How to win at evolution and survive a mass extinction | Lauren Sallan

Translator: sann tint Reviewer: Kyi Phyu Thant

Congratulations.

ဂုဏ်ယူ ဝမ်းမြောက်ပါတယ်။

By being here,

ဒီမှာရှိနေခြင်း၊

listening, alive,

နာထောင်နေခြင်း၊ အသက်ရှင်နေတဲ့

a member of a growing species,

တိုးပွားနေတဲ့ မျိုးစိတ်တစ်ခုရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး

you are one of history's greatest winners --

သင်ဟာ သမိုင်းရဲ့ အကြီးကျယ်ဆုံး အောင်မြင်သူတွေထဲက တစ်ဦးပါ၊

the culmination of a success story four billion years in the making.

နှစ်ပေါင်း ဘီလံယံ လေးသန်း ဖန်တီးနေတဲ့ အောင်မြင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းရဲ့အထွတ်အထိပ်တစ်ခုပါ။

You are life's one percent.

သင်ဟာ သက်ရှိဘဝရဲ့ တစ်ရာခိုင်နှုန်းပါ။

The losers,

ကျရှုံးသူတွေကတော့

the 99 percent of species who have ever lived,

နေထိုင်ခဲ့ပြီး အခြားသော မျိုးစိတ် ၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဟာ

are dead --

သေသွားပါတယ်....

killed by fire, flood, asteroids,

မီး၊ ရေကြီးတာ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွားတွေ၊

predation, starvation, ice, heat

သားရဲ သတ်ဖြတ်မှု၊အငတ်ဘေး၊ ရေခဲ၊

and the cold math of natural selection.

သဘာဝ ရွေးချယ်မှုရဲ့ အပူနဲ့ အအေး သင်္ချာကြောင့်ပါ။

Your ancestors,

သင်တို့ဘိုးဘွားတွေဟာ

back to the earliest fishes,

အစောဆုံး ငါးတွေဆီ ပြန်ကြည့်ရင်

overcame all these challenges.

ဒီစိန်ခေါ်မှုအားလုံးကို ကျော်လွှားခဲ့တယ်။

You are here because of golden opportunities

သင်ဒီမှာရှိနေတာက ရွှေရောင် အခွင့်အလမ်းတွေကို

made possible by mass extinction.

အစုလိုက် မျိုးသုဉ်ခြင်းက ဖြစ်စေလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It's true.

ဒါ အမှန်ပဲ။

The same is true of your co-winners and relatives.

သင်တို့ရဲ့ တွဲဖက် အောင်နိုင်သူတွေနဲ့ အမျိုးတွေဆိုတာလည်း မှန်တယ်။

The 34,000 kinds of fishes.

ငါးအမျိုးပေါင်း ၃၄၀၀၀ ပါ။

How did we all get so lucky?

ဘယ်လို ကျွန်မတို့ ဒီလောက် ကံကောင်းခဲ့တာလဲ။

Will we continue to win?

ဆက်ပြီး အောင်နိုင်ဦးမှာလား။

I am a fish paleobiologist who uses big data --

ကျွန်မက ငါး ရှေးခေတ်ဇီဝဗေဒ ပညာရှင်ပါ ကြီးမားတဲ့ ဒေတာတွေ၊

the fossil record --

ရုပ်ကြွင်း မှတ်တမ်းတွေကို

to study how some species win and others lose.

တစ်ချို့မျိုးစိတ်တွေနိုင်ပြီး တစ်ချို့ ကျရှုံးတာ လေ့လာဖို့ သုံးသူပါ။

The living can't tell us;

ရှင်သန်ခြင်းက မပြောနိုင်တာက

they know nothing but winning.

၎င်းတို့ဟာ အောင်နိုင်တာပဲသိတာပါ။

So, we must speak with the dead.

ဒီတော့ အသေတွေနဲ့ စကားပြောမှဖြစ်မယ်

How do we make dead fishes talk?

ငါးအသေတွေကို ဘယ်လို စကားပြော ခိုင်းလဲ

Museums contain multitudes of beautiful fish fossils,

ပြတိုက်တွေမှာ များစွာသော ငါးရုပ်ကြွင်းတွေ ပါရှိပေမဲ့

but their real beauty emerges

သူတို့ရဲ့ တကယ့်အလှ ပေါ်ထွန်းတာက

when combined with the larger number of ugly, broken fossils,

ပိုကြီးမားတဲ့ ရုပ်ဆိုးတဲ့ ရုပ်ကြွင်း အကျိုးအပဲ့တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ပြီး

and reduced to ones and zeros.

တစ်နဲ့ သုညတွေဆီ လျှော့ချလိုက်တဲ့အခါမှာပါ။

I can trawl a 500-million-year database for evolutionary patterns.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် ပုံစံတွေအတွက် သန်း ၅၀၀ ဒေတာအစုကို ပိုက်စိပ်တိုက်ရှာနိုင်ပါတယ်၊

For example,

ဥပမာ အနေနဲ့

fish forms can be captured by coordinates

ငါးပုံစံတွေကို ကိုဩဒိနိတ်တွေနဲ့ ဖမ်းယူပြီး ကာလတစ်လျှောက်

and transformed to reveal major pathways of change

ပြောင်းလဲမှုနဲ့ လားရာတွေရဲ့ အဓိကလမ်းကြောင်းများစွာ

and trends through time.

ဖော်ပြဖို့ ပြောင်းနိုင်ပါတယ်။

Here is the story of the winners and losers

ဒီမှာ ရုပ်ကြွင်း ဒေတာသုံးပြီး ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တဲ့

of just one pivotal event I discovered using fossil data.

အချက်အချာကျတဲ့ အဖြစ်တစ်ခုရဲ့ နိုင်သူနဲ့ ကျရှုံးသူတွေရဲ့ ဇာတ်လမ်းပါ၊

Let's travel back 360 million years --

နှစ်ပေါင်း သန်း ၃၆၀ ဆီ ပြန်သွားရအောင်။

six times as long ago as the last dinosaur --

နောက်ဆုံး ဒိုင်နိုဆော ကာလရဲ့ ခြောက်ဆ အချိန်ကနေ

to the Devonian period;

Devonian ကာလအထိပါ၊

a strange world.

ထူးဆန်းတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုပါ။

Armored predators with razor-edge jaws dominated

ထက်မြည့်တဲ့ အသွား မေးရိုးနဲ့ သံချပ်ကာ သားရဲတွေဟာ ဆူးတောင်မှာ

alongside huge fishes with arm bones in their fins.

လက်တံ အရိုးတွေပါတဲ့ ဧရာမငါးတွေနဲ့ ယှဉ်ပြီး ကြီးစိုးခဲ့တယ်။

Crab-like fishes scuttled across the sea floor.

ကဏန်းလို ငါးတွေဟာ ပင်လယ်ကြမ်းပြင်မှာ သုတ်တီးသုတ်ပြာ ပြေးခဲ့တယ်။

The few ray-fin relatives of salmon and tuna

ဆယ်မွန်နဲ့ တူနာတို့ရဲ့ ငါးလိပ်ကျောက် အမျိုး အနည်းငယ်ဟာ

cowered at the bottom of the food chain.

ဆင့်ကဲစားစဉ် အောက်ခြေမှာ အမြီးကုပ်ခဲ့ကြတယ်။

The few early sharks lived offshore in fear.

​ေရှးဦး ငါးမန်းအနည်ငယ်က ကြောက်ပြီး ကမ်းလွန်မှာ နေခဲ့တယ်။

Your few four-legged ancestors, the tetrapods,

သင့်တို့ရဲ့ ခြေလေးချောင်း ဘိုးဘေး tetrapods တွေဟာ

struggled in tropical river plains.

အပူပိုင်းမြစ် လွင်ပြင်တွေမှာ ရုန်းကန်ခဲ့ရတယ်။

Ecosystems were crowded.

ဂေဟစနစ်တွေဟာ ပြည့်သိပ်ခဲ့တယ်။

There was no escape,

လွတ်လမ်းမရှိ၊

no opportunity in sight.

မြင်ဖို့ အခွင့်မရှိခဲ့ဘူး။

Then the world ended.

ဒီနောက် ကမ္ဘာ အဆုံးသတ်ခဲ့တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

No, it is a good thing.

နိုး၊ဒါက ကောင်းတဲ့အရာပါ။

96 percent of all fish species died

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၃၅၉ သန်းတုန်းက

during the Hangenberg event, 359 million years ago:

မီးနဲ့ ရေခဲ အကြားကာလက Hangenberg အဖြစ်အပျက်အတွင်းမှာ

an interval of fire and ice.

ငါးအားလုံးရဲ့ ့မျိုးစိတ် ၉၆ % သေသွားတယ်။

A crowded world was disrupted and swept away.

ပြည့်သိပ်နေတဲ့ ကမ္ဘာဟာ ဖျက်ဆီးခံရပြီး ဖယ်ရှားခံလိုက်ရတယ်။

Now, you might think that's the end of the story.

ကဲ ဒါဟာ ဇာတ်လမ်းအဆုံးပဲလို့ ထင်ကောင်းထင်မိကြမယ်။

The mighty fell, the meek inherited the earth,

ဧရာမတွေ ကျဆုံးကာ ဆိုးမျိုးခံသူတွေ ကမ္ဘာကိုအမွေရ

and here we are.

ဒီမှာ ကျွန်မတို့ပါ။

But winning is not that simple.

ဒါပေမဲ့ အောင်နိုင်ခြင်းက ဒီလောက် မရိုးရှင်းဘူး။

The handful of survivors came from many groups --

လက်တစ်ဆုပ်စာ ရှင်ကျန်သူတွေဟာ အုပ်စုများစွာကနေ လာခဲ့တာပါ။

all greatly outnumbered by their own dead.

၎င်းတို့ သေဆုံးတာထက် အဆမတန် ပိုအင်အားများခဲ့တယ်၊

They ranged from top predator to bottom-feeder,

ထိပ်ဆုံး သားရဲတွေကနေ အောက်ခြေ စားသူတွေထိရှိတယ်။

big to small,

အကြီးကနေ အသေးထိ၊

marine to freshwater.

ပင်လယ်ကနေ ရေချိုထိပဲ။

The extinction was a filter.

မျိုးသုဉ်းမှုဟာ စစ်တဲ့ကိရိယာ တစ်ခုပါ။

It merely leveled the playing field.

ဒါက ကစားကွင်းကို ညှိပေးရုံပါပဲ။

What really counted was what survivors did over the next several million years

တကယ့် အရေးပါတာက နောက် နှစ်သန်းပေါင်းများစွာမှာ ရှင်ကျန်သူတွေ

in that devastated world.

ဖွတ်ဖွက်ကြေနေတဲ့ ကမ္ဘာမှာလုပ်ခဲ့တာပါ

The former overlords should have had an advantage.

အရင်က ကြီးစိုးသူတွေဟာ အသာစီး ရခဲ့လိမ့်မယ်။

They became even larger,

သူတို့ဟာ ပိုတောင် ကြီးမားလာတယ်၊

storing energy,

စွမ်းအင်တွေ စုရင်း

investing in their young,

အကောင်ပေါက်တွေမှာ အရင်းစိုက်ရင်း

spreading across the globe,

ကမ္ဘာအနှံ့ ဖြန့်ကျက်ရင်း

feasting on fishes,

ငါးတွေကို စားသုံးရင်း

keeping what had always worked, and biding their time.

အမြဲ အလုပ်ဖြစ်တာတွေကို သိမ်းဆည်းကာ အခွင့်ကောင်းစောင့်ရင်းပေါ့။

Yet they merely persisted for a while,

ဒါပေမဲ့ ခဏလောက်သာ သူတို့ ဇွတ်ပေလုပ်ခဲ့ရုံပါ၊

declining without innovating,

ဆန်းသစ်ခြင်းမရှိတဲ့ ကျဆင်းခြင်း၊

becoming living fossils.

သက်ရှိ ရုပ်ကြွင်းတွေဖြစ်လာခြင်းပါ။

They were too stuck in their ways

သူတို့နည်းလမ်းတွေမှာ နစ်လွန်းခဲ့တော့

and are now largely forgotten.

အခုဆို အတော်များများကို မေ့သွားပြီ၊

A few of the long-suffering ray-fins, sharks and four-legged tetrapods

အနည်းငယ်သော တာရှည်ခံစားရတဲ့ ငါးလိပ်ကျောက် တွေ၊ငါးမန်းတွေနဲ့ ခြေလေးချောင်းကောင်တွေဟာ

went the opposite direction.

ဆန့်ကျင်ဘက် အရပ်ကိုသွားခဲ့တယ်။

They became smaller --

သူတို့ ပိုငယ်လာတယ်၊

living fast, dying young,

အမြန် ရှင်သန်ပြီး ငယ်ငယ်နဲ့ သေကာ

eating little and reproducing rapidly.

နည်းနည်းပဲစားကာ အမြန် မျိုးဆက်ပွားနေတယ်။

They tried new foods,

အစာသစ်တွေ စမ်းစားတယ်၊

different homes,

မတူတဲ့နေရာတွေ၊

strange heads and weird bodies.

ထူးဆန်းတဲ့ ဦးခေါင်းတွေ၊ ဘယ်မှန်းမသိတဲ့ ကိုယ်တွေလေ

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And they found opportunity, proliferated,

သူတို့ အခွင့်အလမ်းတွေ တွေ့ခဲ့တယ်၊ တဟုန်ထိုးပွားခဲ့ပြီး

and won the future for their 60,000 living species,

သင်တို့အပါအဝင် သူတို့ရဲ့ ရှင်သန်တဲ့ မျိုးစိတ် ၆၀၀၀၀ အတွက်

including you.

အနာဂတ်ကို အောင်နိုင်ခဲ့တယ်။

That's why they look familiar.

ဒါကြောင့်ပဲ သူတို့ဟာ ဆင်တူနေတာပါ။

You know their names.

သူတို့အမည်တွေ သင်တို့သိပါတယ်။

Winning is not about random events

အောင်နိုင်ခြင်းဟာ ကြုံရာ အဖြစ်တေွ (သို့)

or an arms race.

လက်နက် အားပြိုင်ပွဲမဟုတ်ဘူး။

Rather, survivors went down alternative, evolutionary pathways.

ဒါအစား ရှင်ကျန်သူတွေဟာ သမားရိုးကျမဟုတ်တဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေထဲ ဆင်းခဲ့တာပါ

Some found incredible success,

တစ်ချို့က မယုံနိုင်စရာ အောင်မြင်မှုတွေ့ချိန်မှာ

while others became dead fish walking.

တစ်ချို့က လမ်းလျှောက်တဲ့ ငါးသေတွေ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

A real scientific term.

တကယ့် သိပ္ပံ စကားရပ်တစ်ခုပါ၊

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I am now investigating

ကျွန်မအခု စုံစမ်းနေတာက

how these pathways to victory and defeat repeat across time.

အောင်မြင်မှုနဲ့ ကျရှုံးမှုရဲ့ လမ်းကြောင်း တွေဟာ ကာလတစ်လျှောက် ထပ်ကျော့နေပုံပါ။

My lab has already compiled thousands upon thousands of dead fishes,

ကျွန်မ လက်တွေ့ခန်းမှာ ထောင်ပုံရာပုံရှိတဲ့ ငါးအသေတွေ စုစည်းထားပြီးပြီဆိုပေမဲ့

but many more remain.

နောက်အများကြီး ကျန်ပါသေးတယ်။

However, it is already clear

ဒါပေမဲ့ ရှင်းလင်းပြီးဖြစ်တာက

that your ancestors' survival through mass extinction,

အစုလိုက် မျိုးသုဉ်းခြင်းကနေ သင့်တို့ ဘိုးဘွားတွေရဲ့ ရှင်ကျန်မှုနဲ့

and their responses in the aftermath

ဒီနောက်ပိုင်း သူတို့ရဲ့ တုံ့ပြန်မှုတွေက

made you who you are today.

ဒီနေ့ သင်တို့ကို ဖန်တီးလိုက်တယ်ဆိုတာပါ။

What does this tell us for the future?

ဒါက ကျွန်မတို့ကို အနာဂတ်အတွက် ဘာကို ပြောပြလဲ

As long as a handful of species survive,

လက်တစ်ဆုပ်စာ မျိုးစိတ်တွေ ရှင်ကျန်သရွေ့

life will recover.

သက်ရှိဘဝဟာ ပြန်ရပါမယ်။

The versatile and the lucky will not just replace what was lost,

စွယ်စုံရပြီး ကံကောင်းသူတွေဟာ ဆုံးရှုံးခဲ့တာကို အစားထိုးပေးမှာတင်မက

but win in new forms.

ပုံစံသစ်တွေနဲပါ နိုင်ဦးမှာပါ။

It just might take several million years.

ဒါက နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ အချိန်ယူနိုင်လောက်ပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)