How to win at evolution and survive a mass extinction | Lauren Sallan

Translator: Reviewer: Daban Q. Jaff

Congratulations.

پیروزبت.

By being here,

کو تو ل ڤێرێ

listening, alive,

گوهداریێ دکی ، ساخی

a member of a growing species,

ئەندامەکێ ژ جورێن زێدە دبن

you are one of history's greatest winners --

-- تو ئێکی ژ سەرکەفتیێن مەزنی د مێژویێ دا

the culmination of a success story four billion years in the making.

دیاریا چیروکا سەرکەفتنێ یا ٤ ملیار سالان ڤەکێشای دچێکرنێ دا

You are life's one percent.

هین ئێک ژ سەدێ ژ ژیانێ نە.

The losers,

یێن شکەستن خوارین،

the 99 percent of species who have ever lived,

٩٩ ژ سەدێ ژ وان جورانە یێن کو دەمەکێ ژ دەمان دژیان،

are dead --

یێن مرین.

killed by fire, flood, asteroids,

یێن هاتین کوشتن ب ئاگری، لافاو و هەسارۆکان

predation, starvation, ice, heat

و بدرنداتیێ، برسیتی، سەرما و گەرمایێ

and the cold math of natural selection.

و بیرکاریا سار یا هەلبژارتنێن سروشتی،

Your ancestors,

،بابکالکێن وە

back to the earliest fishes,

و هەر ژ ماسیێن دەستپێکێ،

overcame all these challenges.

سەرکەفتن لسەر ڤان هەمی بەرهنگاریا.

You are here because of golden opportunities

هین یێ ل ڤێرێ ژبەر دەرفەتا زێرین

made possible by mass extinction.

وەلێکر کو چێببت ژ ناڤبرنا مەزن

(Laughter)

(کەنی)

It's true.

ئەو ڕاستە.

The same is true of your co-winners and relatives.

هەر وەکی وێ ڕاستیێ ئەواهەڤالێن تە یێن سەرکەفتین و کەس و کاران.

The 34,000 kinds of fishes.

٣٤٠٠٠ جورێن ماسیا

How did we all get so lucky?

چاوا ئەم هەمی هندە ب شانس بینە؟

Will we continue to win?

ئەرێ ئەم دێ بەردەوام ب سەرکەڤین؟

I am a fish paleobiologist who uses big data --

ئەز زانایا ماسیێن بەردینە مە یێ داتا یێن مەزن بکاردئینم

the fossil record --

-- وەک تومارا کولانێ

to study how some species win and others lose.

دا بخوینن چاوا هندەک جور سەردکەڤن و هندەک ژدەست دچن.

The living can't tell us;

زیندەوەر نەشێن بێژن مە؛

they know nothing but winning.

ئەو چ نزانن ژبلی سەرکەفتنێ.

So, we must speak with the dead.

.ڤێجا، دڤێت ئەم لگەل مریا باخڤین

How do we make dead fishes talk?

دێ چاوا وەکن ماسیێین مری باخڤن؟

Museums contain multitudes of beautiful fish fossils,

د موزەخانادا گەلەک جورێن ،ماسیێن کولی هەنە

but their real beauty emerges

بەلێ پا جوانیا دروست یاوان دەردکەڤت

when combined with the larger number of ugly, broken fossils,

دەمێ تێکەل دبن دگەل ژمارەکا مەزنتر ژ کولایێن کرێت و شکەشتی،

and reduced to ones and zeros.

و کێمدکت بو ١ و ٠.

I can trawl a 500-million-year database for evolutionary patterns.

ئەز دشێم توران ژ داتابەیسێن ٥٠٠- ملیون- سالا

بو پەرەسەندنا شێوازان دەربێخم.

For example,

بو نموونە،

fish forms can be captured by coordinates

وێنێ ماسیێ دشێت بێتە گرتن ب ڕێکا تەوەران

and transformed to reveal major pathways of change

و بێتە گهورین بو دیارکرنا ڕێکێن سەرەکی یێن گوهارتنێ

and trends through time.

.و ئاڕاستەیان ب بورینا دەمی

Here is the story of the winners and losers

ئەڤە چیروکا سەرکەفتیا و ژدەست دایانە

of just one pivotal event I discovered using fossil data.

ژ ڕوداوێن تەوەری من بکارئینانا داتایێن کولای ڤەدیت.

Let's travel back 360 million years --

دا ئەم بزڤرین بو ژبەری -- ٣٦٠ ملیون سالان

six times as long ago as the last dinosaur --

٦ جارا درێژ بچی ژ دەمێ دەینەسورێ دوماهیکێ

to the Devonian period;

بو سەردەمێ دیڤونییا؛

a strange world.

ژیانەک سەیر.

Armored predators with razor-edge jaws dominated

گیانەوەرێن درندە دگەل لێڤێن تیژ سەرکێش و زاڵ بین

alongside huge fishes with arm bones in their fins.

ب ڕەخ ماسیێن مەزن ڤە یێن کو هەستیکێن دەستی ب پەڕکێن وان ڤە.

Crab-like fishes scuttled across the sea floor.

ماسیێن وەکی کێڤژالا د عەدرێ دەریای دا دبەزن(دکنە غارێ)

The few ray-fin relatives of salmon and tuna

هندەک خزمێن پەرکە-تیشک یێن ماسیێن سالمون و تونا

cowered at the bottom of the food chain.

دچن بنی ل زنجیرا خوارنێ.

The few early sharks lived offshore in fear.

هندەک قرشێن بەرێ ژیان لبەر لێڤا ئاڤێ د ترسێدا دبوراندن،

Your few four-legged ancestors, the tetrapods,

هندەک بابکێن وە یێن ٤ پێ، تيترابودس

struggled in tropical river plains.

هەول ددان و زەحمەت ددیتن ل دەشتا ڕووبارێ گەرمەسێرى.

Ecosystems were crowded.

.سیستەمێن ژینگەهی قەرەبالغ بین

There was no escape,

،وێرێ ڕەڤین نەبی

no opportunity in sight.

و چ دەرفەت بەرچاڤ نەبین.

Then the world ended.

پاشی جیهان ب دیماهیک هات.

(Laughter)

(کەنی)

No, it is a good thing.

نە، ئەو تشتەک باشە.

96 percent of all fish species died

٩٦ ٪ ژ هەمی جورێن ماسیا مرن

during the Hangenberg event, 359 million years ago:

"ل دەمێ ڕوداوا "هەنگنبەرگ ٣٥٩ ملیون سالێن بوری

an interval of fire and ice.

د ماوێ ئاگر و بەفرێ دا

A crowded world was disrupted and swept away.

جیهانەکا قەرەبالغ تەنگاڤ بوو و هاتە دیر ئێخستن.

Now, you might think that's the end of the story.

نوکە، بەلکو تو هزر بکی ئەڤە دیماهیکا چیروکێ یە.

The mighty fell, the meek inherited the earth,

مەزن کەتن، میکروبا عەرد گرت

and here we are.

و ئەڤە ئەمێ ل ڤێرێ.

But winning is not that simple.

بەلێ سەرکەفتن نە هوسا بساناهیە.

The handful of survivors came from many groups --

کومەک ژ قورتال بوویان ژ لایێ گەلەک گروپان ڤە هاتن

all greatly outnumbered by their own dead.

و بڕەنگەکێ مەزن ژمارا مریێن وان ژ ژمارا وان زێدەتر بین.

They ranged from top predator to bottom-feeder,

و ژ دەوروبەرێ یێ درەندە لسەری تاکو یێ شیردەر ل بنی،

big to small,

و ژ مەزنی بو بچیکی

marine to freshwater.

و ژ دەریایی بو ئاڤا ڕۆیبارا

The extinction was a filter.

ژناڤچوون ئەو فلتەر بوو.

It merely leveled the playing field.

و ئەو ب تنێ گورەپانا یاریێ هاوسەنگ کر.

What really counted was what survivors did over the next several million years

ئەوا ب درستی هاتی هژمارتن ئەوێن ماین ساخ بو چەند ملیون سالێن بهێت

in that devastated world.

ل وێ جیهانا هاتی هەلوەشاندن.

The former overlords should have had an advantage.

سەردەستێن بەرێ پێتڤییە مفا دیتبن.

They became even larger,

ئەو مەزنتر لێ هاتن،

storing energy,

هەلگرتنا وزێ،

investing in their young,

وەبەرهێنان د گەنجاندا

spreading across the globe,

بەلاڤکرن لسەرانسەری دونیایێ

feasting on fishes,

خارنا لسەر ماسیا،

keeping what had always worked, and biding their time.

ئەو تشتە لدەف خو دهێلان یێ شول کرین و دەمێ خو پێ دبوراندن.

Yet they merely persisted for a while,

بەلێ ئەو بتنێ بو دەمەکێ بەردەوام بین،

declining without innovating,

زڤرین و بێ داهێنان.

بین ماسیێن کولایی.

becoming living fossils.

They were too stuck in their ways

ئەو مابین ئاسێ ب ڕێکێڤە.

and are now largely forgotten.

و نوکە یێن هاتین ژبیر کرن تا ڕادەیەکێ مەزن

A few of the long-suffering ray-fins, sharks and four-legged tetrapods

ژمارەکا کێم ژ خشوکان یێن بو دەمەک درێژ ئازار دیتین ژ ماسیێن چارپێ

went the opposite direction.

چوون ڕێکا بەروڤاژی

They became smaller --

ئەو بچیکتر لێهاتن -

living fast, dying young,

ژیانا بلەز مرنا هێشتا گەنج

eating little and reproducing rapidly.

خارنا کێم و زێدەبینا بەردەوام و بلەز

They tried new foods,

،هندەک خوارنێن نوی بکار ئینان

different homes,

، مالێن جودا

strange heads and weird bodies.

سەرێن بیانی و لەشێن غەریب

(Laughter)

(کەنی)

And they found opportunity, proliferated,

،و ئەوان دەرفەت دیتن، زێدەبین

and won the future for their 60,000 living species,

و داهاتەک بۆ ٦٠،٠٠٠ جورێن ساخا بدەست خوڤە ئینان،

including you.

هین ژی ئێک ژوانن.

That's why they look familiar.

ژبەر هندێ هین وان ناس دکن.

You know their names.

هین ناڤێن وان دزانن

Winning is not about random events

سەرکەفتن ڕامانا وێ نە لسەر ڕوداوێن عەشوایی نە

or an arms race.

.یان پێشبرکیا دەستا نە

Rather, survivors went down alternative, evolutionary pathways.

بەلکو، یێن قورتال بووی هاتن خار بۆ پێگوهۆڕکێن ڕێکێن پەرەسەندنان.

Some found incredible success,

هندەکا سەرکەفتنێن گەلەک باش دیتن،

while others became dead fish walking.

ل دەما کو هندەک دی بین ماسیێن مری برێڤە چوون.

(Laughter)

(کەنی)

A real scientific term.

برگەیەکێ زانستی درستە.

(Laughter)

(کەنی)

I am now investigating

نوکە ئەز لێپرسینێ دکم

how these pathways to victory and defeat repeat across time.

چاوا ئەڤان ڕێکان بۆ سەرکەفتن و شکەستنێ دشێن دووبارە بکینڤە دبوورینا دەمی دا.

My lab has already compiled thousands upon thousands of dead fishes,

تاقیگەها من نوکە ب هزارەها ماسیێن مری یێن کومکرین،

but many more remain.

.بەلێ پتر یێن ماین

However, it is already clear

هەرچاوابت، نوکە یا دیارە

that your ancestors' survival through mass extinction,

کو بابکالکێن وە مان ساخ ل سەر ژناڤچوونا مەزن.

and their responses in the aftermath

و بەرسڤا وان بۆ پشتی ئەڤێ ڕویدانێ

made you who you are today.

هین چێکرن کا هین کینە ئەڤرو.

What does this tell us for the future?

ئەڤە چ دبێژتە مە بو ئایندەی؟

As long as a handful of species survive,

هندی تژی دەستی جور یێن زیندیا بمینن ساخ و قورتال ببن،

life will recover.

. ژیان دێ زڤرت

The versatile and the lucky will not just replace what was lost,

ژێک جداهی و شانس ،نە بتنێ جهێ یێ ژدەست دای دێ گرت

but win in new forms.

بەلکو شێوەیێن نوی ژی دێ بدەست ڤە ئینت.

It just might take several million years.

بەلێ بەلکی بتنێ ئەڤ چەندە هندەک ملیون سال پێڤە بچن.

Thank you.

.سوپاس

(Applause)

(دەست قوتان)