Maps that show us who we are (not just where we are) | Danny Dorling

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

I'd like you to imagine the world anew.

ခင်ဗျားတို့အနေနဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို ပုံစံသစ်ဖြင့် မြင်တွေ့စေချင်တယ်။

I'd like to show you some maps,

Ben Hennig ဆိုသူကနေပြီး ကျွန်တော်တို့ အားလုံး

which have been drawn by Ben Hennig,

အရင်တုန်းက ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ဂြိုဟ်ကို ဘယ်တုန်းကမှ

of the planet in a way

မမြင်ခဲ့ဘူးကြတဲ့ ပုံစံမျိုးဖြင့်

that most of you will never have seen the planet depicted before.

ဆွဲထားတဲ့ မြေပုံ တချို့ကို ခင်ဗျားတို့ကို ဒီနေ့ ပြချင်တယ်။

Here's an image that you're very familiar with.

ဒီမှာ ပြထားတဲ့ မြေပုံကို ခင်ဗျားတို့ အားလုံး သိကြမှာပါ။

I'm old enough that I was actually born before we saw this image.

ကျွန်တော်ဟာ အသက် အတော်ကလေး ကြီးလို့ ဒီပုံ ပေါ်မလာခင် မွေးခဲ့တာပါ။

Apparently some of my first words were "moona, moona,"

ကျွန်တော် ပထမဦးဆုံး ပြောလာတဲ့ စကားလုံးတွေက

but I think that's my mom having a particular fantasy

"moona, moona" ဖြစ်ခဲ့တာ၊ ကျွန်တော့မိခင်က တီဗီ မျက်နှာပြင်မှာ

about what her baby boy could see

ကလေး တစ်ယောက် မြင်သင့်တဲ့ ရုပ်ပုံက အဲဒီလို

on the flickering black and white TV screen.

ဖြစ်သင့်တယ်လို့ စိတ်ကူးခဲ့ပုံရလို့ ဖြစ်ချင် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

It's only been a few centuries

တကယ်တော့၊ ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံးက

since we've actually, most of us, thought of our planet as spherical.

ကျွန်ုပ်တို့ ဂြိုဟ်ကြီး လုံးဝိုင်းနေတာကို သိလာတာ ရာစုနှစ် အနည်းငယ်ဘဲ ရှိခဲ့တယ်။

When we first saw these images in the 1960s,

ဒီလို ပုံတွေကို ကျွန်ုပ်တို့ ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်များမှာ စမြင်ရတော့၊

the world was changing at an incredible rate.

ကမ္ဘာကြီးဟာ မယုံကြည်နိုင်ဖွယ် နှုန်းဖြင့် ပြောင်းလဲလာနေခဲ့တယ်။

In my own little discipline of human geography,

ကျွန်တော် ကိုယ်တိုင် လေ့လာတဲ့ လူသားဆိုင်ရာ ပထဝီ ဘာသာထဲတွင်

a cartographer called Waldo Tobler

Waldo Tobler ဆိုသူ မြေပုံရေးဆွဲသူက

was drawing new maps of the planet,

ဂြိုဟ်ကြီးရဲ့ မြေပုံ အသစ်များကို ရေးဆွဲလာခဲ့ရာ

and these maps have now spread,

အခုတော့ အတော်ကလေး ပျံ့နှံ့လာရာ

and I'm going to show you one of them now.

တစ်ခုကို ခင်ဗျားတို့ကို ပြပေးပါ့မယ်။

This map is a map of the world,

အဲဒါဟာ ကျွန်ုပ်တို့ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ မြေပုံပါပဲ၊

but it's a map which looks to you

ဒါပေမဲ့ အဲဒါဟာ ခင်ဗျားတို့အတွက် နည်းနည်းလေး

a little bit strange.

ထူးဆန်းသလို ရှိပါမယ်။

It's a map in which we stretched places,

မြေပုံကို ဆွဲထားပုံက လူဦးရေ ပိုများတဲ့

so that those areas which contain many people are drawn larger,

နေရာတွေကို ဆွဲဆန့်ချဲ့ထွင်ပေးလျက်၊ ဆာဟာရ နဲ့ ဟိမဝန္တာလို

and those areas, like the Sahara and the Himalayas,

လူဦးရေ နည်းတဲ့ ဒေသတွေကို ချုံ့ပစ် သေးသွားစေအောင်

in which there are few people, have been shrunk away.

ပြုပြင် ရေးဆွဲပေးထားလို့ ဒီလိုပုံကို မြင်နေရတာပါ။

Everybody on the planet is given an equal amount of space.

ဂြိုဟ်ကြီးပေါ် နေထိုင်နေတဲ့ လူတိုင်းကို တူညီတဲ့ နေရာကို ပေးပြီး ဆွဲထားတယ်။

The cities are shown shining bright.

မြို့ကြီးတွေကို ကျတော့ တောက်ပ နေအောင် ဖေါ်ပြပေထားတယ်။

The lines are showing you submarine cables and trade routes.

ဒီလိုင်းတွေက ရေအောက်ရှိ ဝိုင်ယာကြိုးများ နဲ့ ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းတွေပါ။

And there's one particular line that goes from the Chinese port of Dalian

ပြီးတော့ အဲဒီမှာ တရုတ်နိုင်ငံထဲက ဆိပ်ကိမ်း Dalian မှနေပြီး

through past Singapore,

စင်ကာပူမှ တစ်ဆင့်၊ ဆူးအက် တူးမြောင်း

through the Suez Canal,

မှတစ်ဆင့် မြေထဲပင်လယ် ဒေသမှတစ်ဆင့်

through the Mediterranean and round to Rotterdam.

Rotterdam မြို့ အရောက် ဆွဲထားတဲ့ လိုင်းရှိပါတယ်။

And it's showing you the route

လွန်ခဲ့တဲ့ တစ်နှစ်မျှသာ ရှိတဲ့

of what was the world's largest ship just a year ago,

ကာလတုန်းက ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး သင်္ဘောရဲ့ လမ်းကြောင်းကို ပြနေတာပါ။

a ship which was taking so many containers of goods

အဲဒီ သင်္ဘောမှာ ပို့ဆောင်ပေးခဲ့တဲ့ ကုန်စည်တွေပါခဲ့တဲ့ ကွန်တင်နားတွေ

that when they were unloaded,

ပြန်ချပေးလိုက်တာကို ကုန်တင်ကားများဖြင့်

if the lorries had all gone in convoy, they would have been 100 kilometers long.

ပို့ဆောင်ပေးခဲ့မယ်ဆိုရင်၊ အဲဒီကားတန်းဟာ ကီလိုမီတာ ၁၀၀ ရှည်လျားခဲ့မှာပါ။

This is how our world is now connected.

ကျွန်ုပ်တို့ ကမ္ဘာကြီး ဒီနေ့တွင် ချိတ်ဆက်နေပုံက အဲဒီလိုပါ။

This is the quantity of stuff we are now moving around the world,

သင်္ဘော တစ်စီးတည်းဖြင့်၊ ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်း တစ်ခုတည်းဖြင့်

just on one ship, on one voyage,

ငါးပတ်ကာလအတွင်းမှာ ကျွန်တော်တို့ ပို့ပေးနိုင်ခဲ့တဲ့

in five weeks.

ပမာဏ ဖြစ်ပါတယ်။

We've lived in cities for a very long time,

ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံး မြို့ကြီးတွေမှာ နေထိုင်လာခဲ့ကြတာ

but most of us didn't live in cities.

ကြာပြီဖြစ်ပေမဲ့၊ အားလုံး မြို့တွေမှာ မနေထိုင်ကြပါ။

This is Çatalhöyük, one of the world's first cities.

ဒါက ကမ္ဘာ့ ပထမဦးဆုံး မြို့တစ်မြို့ဖြစ်တဲ့ Çatalhöyük ပါ။

At its peak 9,000 years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၉၀၀၀ တုန်းက၊

people had to walk over the roofs of others' houses to get to their home.

လူတွေဟာ သူတို့အိမ်ကို ရောက်ဖို့ တခြား အိမ်တွေရဲ့ အမိုးပေါ်မှ လျှောက်ခဲ့ရတယ်။

If you look carefully at the map of the city,

အဲဒီမြို့ရဲ့ မြေပုံကို ခင်ဗျားတို့ ဂရုတစိုက် လေ့လာကြည့်မယ်ဆိုရင်၊

you'll see it has no streets,

လမ်းရယ်လို့ တွေ့ရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

because streets are something we invented.

ကျွန်တော်တို့ နောက်ပိုင်းကျမှ လမ်းတွေ တီထွင်ခဲ့ကြလို့ပါ။

The world changes.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ပြောင်းလဲလာနေတယ်။

It changes by trial and error.

စမ်းသပ်မှုများ နဲ့ အမှားများကို ဖြတ်ကျော်ခဲ့ရတယ်။

We work out slowly and gradually

ပိုကောင်းမွန်စွာ နေထိုင်ရေး နည်းလမ်းတွေကို ကျွန်တော်တို့ဟာ

how to live in better ways.

တဖြည်းဖြည်းချင်း ရှာကြံခဲ့ရတယ်။

And the world has changed incredibly quickly most recently.

မကြာမီနှစ်များထဲမှာ ကမ္ဘာကြီးဟာ မယုံနိုင်ဖွယ် ပြောင်းလာခဲ့တယ်။

It's only within the last six, seven, or eight generations

လူသားမျိုးဆက်ရဲ့ နောက်ဆုံး ခြောက်၊ ခုနစ် ဒါမှမဟုတ် အဌမမြောက် လက်ထဲမှာမှ

that we have actually realized that we are a species.

ကျွန်တော်တို့ဟာ မျိုးစိတ် တစ်ခု ဖြစ်တာ နားလည် သိရှိလာခဲ့ကြတာပါ။

It's only within the last few decades

ဒီလို မြေပုံမျိုးကို ရေးဆွဲလာနိုင်တာဟာ

that a map like this could be drawn.

ဆယ်စုနှစ် အနည်းငယ်မျှသာ ရှိပါသေးတယ်။

Again, the underlying map is the map of world population,

ဒီမြေပုံထဲမှာ အခြေခံအချက်က ကမ္ဘာ့လူဦးရေဘဲ ဖြစ်တာမှန်ပေမဲ့၊

but over it, you're seeing arrows showing how we spread out of Africa

အဲဒီမှာ ကျွန်ုပ်တို့ အာဖရိက တိုက်မှနေပြီး ပျံ့နှံ့ရွေ့ရှားခဲ့ကြပုံကို ပြနေတဲ့

with dates showing you where we think we arrived

မြားတွေ ရှိနေကာ ကျွန်ုပ်တို့ ဘယ်ဒေသကို ဘယ် အချိန်ကာလမှာ ရောက်ရှိခဲ့ကြောင်းကို

at particular times.

ပြသပေးထားပါတယ်။

I have to redraw this map every few months,

မကြာခဏဆိုသလို တချို့သောသူတို့က ရက်စွဲ တစ်ခုခု မှားနေကြောင်း

because somebody makes a discovery that a particular date was wrong.

ရှာတွေ့လာလို့ ကျွန်တော်ဟာ ဒီမြေပုံကို ပြန်ပြန်ပြီး ရေးဆွဲပေးနေရပါတယ်။

We are learning about ourselves at an incredible speed.

ကျွန်တော်တို့ဟာ ကျွန်တော်တို့ ကိုယ်တိုင် အကြောင်းကို သိလာရတာ မြန်လွန်းလှပါတယ်။

And we're changing.

ကျွန်တော်တို့ ပြောင်းလဲနေတယ်။

A lot of change is gradual.

အပြောင်းအလဲ တော်တော်များက တဖြည်းဖြည်းချင်းပါ။

It's accretion.

တစ်စစဖြင့် ဖြစ်ပွားနေတာပါ။

We don't notice the change

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အသက်တွေ တိုတောင်းကျတော့

because we only have short lives,

အဲဒီလို ပြောင်းလဲတာကို သတိမမူမိကြပါ။

70, 80, if you're lucky 90 years.

အများစုက ၇၀၊ ၈၀ နေကြကာ ၉၀ ကျော်ရင် ကံကောင်းလှပြီ။

This graph is showing you

ဒီဂရပ်ပုံက ခင်ဗျားတို့ကို

the annual rate of population growth in the world.

ကမ္ဘာကြီးရဲ့ လူဦးရေ နှစ်စဉ် ပြောင်းလဲမှုနှုန်းကို ပြနေတယ်။

It was very low until around about 1850,

အဲဒီနှုန်းဟာ ၁၈၅၀ တဝိုက်တွင် သိပ်ကို နှေးနေခဲ့တယ်၊

and then the rate of population growth

အဲဒီနောက်မှာ လူဦးရေ တိုးတက်မှုနှုန်းဟာ

began to rise

စကြီးထွားလာခဲ့ရာ

so that around the time I was born,

ကျွန်တော် မွေးခဲ့တဲ့ ကာလ ဝန်းကျင်မှာဆိုရင်

when we first saw those images from the moon of our planet,

ကျွန်တော်တို့ လပေါ်မှနေပြီး ကမ္ဘာကြီးကို မြင်ရတဲ့ ဒီလို ပုံတွေကို စမြင်ခဲ့ရစဉ်၊

our global population was growing at two percent a year.

ကမ္ဘာ့လူဦးရေဟာ တစ်နှစ်ကို နှစ်ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် ကြီးထွားလာနေခဲ့တယ်။

If it had carried on growing at two percent a year

တကယ်လို့များ အဲဒီ တစ်နှစ်ကို နှစ်ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် ရာစုနှင့်

for just another couple of centuries,

အနည်းငယ် ကြာအောင် ဆက်ကြီးထွားလာခဲ့မယ်ဆိုရင်၊

the entire planet would be covered

ဂြိုဟ်ကြီး တစ်ခုလုံးမှာ လူတွေနဲ့ ဘယ်လောက်အထိကို

with a seething mass of human bodies

ပြည့်ကျပ်လာမလဲ ဆိုတော့ လူတွေရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေဟာ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး

all touching each other.

ထိစပ်လျက် ရှိနေကြမှာပါ။

And people were scared.

လူတွေဟာ ကြောက်လန့်လာကြရတယ်။

They were scared of population growth

လူဦးရေ ကြီးထွားလာနေပုံကို၊ ပြီးတော့

and what they called "the population bomb" in 1968.

၁၉၆၈ ခုနှစ်တုန်းက "လူဦးရေဗုံးကြီး"လို့ ခေါ်ခဲ့တာကို ကြောက်လန့်လာရတယ်။

But then, if you look at the end of the graph,

ဒါပေမဲ့၊ နောက်ပိုင်းတွင်၊ ဂရပ်ပုံရဲ့

the growth began to slow.

အဆုံးပိုင်းတွင် မြင်ရသလို ကြီးထွားမှုဟာ ကျဆင်းလာခဲ့တယ်။

The decade --

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်တွေ၊

the '70s, the '80s, the '90s, the noughties,

၇၀ ပြည့်လွန်၊ ၈၀ ပြည့်လွန်၊ ၉၀ ပြည့်လွန် နှင့် သုညလွန် နှစ်များ၊

and in this decade, even faster --

ပြီးတော့ လက်ရှိ ဆယ်စုနှစ်ဆိုရင် လူဦးရေ

our population growth is slowing.

ကြီးထွားမှုနှုန်း နှေးလာတယ်။

Our planet is stabilizing.

ဂြိုဟ်ကြီး တည်ငြိမ်လာနေပါပြီ။

We are heading towards nine, 10, or 11 billion people

ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒီရာစု အကုန်ပိုင်းမှာ ဘီလီယံ ၁၀ ဒါမှမဟုတ် ၁၁

by the end of the century.

ရှိမယ်လို့ ခန့်မှန်းရတယ်။

Within that change, you can see tumult.

အဲဒီလို ပြောင်းလဲနေချိန်မှာ ဗလောင်ဆူမှုလည်း ရှိတတ်တယ်။

You can see the Second World War.

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးကို အားလုံး သိကြတယ်။

You can see the pandemic in 1918 from influenza.

၁၉၁၈ ခုနှစ်မှာ တုပ်ကွေး မဟာကပ်ဘေးကြီး ကျခဲ့တာကို ကျွန်တော် မြင်ခဲ့ကြရတယ်။

You can see the great Chinese famine.

တရုတ်နိုင်ငံ ငတ်မွတ်ခြင်းဘေးကြုံခဲ့တယ်။

These are the events we tend to concentrate on.

အဲဒါတွေကို ကျွန်တော်တို့ဟာ အာရုံစိုက်ကြတယ်။

We tend to concentrate on the terrible events in the news.

သတင်းတွေထဲက ကြောက်စရာ ဖြစ်ရပ်တွေကို ကျွန်တော်တို့ အာရုံစိုက်ကြတယ်။

We don't tend to concentrate on the gradual change

ကျွန်တော်တို့ဟာ တဖြည်းဖြည်းချင်း ပြောင်းလဲတာကို ကောင်းတဲ့ ပုံပြင်တွေကို

and the good news stories.

အာရုံ မစိုက်လိုကြပါ။

We worry about people.

ကျွန်တော်တို့ လူတွေအတွက် စိုးရိမ်တယ်။

We worry about how many people there are.

အားလုံး လူတွေ ဘယ်လောက် ရှိလဲ ဆိုတာ စိုးရိမ်တယ်။

We worry about how you can get away from people.

လူတွေဆီက အဝေးကို ထွက်ပြေးရေးကို ကျွန်တော်တို့ စိုးရိမ်တယ်။

But this is the map of the world changed again to make area large,

ဒီမြေပုံထဲကျတော့ လူတွေ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး ဘယ်လောက် ဝေးတဲ့

the further away people are from each area.

နေရာမှာ ရှိနေကြပုံကို ပုံကြီးချဲ့ ပြထားတဲ့ မြေပုံပါ။

So if you want to know where to go to get away from everybody,

ဒီတော့ ခင်ဗျားတို့အနေနဲ့ လူတိုင်းနဲ့ ဝေးတဲ့ နေရာကို သွားနေချင်ရင်

here's the best places to go.

အကောင်းဆုံး နေရာတွေက ဒါတွေပါ။

And every year, these areas get bigger,

နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း၊ အဲဒီလို နေရာတွေဟာ ပိုပိုကြီးလာနေကြတယ်၊

because every year, we are coming off the land globally.

နှစ်စဉ်လိုလို ကျွန်တော်တို့ဟာ လယ်မြေတွေကို စွန့်ထွက်လာနေကြလို့ပါ။

We are moving into the cities.

မြို့ကြီးတွေဆီ ရွှေ့ပြောင်းနေကြလို့ပါ။

We are packing in more densely.

ကျွန်တော်တို့ဟာ နေထိုင်မှု သိပ်သည်းလာတယ်။

There are wolves again in Europe,

ဥရောပတိုက်ထဲမှာဆိုရင် ဝံပုလွေတွေ

and the wolves are moving west across the continent.

ပြန်ရှိလာလျက် သူတို့ဟာ တိုက်ကြီးရဲ့ အနောက်ဖက်ကို ရွှေ့ပြောင်းနေကြတယ်။

Our world is changing.

ကမ္ဘာကြီး ပြောင်းလာနေတယ်။

You have worries.

စိုးရိမ်စရာတွေ ရှိပါတယ်။

This is a map showing where the water falls on our planet.

ဒီမြေပုံက ဂြိုဟ်ပေါ်က မိုးရေ အများဆုံး နေရာတွေကို ပြထားတယ်။

We now know that.

အဲဒါကို ကျွန်တော်တို့ သိကြပါတယ်။

And you can look at where Çatalhöyük was,

ကျွန်တော် ပြောခဲ့တဲ့ Çatalhöyük တည်ရှိခဲ့တဲ့ နေရာက

where three continents meet, Africa, Asia, and Europe,

အာဖရိက၊ အာရှ နဲ့ ဥရောပ တိုက်ကြီး သုံးခု ဆုံတဲ့ နေရာပါ။

and you can see there are a large number of people living there

အဲဒီ တဝိုက်မှာ နေထိုင်ကြတဲ့ လူဦးရေဟာ အတော့်ကို ကြီးမားပေမဲ့

in areas with very little water.

ရေကျတော့ နည်းနည်းလေးပဲ ရှိတယ်။

And you can see areas in which there is a great deal of rainfall as well.

ပြီးတော့ မိုးအကြီးအကျယ် ရွာတဲ့ နေရာတွေကိုလည်း ကျွန်တော်တို့ မြင်နိုင်တယ်။

And we can get a bit more sophisticated.

ဒါကို ပိုဆန်းပြားအောင် လုပ်ပေးနိုင်တယ်။

Instead of making the map be shaped by people,

မြေပုံကို လူတွေဖြင့် ပုံဖေါ်ပေးမယ့်အစား၊

we can shape the map by water,

ရေတွေဖြင့် ပုံဖေါ်ပေးနိုင်ပါတယ်။

and then we can change it every month

အဲဒီနောက်မှာ မြေပုံကို လစဉ်

to show the amount of water

ကမ္ဘာကြီးရဲ့ နေရာသေးသေးလေးတွေမှာ

falling on every small part of the globe.

ကျလာတဲ့ မိုးရေကို ပြပေးဖို့ ပြောင်းလဲ ဖေါ်ပြပေးနိုင်ပါတယ်။

And you see the monsoons moving around the planet,

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကြီးကို ဖြတ်စီးနေကြတဲ့ မုတ်သုန်လေတွေကို မြင်ကြရမယ်၊

and the planet almost appears to have a heartbeat.

ဒါကို ကြည့်လိုက်တော့ ဂြိုဟ်ကြီးဆီမှာ နှလုံးခုန်သံတောင် ရှိသလို ခံစားရမယ်။

And all of this only became possible

ကျွန်တော်တို့ နေထိုင်ကြတဲ့ နေရာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

within my lifetime

အခုလို မြင်တွေ့မြင်လို့ ရလာနိုင်တာက

to see this is where we are living.

ကျွန်တော် သက်တမ်း ကာလ တစ်ခု အတွင်းမှာကို ဖြစ်ပါတယ်။

We have enough water.

ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ ရေလုံလောက်တယ်။

This is a map of where we grow our food in the world.

ဒီမြေပုံက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အစားအစာတွေကို စိုက်ပျိုးတဲ့ နေရာတွေပါ။

This is the areas that we will rely on most for rice and maize and corn.

ဒီဒေသတွေက ဆန်၊ ဖူးစားပြောင်း နဲ့ ဂျုံအတွက် မှီခိုရတဲ့ ဒေသတွေပါ။

People worry that there won't be enough food, but we know,

အစားအစာတွေ လုံလောက်ပါ့မလား ဆိုပြီး လူတွေ စိုးရိမ်ကြပေမဲ့၊

if we just ate less meat and fed less of the crops to animals,

ကျွန်တော်တို့ အသားကို လျှော့စားလျက် ကောက်စပါးတွေကို တိရိစ္ဆာန်တို့အား

there is enough food for everybody

လျှော့ကျွေးကာ လူတွေက စုစည်းနေကြမယ် ဆိုပါက၊

as long as we think of ourselves as one group of people.

လူတိုင်းအတွက် အစားရေစာ လုံလောက်မှာ ကျွန်တော်တို့ သိကြပါတယ်။

And we also know

ကျွန်တော် သိထားသေးတာက

about what we do

ဒီနေ့တွင် ဆိုးဆိုးဝါးဝါး လုပ်ကိုင်နေကြတဲ့

so terribly badly nowadays.

အရာတွေကိုပါ။

You will have seen this map of the world before.

ခင်ဗျားတို့ဟာ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ ဒီလို မြေပုံကို အရင်တုန်းက မြင်ခဲ့ဘူးကြမှာပါ။

This is the map

ဒီမြေပုံကို ဂြိုဟ်တူမှနေပြီး

produced by taking satellite images,

ရိုက်ပေးခဲ့တဲ့ ပုံတွေဖြင့် ရေးဆွဲ ထုတ်လုပ်ပေးတာ ဖြစ်ပြီး၊

if you remember those satellites around the planet

ကျွန်တော် ပြခဲ့တဲ့ ပထမဦးဆုံး ဆလိုက်ကို မှတ်မိကြမယ်ဆိုရင်၊

in the very first slide I showed,

ဂြိုဟ်တုတွေဟာ ကမ္ဘာကြီးကို ဝန်းရံထားကြတယ်၊

and producing an image of what the Earth looks like at night.

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို ညဘက်မှာ မြင်တွေ့ရတဲ့ ပုံကို ဖေါ်ပြပေးထားပါတယ်။

When you normally see that map,

ခင်ဗျားတို့က ဒီမြေပုံကို ပုံမှန် ကြည့်မယ်ဆိုရင်

on a normal map, the kind of map that most of you will be used to,

ကျွန်တော်တို့ တွေ့မြင်နေကြ မြေပုံ တစ်ခုလို ကြည့်ပါက၊

you think you are seeing a map of where people live.

ဒါဟာ လူတွေ နေထိုင်မှုကို ပြတဲ့ မြေပုံလို့ ထင်စရာ ရှိပါတယ်။

Where the lights are shining up is where people live.

မီးတွေ တောက်ပနေတဲ့ နေရာတွေဟာ လူတွေ နေတဲ့ နေရာတွေပေါ့။

But here, on this image of the world,

ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ ဒီမြေပုံကိုလည်း ကျွန်တော်တို့ဟာ

remember we've stretched the map again.

ဆွဲဆန့်ထားတာကို သတိရဖို့ မမေ့ကြပါနဲ့။

Everywhere has the same density of people on this map.

ဒီမြေပုံထဲတွင် နေရာတိုင်းမှာ လူဦးရေ ထူထပ်မှုဟာ တူညီပါတယ်။

If an area doesn't have people,

နေရာ တစ်ခုခုမှာ လူတွေ မနေဘူးဆိုရင်၊

we've shrunk it away

အဲဒါကို ကျွန်ုပ်တို့ ချုံ့ထုတ်လိုက်လို့

to make it disappear.

၎င်းဟာ ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။

So we're showing everybody

ဒီလိုနည်းဖြင့် ကျွန်ုပ်တို့ဟာ လူတိုင်းကို

with equal prominence.

တည်းတူရည်တူ အရေးပေးထားတယ်။

Now, the lights no longer show you where people are,

အခုတော့ အလင်းရောင်ဟာ လူတွေ ရှိတဲ့ နေရာကို ပြသတာ မဟုတ်ပါ၊

because people are everywhere.

လူတွေက နေရာတိုင်းမှာ ရှိတယ်။

Now the lights on the map,

အခုတော့ မြေပုံထဲက မီးတွေက

the lights in London, the lights in Cairo, the lights in Tokyo,

လန်ဒန်က မီးတွေ၊ ကိုင်ရိုမြို့က မီးတွေ၊ တိုကျို့မြို့က မီးတွေ၊

the lights on the Eastern Seaboard of the United States,

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုထဲ အနောက်ဖက်ခြင်း ကမ်းခြေဒေသ မီးတွေ၊

the lights show you where people live

လူတွေက စွမ်းအင်ကို အကြီးအကျယ် သုံးဖြုန်းနိုင်ကြတဲ့ လူတွေရဲ့

who are so profligate with energy

ရပ်ကွက်တွေက မီးတွေ ဖြစ်ကြတယ်၊

that they can afford

သူတို့ဟာ ငွေကြေးတတ်နိုင်ကြလို့

to spend money

မီးတွေကို ထွန်းလင်းလိုက်တာ

powering lights to shine up into the sky,

ဘယ်လောက်တောင် တောက်ပသလဲဆိုတော့

so satellites can draw an image like this.

ဂြိုဟ်တုတွေကတောင် ရိုက်ယူလို့ ရနိုင်လောက်ပါတယ်။

And the areas that are dark on the map

မြေပုံပေါ်က မှောင်မည်းနေကြတဲ့ နေရာတွေ ကျတော့၊

are either areas where people do not have access to that much energy,

စွမ်းအင်ကို လူတွေ အဲဒီလို ဖြုန်းနိုင်စွမ်း မရှိကြတဲ့ နေရာတွေ၊

or areas where people do,

ဒါမှမဟုတ် ဖြုန်းနိုင်စွမ်း ရှိကြပေမဲ့၊

but they have learned to stop shining the light up into the sky.

မီးတွေဖြင့် ကောင်းကင်ကို လင်းလာစေတဲ့ လုပ်ရပ်မျိုးရပ်စဲသင့်တာ သိကြတဲ့ နေရာတွေပါ။

And if I could show you this map animated over time,

တကယ်လိုများ ဒီမြေပုံကို အချိန်ကာလ အလျောက် ပြောင်းလဲပုံကို

you would see that Tokyo has actually become darker,

လှုပ်ရှားပုံအဖြစ် ကျွန်တော် ဖေါ်ပြပြနိုင်ခဲ့မယ်ဆိုရင်၊ တိုကျိုဟာ

because ever since the tsunami in Japan,

လက်တွေ့တွင် မှောင်လာတာကို မြင်ရပါမယ်၊ ဆူနာမီရဲ့ နောက်မှာ

Japan has had to rely on a quarter less electricity

ဂျပန်ဟာ ထိခိုက်သွားတဲ့ နျူကလီယား စွမ်းအင်ဌာနကို

because it turned the nuclear power stations off.

ပိတ်လိုက်လို့ သုံးနိုင်တဲ့ စွမ်းအင် လေးပုံတစ်ပုံ လျော့သွားခဲ့တယ်။

ကမ္ဘာကြီး ချုပ်ငြိမ်း မသွားခဲ့ပါ။

And the world didn't end.

You just shone less light

ကောင်းကင်ဖက် ထိုးပေးတဲ့

up into the sky.

မီးရောင် လျော့သွားရုံပါပဲ။

There are a huge number

ကမ္ဘာကြီးမှာ ကောင်းတဲ့ သတင်းတွေ

of good news stories in the world.

တကယ့်ကို အများကြီး ရှိကြပါတယ်။

Infant mortality is falling

မွေးခါစ ကလေးတွေရဲ့ သေဆုံးမှုနှုန်း ကျဆင်းလာနေတယ်၊

and has been falling at an incredible rate.

ပြီးတော့ မယုံနိုင်ဖွယ်နှုန်းနဲ့ကို ကျဆင်းလာနေတာ။

A few years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် အနည်းငယ်တုန်းက၊

the number of babies dying in their first year of life in the world

ကမ္ဘာကြီးတွင် မွေးပြီးတစ်နှစ်အတွင်းမှာ သေကြတဲ့ ကလေးတွေရဲ့ ဦးရေဟာ

fell by five percent in just one year.

တစ်နှစ်အတွင်း ငါးရာခိုင်နှုန်း ရှိခဲ့တယ်။

More children are going to school

ကျောင်းကို သွားကြတဲ့ ကလေးတွေ ပိုများလာပါတယ်၊

and learning to read and write

စာရေး၊ စာဖတ်နိုင်အောင် သင်ယူနေကြကာ

and getting connected to the Internet

အင်တာနက်ကို ဆက်သွယ် သုံးလာကြပြီး

and going on to go to university

တက္ကသိုလ်ကို တက်လာကြတဲ့ ကလေးတွေဟာ

than ever before at an incredible rate,

မကြုံစဖူး မြင့်မားတဲ့ နှုန်းဖြင့် တိုးလာကာ

and the highest number of young people going to university in the world

ကမ္ဘာကြီးမှာ တက္ကသိုလ်ကို တက်နေကြတဲ့ လူငယ် အများစုက

are women, not men.

အမျိုးသားတွေ မဟုတ်ဘဲ အမျိုးသမီးတွေပါ။

I can give you good news story after good news story

ကျွန်တော်ဟာ အဲဒီလို ကောင်းမွန်တဲ့ သတင်းတွေကို တစ်ခုပြီးတစ်ခု

about what is getting better in the planet,

ဆက်ဖေါ်ပြစရာ ရှိနေပေမဲ့၊

but we tend to concentrate

ကျွန်တော်တို့ဟာ အရေးပေါ် ဖြစ်တဲ့

on the bad news that is immediate.

ဆိုးတဲ့ သတင်းတွေကို ပိုပြီး အာရုံပြုလိုကြပါတယ်။

Rebecca Solnit, I think, put it brilliantly,

အဲဒါကို Rebecca Solnit ထောက်ပြခဲ့တာ

when she explained: "The accretion of incremental, imperceptible changes

သိပ်ကို ကောင်းပါတယ်၊ “တိုးတက်မှုကို စွမ်းဆောင်ပေးနိုင်ကြကာ

ကျွန်ုပ်တို့ ခေတ်ထဲမှာ ဖြစ်ပွားနေကြတဲ့ မြင်မရနိုင်တဲ့

which can constitute progress and which render our era

တိုးတိုးဖြစ်ပျက်လာနေကြတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေဟာ အရင်နှင့်မတူ သိပ်ကို ခြားနားကြပါတယ်။”

dramatically different from the past" --

the past was much more stable --

အတိတ် ကာလတွေဟာ များစွာမှ တည်ငြိမ်ခဲ့ကြပါတယ်။

"a contrast obscured by the undramatic nature of gradual transformation,

“မသိသာတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေရဲ့ အံ့ဖွယ် မဟုတ်တဲ့ သဘာဝကို ရံဖန်ရံခါ ဖြစ်တတ်တဲ့

punctuated by occasional tumult."

ဗလောင်ဆူမှုတွေက ပိုလို့ကို ပြတ်သားအောင် ထောက်ပြနေကြတာပါ။”

Occasionally, terrible things happen.

မကြာခဏဆိုသလို ကြောက်စရာ အရာတွေ ဖြစ်ပျက်ကြပါတယ်။

အဲဒီလို ကြောက်မက်စရာတွေကို အပတ်စဉ်တိုင်းမှာ၊

You are shown those terrible things

on the news every night of the week.

နေ့စဉ်လိုလို သတင်းတွေထဲမှာ ပြသနေကြပါတယ်။

You are not told about the population slowing down.

ကမ္ဘာ့လူဦးရေ ကျဆင်းလာနေတဲ့ အကြောင်းတွေကို သူတို့ မပြောကြပါဘူး။

You are not told about the world becoming more connected.

ကမ္ဘာကြီးဟာ မကြုံစဖူး ချိတ်ဆက် ဆက်သွယ်လာနေခြင်းကို ပြောမပြကြဘူး။

You are not told about the incredible improvements in understanding.

လူတွေရဲ့ သိရှိနားလည်မှုတွေဟာ အံ့ဖွယ် တိုးတက်လာနေတာကို ပြောမပြကြပါဘူး။

You are not told about how we are learning to begin

ကျွန်ုပ်ုတို့ဟာ အမှိုက်တွေကို လျှော့ပစ်ရန် စားသုံးမှုကို လျှော့ရန်

to waste less and consume less.

အားထုတ်လာနေကြတာကို ပြောမပြကြပါဘူး။

This is my last map.

ဒါက နောက်ဆုံး မြေပုံပါ။

On this map, we have taken the seas

ဒီမြေပုံထဲကနေပြီး ကျွန်တော်တို့ဟာ သမုဒ္ဒရာတွေ နဲ့

and the oceans out.

ပင်လယ်တွေကို ထုတ်ပစ်လိုက်တယ်။

Now you are just looking

ဒါကြောင့်မို့လို့ အခု မြင်နေကြရတာက

at about 7.4 billion people

၇.၄ ဘီလီယံ ရှိကြတဲ့ လူဦးရေပါ၊

with the map drawn in proportion to those people.

လူဦးရေ အချိုးအစားကို အခြေခံပြီး မြေပုံကို ရေးဆွဲထားတာပါ။

You're looking at over a billion in China,

တရုတ်နိုင်ငံထဲတွင် တစ်ဘီလီယံ ကျော်ကျော်၊

and you can see the largest city in the world in China,

ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး မြို့ကြီးကို တရုတ်နိုင်ငံမှာ မြင်နိုင်ပေမဲ့

but you do not know its name.

၎င်းရဲ့ အမည်ကိုတော့ မသိကြပါ။

You can see that India

အိန္ဒိယကို ကမ္ဘာကြီးရဲ့

is in the center of this world.

အလယ်ဗဟိုမှာ ကျွန်ုပ်တို့ မြင်နိုင်ပါတယ်။

You can see that Europe is on the edge.

ဥရောပဟာ အစွန်းတစ်နေရာမှာ ရှိနေတာကို ခင်ဗျားတို့ မြင်နိုင်တယ်။

And we in Exeter today

ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံး ဒီနေ့ ရှိနေကြတာက

are on the far edge of the planet.

ဂြိုဟ်ကြီးရဲ့ အဖျား တစ်နေရာက Exeter ဒေသပါ။

We are on a tiny scrap of rock

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဥရောပရဲ့ အဝေး တစ်နေရာ

off Europe

ကျောက်တုန်း အသေးလေးပါ

which contains less than one percent

အဲဒီထဲမှာ ကမ္ဘာသက်ကြီးတွေရဲ့ တစ်ရာခိုင်နှုန်းလျော့လျော့

of the world's adults,

ကမ္ဘာရှိကြတဲ့ ကလေးတွေရဲ့

and less than half a percent

ရာခိုင်နှုန်းဝက်လောက်သာ

of the world's children.

နေထိုင်နေကြတာပါ။

We are living in a stabilizing world, an urbanizing world,

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ တည်ငြိမ်လာနေကာ မြို့ပြနဲ့ တူလာနေတဲ့

an aging world,

အိုမင်းလာနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးပါ၊

a connecting world.

ချိတ်ဆက်မိလာနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးပါ။

There are many, many things to be frightened about,

စိုးရိမ်ကြောက်လန့်စရာ အကြောင်းတွေ အများကြီး ရှိကြတာ မှန်ပါတယ်၊

but there is no need for us to fear each other as much as we do,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ တစ်ဦးကိုတစ်ဦး အရင်တုန်းကလို ကြောက်ရန် မလိုပါ၊

and we need to see that we are now living in a new world.

ကျွန်တော်တို့ဟာ ကမ္ဘာကြီး အသစ်ထဲမှာ နေထိုင်နေကြတာ ကျွန်ုပ်တို့ မြင်ရန်လိုတယ်။

Thank you very much.

အထူး ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)