမျိုးဟာ ဆင်ခြင်တုံတရားရဲ့

is all in the job description of reason.

လုပ်ငန်းတာဝန် သတ်မှတ်ခြင်းအားလုံးထဲမှာ အကျုံးဝင်ပါတယ်။

One movement for the expansion of rights

အခွင့်အရေးတွေ ကျယ်ပြန့်ဖို့အတွက် လှုပ်ရှားမှုတစ်ခုဟာ နောက်တစ်ခုဖြစ်ပေါ်လာဖို့

inspires another because the logic is the same,

လှုံ့ဆော်ပေးပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဆင်ခြင်တွေးခေါ်နိူင်စွမ်း ဆိုတာဟာ အတူတူပဲလေ။

and once that's hammered home,

ဒါကို တစ်ခါ နားဝင်အောင် ရိုက်သွင်းပြီးတာနဲ့

it becomes increasingly uncomfortable

ရှေ့နောက်မညီမှုကို မသိကျိုးကျွန်ပြုဖို့ဆိုတာ တရိပ်ရိပ်နဲ့ ကသိကအောက်နိူင်လာတာပဲလေ။

၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်တွေတုန်းက အများပြည်သူရပိုင်ခွင့် ဆိုင်ရာ

to ignore the inconsistency.

In the 1960s, the Civil Rights Movement

လှုပ်ရှားမှုတွေကနေပြီး အမျိုးသမီးများဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်တွေ၊ ကလေးငယ်များဆိုင်ရာ

inspired the movements for women's rights,

ရပိုင်ခွင့်တွေ၊ လိင်တူချင်း ဆက်ဆံသူများဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်တွေနဲ့

children's rights, gay rights and even animal rights.

တိရိစ္ဆာန်ဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်တွေကိုတောင် လှုံ့ဆော်ခဲ့ကြသေးတာပဲ။

But fully two centuries before,

ဒါမေယ့် အဲဒီမတိုင်မီ ရာစုနှစ် (၂) ရာစု တင်းတင်းက

the Enlightenment thinker Jeremy Bentham

အသိအမြင်ကြွယ်ဝတဲ့ စဉ်းစားတွေးခေါ်သူ Jeremy Bentham

had exposed the indefensibility

တိရိစ္ဆာန်တွေကို ရက်စက်မှုတွေလို ဆိုတာမျိုးနဲ့ပတ်သက်ပြီး

of customary practices such as

လက်မခံနိူင်လောက်တဲ့ အစဉ်အလာ

the cruelty to animals.

အလေ့အထတွေကို ဖော်ပြခဲ့သေးတယ်။

Jeremy Bentham: The question is not, can they reason,

JB: မေးစရာမေးခွန်းက "သူတို့တွေဟာ ဆင်ခြင်နိူင်စွမ်းရှိလား၊ စကားပြောတတ်လို့လား။"

nor can they talk, but can they suffer?

ဆိုတာတွေ မဟုတ်ဘူးလေ။ သူတို့တွေဟာ "ဝေဒနာခံစားနိူင်ပါသလား။" ဆိုတဲ့မေးခွန်းပါ။

RNG: And the persecution of homosexuals.

RNG: နောက်ပြီးတော့ လိင်တူဆက်ဆံသူ အမျိုးသားတွေကို နှိပ်ကွပ်မှုတွေလေ။

JB: As to any primary mischief,

JB: ဒီကမြင်းထခြင်း အရင်းခံအကြောင်းတရားနဲ့ ပတ်သက်လို့ကတော့

it's evident that it produces no pain in anyone.

ဒါဟာ ဘယ်သူ့ကိုမှ ထိခိုက်နာကျင်စေခြင်းမရှိပါဘူး ဆိုတာဟာ

On the contrary, it produces pleasure.

ထင်ရှားပေါ်လွင်နေပါတယ်။ အမှန်တော့ အဲဒါနဲ့တစ်ခြားစီ သာယာမှုကို ရရှိစေတာပါ။

The partners are both willing.

အဖော် နှစ်ယောက်စလုံးကလည်း စိတ်ဆန္ဒရှိနေကြတာပဲလေ။

If either of them be unwilling,

အကယ်၍များ တစ်ယောက်ယောက်က စိတ်ဆန္ဒမရှိဘူးဆိုရင်တော့

the act is an offense,

ဒီလုပ်ဆောင်မှုဟာ ပြစ်မှုမြောက်တာပေါ့။

totally different in its nature of effects.

၎င်းရဲ့ အကျိုးဆက်တွေရဲ့ သဘာဝက လုံးလုံးကြီးကို ခြားနားနေတာကိုး။

It's a personal injury. It's a kind of rape.

ဒါဟာ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ ထိခိုက်မှု တစ်ရပ်ပေါ့။ ဒါဟာ အဓမ္မမှုမျိုး တစ်ခုပေါ့။

As to the any danger exclusive of pain,

နာကျင်မှုမပါဝင်တဲ့ စိုးရိမ်စရာနဲ့ ပတ်သက်လို့ကတော့၊

the danger, if any, much consist

ရှိခဲ့မယ်ဆိုရင်ပေါ့လေ၊

in the tendency of the example.

ဒီစိုးရိမ်စရာဟာ သာဓကဆောင်လိုမှု တော်တော်များများ

But what is the tendency of this example?

ရှိနေတာပေါ့။ ဒါပေမယ့် ဒီသာဓကဆောင်လိုမှုဆိုတာ ဘာပါလိမ့်။

To dispose others to engage in the same practices.

အခြားသူတွေကို အလားတူ အလေ့အကျင့်တွေမှာ ပါဝင်ပတ်သက်ခြင်းကနေ

But this practice produces not pain of any kind

ဖယ်ရှားစေဖို့ပေါ့။ ဒါပေမယ့် ဒီအလေ့အထကနေပြီး

to anyone.

ဘယ်သူတစ်ယောက်ကိုမှ နာကျင်စေတာမျိုး မဖြစ်စေပါဘူး။

SP: Still, in every case, it took at least a century

SP: ဒါပေမယ့်ပေါ့ဗျာ၊ အခြေအနေတိုင်းမှာ ဒီကြီးကျယ်တဲ့ အတွေးအခေါ် ပညာရှင်ကြီးတွေရဲ့

for the arguments of these great thinkers

အကျိုးသင့်အကြောင်းသင့် ဆွေးနွေးခြင်းတွေ လူတွေထဲကို တပေါင်းတစည်းတည်း

to trickle down and infiltrate the population as a whole.

စီးဆင်း၊ စိမ့်ဝင်ဖို့ဆိုတာက အနည်းဆုံး ရာစုနှစ်တစ်စုလောက် အချိန်ယူခဲ့ရတယ်နော်။

It kind of makes you wonder about our own time.

ဒါဟာ ခင်ဗျားနေထိုင်တဲ့ လက်ရှိကိုယ်ပိုင်အချိန်ကာလ အကြောင်းကို စူးစမ်းမိသွားစေတာမျိုးပေါ့။

Are there practices that we engage in

ကျွန်တော်တို့တွေ ပါဝင်ပတ်သက်နေတဲ့ ဒီအလေ့အထတွေကို

where the arguments against them are there for all to see

ဆန့်ကျင်တဲ့ ဆွေးနွေးငြင်းခုံမှုတွေဟာ အာလုံးနားလည်ဖို့အတွက်လို့ ဆိုပေမယ့်လည်း

but nonetheless we persist in them?

ကျွန်တော်တို့တွေ ဒါတွေကို ဇွတ်ပေပြီး လုပ်နေကြတယ်ဟုတ်လား။

RNG: When our great grandchildren look back at us,

RNG: ကျွန်မတို့ရဲ့မြေးမြစ်တွေက ကျွန်မတို့ကို ပြန်ကြည့်မိကြတဲ့အခါ

will they be as appalled by some of our practices

သူတို့တွေဟာ ကျွန်မတို့တွေဟာ ကျွန်ပိုင်ဆိုင်မှုရှိတယ် ဆိုတာတွေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအကျင့် မီးရှို့သတ်တာတွေ၊

as we are by our slave-owning, heretic-burning,

ဇနီးမယားကို ရိုက်နှက်တာတွေ၊ လိင်တူခြင်းဆက်ဆံသူတွေကို ထုနှက်ကြတဲ့ ဘိုးအေကြီးတွေ

wife-beating, gay-bashing ancestors?

စတဲ့ ကျွန်မတို့ရဲ့ တစ်ချို့ အလေ့အထတွေကြောင့် တုန်လှုပ်ခြောက်ခြားသွားကြမှာလား။

SP: I'm sure everyone here could think of an example.

SP: ဒီမှာရှိကြတဲ့ လူတိုင်းက သာဓက တစ်ခုလောက်တော့ စဉ်းစားမိနိူင်ကြမယ်ဆိုတာ အသေချာပဲပေါ့။

RNG: I opt for the mistreatment of animals

RNG: ကျွန်မကတော့ စက်ရုံတွင်း တိရိစ္ဆာန် မွေးမြူရေးခြံတွေထဲက

in factory farms.

တိရိစ္ဆာန်တွေကို နှိပ်စက်တာတွေကို ရွေးချယ်တယ်။

SP: The imprisonment of nonviolent drug offenders

SP: အကြမ်းမဖက်တဲ့ မူးယစ်ဆေးဝါး ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတွေကို ထောင်သွင်းအကျဉ်းချမှု နဲ့

and the toleration of rape in our nation's prisons.

ကျွန်တော်တို့နိူင်ငံရဲ့ အကျဉ်းထောင်တွေထဲက မုဒိန်းမှုကို သဘေားထားကြီးခြင်း။

RNG: Scrimping on donations to life-saving charities

RNG: ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိူင်ငံတွေက အသက်ကယ်တဲ့ လူမှုရေးအသင်းအဖွဲ့တွေအတွက်

in the developing world.

ပေးလှူရမှာကို တွန့်တိုခြင်း၊၊

SP: The possession of nuclear weapons.

SP: နျူးကလိယ လက်နက်ပိုင်ဆိုင်မှု

RNG: The appeal to religion to justify

RNG: မလျော်ကန်တဲ့ဟာကို တနည်းနည်းနဲ့ လျော်ကန်သင့်မြတ်ပါတယ် ဆိုတဲ့

ဘာသာတရားကို စွဲဆောင်ဖျောင်းဖျမှု။

the otherwise unjustifiable,

such as the ban on contraception.

ဥပမာ သန္ဓေတားဆေးကို ပိတ်ပင်တားမြစ်မှုပေါ့။

SP: What about religious faith in general?

SP: ယျေဘူယျ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ယုံကြည်မှုဆိုတာကရော။

RNG: Eh, I'm not holding my breath.

RNG: ချက်ချင်းလက်ငင်းဖြစ်လာဖို့ ကျွန်မ မမျှော်လင့်ထားပါဘူးရှင်။

SP: Still, I have become convinced

SP: ဒါပေမယ့်ပေါ့ဗျာ၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျိုးစိတ်တွေ နှစ်ချိုက်ကြတဲ့

that reason is a better angel

ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုအတွက်တော့

that deserves the greatest credit

အကြီးမားဆုံး ချီးကျူးလေးစားထိုက်တဲ့

for the moral progress our species has enjoyed

နောက်ပြီး အနာဂတ်မှာ ကိုယ်ကျင့် တရားဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုကို ဆက်လက်တည်မြဲစေတဲ့ ၊

and that holds out the greatest hope

အကြီးကျယ်ဆုံး မျှော်လင့်ချက်ကို ပေးတဲ့ ပိုမိုကောင်းမွန်တဲ့ ကောင်းကင်တမန် တစ်ပါးဖြစ်တဲ့

for continuing moral progress in the future.

ဆင်ခြင်တုံတရားကို ကျွန်တော် လက်ခံယုံကြည်လာမိပါပြီကောဗျာ။

RNG: And if, our friends,

RNG: ဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ရဲ့မိတ်ဆွေအပေါင်းတို့ရေ၊

you detect a flaw in this argument,

တကယ်လို့များ သင်တို့အနေနဲ့ ဒီဆွေးနွေးငြင်းခုံချက်ထဲမှာ ချို့ယွင်းချက် တစ်စုံတစ်ရာ

just remember you'll be depending on reason

ရှာဖွေတွေ့ ရှိတယ်ဆိုရင် ဒါကို ထောက်ပြဖို့အတွက်

to point it out.

ဆင်ခြင်တုံတရားကိုပဲ သင်တို့ မှီခိုနေရမှာ ဆိုတာကို အမှတ်ရလိုက်ပါတော့။

Thank you. SP: Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ရှင်။ SP:ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ခင်ဗျာ။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)