How to win at evolution and survive a mass extinction | Lauren Sallan

Translator: Oriel Vu Reviewer: Gi Gi

Congratulations.

Chúc mừng các bạn.

By being here,

Vì đang ở đây,

listening, alive,

đang nghe, đang tồn tại,

a member of a growing species,

là thành viên của một giống loài đang phát triển,

you are one of history's greatest winners --

bạn là một trong những kẻ chiến thắng lớn nhất của lịch sử

the culmination of a success story four billion years in the making.

đỉnh cao của trang sử huy hoàng được viết trong bốn tỉ năm.

You are life's one percent.

Bạn là một phần trăm của sự sống.

The losers,

Những kẻ thua cuộc,

the 99 percent of species who have ever lived,

99 phần trăm của những loài đã từng tồn tại,

are dead --

nay đã chết --

killed by fire, flood, asteroids,

chết bởi cháy, bởi lũ lụt, bởi các thiên thạch,

predation, starvation, ice, heat

bị ăn thịt, chết vì đói, vì quá lạnh hay nóng

and the cold math of natural selection.

và vì phép toán tàn khốc của chọn lọc tự nhiên.

Your ancestors,

Tổ tiên các bạn,

back to the earliest fishes,

từ thời loài cá mới xuất hiện,

overcame all these challenges.

đã vượt qua tất cả những thử thách đó.

You are here because of golden opportunities

Bạn ở đây vì những cơ hội quý giá

made possible by mass extinction.

được hiện thực hóa bởi cuộc đại tuyệt chủng.

(Laughter)

(Cười)

It's true.

Đúng như vậy đấy.

The same is true of your co-winners and relatives.

Và cũng đúng cho những kẻ chiến thắng khác

The 34,000 kinds of fishes.

Tổng cộng 34,000 loài cá.

How did we all get so lucky?

Vì sao chúng ta lại may mắn đến vậy?

Will we continue to win?

Liệu chúng ta có tiếp tục thắng?

Tôi là nhà cổ sinh vật học nghiên cứu về cá, chuyên sử dụng hệ dữ liệu lớn --

I am a fish paleobiologist who uses big data --

the fossil record --

các mẫu hóa thạch --

to study how some species win and others lose.

để nghiên cứu làm sao một số loài thắng và số khác lại thua.

The living can't tell us;

Loài sống không thể cho ta biết

they know nothing but winning.

chúng không biết gì ngoài chiến thắng.

So, we must speak with the dead.

Nên, phải tìm từ loài tuyệt chủng.

How do we make dead fishes talk?

Làm sao bắt những cái xác tiết lộ?

Museums contain multitudes of beautiful fish fossils,

Các bảo tàng lưu giữ vô vàn mẫu cá hóa thạch đẹp,

but their real beauty emerges

song vẻ đẹp thực sự lại hiện ra

when combined with the larger number of ugly, broken fossils,

khi kết hợp chúng với số hóa thạch xấu xí, vỡ nát khác,

and reduced to ones and zeros.

và được rút gọn thành những con số 1 và 0.

I can trawl a 500-million-year database for evolutionary patterns.

Tôi có thể thống kê cơ sở dữ liệu 500 triệu năm để tìm các hình thái tiến hóa.

For example,

Thí dụ,

fish forms can be captured by coordinates

hình dạng cá có thể lưu lại bằng hệ tọa độ

and transformed to reveal major pathways of change

và chuyển đổi để cho thấy những con đường tiến hóa chính

and trends through time.

và xu hướng tiến hóa theo thời gian.

Here is the story of the winners and losers

Đây là câu chuyện của người thắng và kẻ thua

of just one pivotal event I discovered using fossil data.

của duy nhất một điều mấu chốt tôi tìm ra khi dùng dữ liệu về hóa thạch.

Let's travel back 360 million years --

Hãy cùng quay lại 360 triệu năm trước --

six times as long ago as the last dinosaur --

sáu lần khoảng thời gian con khủng long cuối cùng tồn tại trên Trái Đất --

to the Devonian period;

đến kỷ Devon;

a strange world.

một thế giới xa lạ.

Armored predators with razor-edge jaws dominated

Nơi những loài săn mồi giáp xác với bộ hàm sắc như dao cạo ngự trị

alongside huge fishes with arm bones in their fins.

bên cạnh những loài cá khổng lồ có xương cánh tay ở vây.

Crab-like fishes scuttled across the sea floor.

Những loài cá mình cua sợ hãi bò dưới đáy đại dương.

The few ray-fin relatives of salmon and tuna

Một số ít họ hàng cá vây tia của cá hồi và cá ngừ

cowered at the bottom of the food chain.

co rúm mình dưới đáy của chuỗi thức ăn.

The few early sharks lived offshore in fear.

Những loài cá mập đầu tiên sống xa bờ trong nỗi sợ hãi,

Your few four-legged ancestors, the tetrapods,

vài loài tổ tiên tứ chi của các bạn, các loài thú bốn chân,

struggled in tropical river plains.

phải vật lộn sống trong những vùng đồng bằng ven sông

Ecosystems were crowded.

Các hệ sinh thái vô cùng chật chội.

There was no escape,

Chẳng có lối thoát nào,

no opportunity in sight.

chẳng có cơ hội nào trước mắt.

Then the world ended.

Và rồi tận thế đến.

(Laughter)

(Cười)

No, it is a good thing.

Không, đây là điều tốt đấy.

96 percent of all fish species died

96 phần trăm loài cá mất đi

during the Hangenberg event, 359 million years ago:

trong cuộc đại tuyệt chủng Hangenberg 359 triệu năm về trước:

an interval of fire and ice.

khoảng thời gian của lửa và băng.

A crowded world was disrupted and swept away.

Thế giới đông đúc đã bị phá vỡ và quét sạch.

Now, you might think that's the end of the story.

Bây giờ, bạn có thể nghĩ rằng thế là hết chuyện.

The mighty fell, the meek inherited the earth,

Gã khổng lồ ngã, loài yếu tiếp quản Trái đất,

and here we are.

và rồi có chúng ta.

But winning is not that simple.

Nhưng chiến thắng đâu đơn giản như vậy.

The handful of survivors came from many groups --

Một nhúm những kẻ sống sót thuộc nhiều nhóm

all greatly outnumbered by their own dead.

tất cả đều bị áp đảo bởi những cá thể đã chết.

They ranged from top predator to bottom-feeder,

Chúng trải từ những kẻ săn mồi hàng đầu đến con mồi thấp kém,

big to small,

từ to đến nhỏ,

marine to freshwater.

từ nước mặn đến nước ngọt.

The extinction was a filter.

Cuộc tuyệt chủng là một sự chọn lọc.

It merely leveled the playing field.

Nó chỉ đơn giản cân bằng số lượng các loài.

What really counted was what survivors did over the next several million years

Cái quan trọng là những kẻ còn sống đã làm gì trong vài triệu năm tiếp theo

in that devastated world.

trong cái thế giới hoang phế ấy,

The former overlords should have had an advantage.

Những chúa tể tiền nhiệm đáng lẽ phải có lợi thế.

They became even larger,

Chúng thậm chí trở nên to lớn hơn,

storing energy,

tích trữ năng lượng,

investing in their young,

chăm chút con non,

spreading across the globe,

tản ra khắp địa cầu,

feasting on fishes,

tận hưởng bữa tiệc cá,

keeping what had always worked, and biding their time.

giữ nguyên vị thế và sống tiếp.

Yet they merely persisted for a while,

Song chúng chỉ qua được một thời gian

declining without innovating,

suy giảm mà không có tiến hóa,

becoming living fossils.

trở thành những hóa thạch sống.

They were too stuck in their ways

Chúng ôm khư khư cách sống của mình

and are now largely forgotten.

và giờ phần lớn đi vào quên lãng.

A few of the long-suffering ray-fins, sharks and four-legged tetrapods

Vài loài cá vây tia, cá mập, loài bốn chân

went the opposite direction.

lại đi theo chiều hướng ngược lại.

They became smaller --

Chúng trở nên nhỏ hơn --

living fast, dying young,

chu kỳ sống ngắn hơn, chết sớm hơn,

eating little and reproducing rapidly.

ăn ít đi và sinh sản nhanh hơn.

They tried new foods,

Chúng thử các loại thức ăn mới,

different homes,

sống ở môi trường khác,

strange heads and weird bodies.

đầu và thân có hình dạng kỳ lạ hơn.

(Laughter)

(Cười)

And they found opportunity, proliferated,

Và rồi chúng tìm thấy cơ hội, sinh sôi mạnh mẽ,

and won the future for their 60,000 living species,

và giành được tương lai cho 60,000 loài đang sống,

including you.

bao gồm cả các bạn.

That's why they look familiar.

Đó là lí do chúng trông quen như vậy.

You know their names.

Bạn biết tên của chúng.

Winning is not about random events

Thắng cuộc không phải là những sự việc ngẫu nhiên

or an arms race.

hay một cuộc đua vũ trang.

Rather, survivors went down alternative, evolutionary pathways.

Mà hơn thế, những kẻ sống sót đi những con đường thay đổi, tiến hóa.

Some found incredible success,

Vài loài thành công vượt bậc,

while others became dead fish walking.

trong khi loài khác trở thành thây ma.

(Laughter)

(Cười)

A real scientific term.

Chuẩn thuật ngữ khoa học đấy ạ.

(Laughter)

(Cười)

I am now investigating

Hiện tôi đang nghiên cứu

how these pathways to victory and defeat repeat across time.

cách những con đường đến vinh quang lặp lại qua thời gian.

My lab has already compiled thousands upon thousands of dead fishes,

Phòng thí nghiệm của tôi đã thu thập hàng ngàn hàng ngàn hóa thạch cá,

but many more remain.

nhưng vẫn còn nhiều hơn ngoài kia.

However, it is already clear

Tuy nhiên, đã rõ ràng là

that your ancestors' survival through mass extinction,

sự sống sót của tổ tiên các bạn qua cuộc đại tuyệt chủng

and their responses in the aftermath

và cách họ thích nghi với những hậu quả

made you who you are today.

đã làm nên các bạn ngày hôm nay.

What does this tell us for the future?

Nó nói lên cho ta điều gì trong tương lai?

As long as a handful of species survive,

Miễn là còn vài loài còn tồn tại,

life will recover.

thì sự sống sẽ phục hồi.

The versatile and the lucky will not just replace what was lost,

Những loài thích ứng tốt và loài may mắn sẽ không chỉ thay thế những loài đã mất,

but win in new forms.

mà còn tạo ra những loài mới.

It just might take several million years.

Có lẽ sẽ chỉ mất vài triệu năm nữa thôi

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)