Where did the Moon come from? A new theory | Sarah T. Stewart

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

Nobody likes to make a mistake.

ဘယ်သူမှာမှ အမှားကို မလုပ်ချင်ပါ။

And I made a whopping one.

ကျွန်မက တကယ့်အမှားကြီးကို လုပ်မိခဲ့တယ်။

And figuring out what I did wrong led to a discovery

ကျွန်မ လုပ်ခဲ့တာ ဘာမှားနေသလဲ ဆိုတာကို ရှာကြံမှုက တွေ့ရှိချက် တစ်ခုဆီပို့ပေးခဲ့ရာ

that completely changes the way we think about the Earth and Moon.

ကျွန်မတို့က ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လအကြောင် တွေးခေါ် ကြပုံကို လုံးဝကို ပြောင်းလဲပစ်လိုက်တယ်။

I'm a planetary scientist,

ကျွန်မက ဂြိုဟ်များဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင်ပါ။

and my favorite thing to do is smash planets together.

ကျွန်မ အကြိုက်ဆုံးအရာက ဂြိုဟ်တွေကို အတူတူ တိုက်ပေးခြင်းပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

In my lab, I can shoot at rocks using cannons like this one.

ကျွန်မရဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းမှာ ဒီလိုအမြောက်တွေ သုံးပြီ ကျောက်တွေကို ပစ်ခတ်နိုင်တယ်။

(Cannon shot)

(အမြောက် ပစ်သံ)

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

In my experiments, I can generate the extreme conditions

ကျွန်မရဲ့ စမ်းသပ်ချက်တွေထဲတွင် ကျွန်မဟာ ဂြိုဟ်တွေ စပေါ်ပ​ေါက်ခဲ့စဉ်တုန်းက

during planet formation.

မကြုံစဖူး ထူးကဲတဲ့ အခြေအနေမျိုးကို ဖန်တီးပေးနိုင်တယ်။

And with computer models, I can collide whole planets together

ပြီးရင် ကွန်ပျူတာမော်ဒယ်တွေဖြင့် ဂြိုဟ် တစ်ခုလုံးကို အခြားတစ်ခုနဲ့ တိုက်ပေးလျက်

to make them grow,

သူတို့ ကြီးထွားလာစေရန်

or I can destroy them.

ဒါမှမဟုတ် ၎င်းတို့ကို ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I want to understand how to make the Earth and the Moon

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လကို ဘယ်လိုများ ပြုလုပ်ယူနိုင်မလဲ ဆိုတာ နားလည်ချင်တယ်၊

and why the Earth is so different from other planets.

ကမ္ဘာကြီးက ဒီပြင်ဂြိုဟ်တွေနဲ့စာရင် ဘာဖြစ်လို့ သိပ်ကို မတူချင်တာလဲ သိချင်တယ်။

The leading idea for the origin of the Earth and Moon

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လအတွက် အဓိကအကျဆုံး စိတ်ကူးကို

is called the "giant impact theory."

"ဧရာမ တိုက်မိမှု သီအိုရီ" လို့ ခေါ်ပါတယ်။

အဲဒီ သီအိုရီအဆိုအရ အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်လောက် အရာဟာ ကမ္ဘာကြီးကို ဝင်တိုက်ခဲ့တဲ့ နောက်မှာ

The theory states that a Mars-sized body struck the young Earth,

and the Moon formed from the debris disk around the planet.

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို ဝန်းရံနေခဲ့တဲ့ အစအနတွေရဲ့ အပြားမှနေပြီး လဟာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ်။

The theory can explain so many things about the Moon,

အဲဒီသီအိုရီဟာ လအကြောင်း အချက်တွေ အများကြီးကို ရှင်းပြနိုင်ပေမဲ့၊

but it has a huge flaw:

၎င်းထဲမှာ ကြီးမားလှတဲ့ အားနည်းချက် ရှိနေတယ်။

it predicts that the Moon is mostly made from the Mars-sized planet,

ပြီးတော့ လဟာ အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်အစားရှိ ဂြိုဟ်မှ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့တယ်လို့ ခံယူပြီး

that the Earth and the Moon are made from different materials.

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ကို မတူခြားနားတဲ့ ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားပါတယ်။

But that's not what we see.

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ မြင်ရတာက အဲဒီလို မဟုတ်ပါဘူး။

The Earth and the Moon are actually like identical twins.

တကယ်ကျတော့ ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဟာ ဆင်တူကြတဲ့ အမွှာတွေနဲ့ တူကြတယ်။

The genetic code of planets is written in the isotopes of the elements.

ဂြိုလ်တွေရဲ့ မျိုးရိုးဗီဇကုဒ်ကို ဒြပ်စင် တွေရဲ့ အိုင်ဆိုတုပ်များထဲမှာ ရေးထားပါတယ်။

The Earth and Moon have identical isotopes.

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဆီမှာ အိုင်ဆိုတုပ်တွေ လုံးဝတူကြတယ်။

That means that the Earth and Moon are made from the same materials.

ဒီတော့ ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လကို တူညီတဲ့ ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားတာ ရှင်းနေတယ်။

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဟာ အမွှာများလို ဖြစ်နေခြင်းဟာ တကယ့်ကို ထူးဆန်းပါတယ်။

It's really strange that the Earth and the Moon are twins.

ဂြိုလ်တွေအားလုံးကို ကွဲပြားခြားနားတဲ့ ပစ္စည်းများဖြင့် ပြုလုပ်ထားတယ်၊

All of the planets are made from different materials,

so they all have different isotopes,

ဒါကြောင့် ၎င်းတို့ရဲ့ အိုင်ဆိုတုပ်တွေ မတူ ခြားနားကြတယ်၊

they all have their own genetic code.

၎င်းတို့ဆီမှာ ပင်ကို မျိုးရိုးဗီဇကုဒ်တွေ ရှိကြပါတယ်။

No other planetary bodies have the same genetic relationship.

ဘယ်ဂြိုဟ်တွေမှာမှ မျိုးရိုးဗီဇ ပုံစံတွေ ဆက်စပ်မှု မရှိကြပါ။

Only the Earth and Moon are twins.

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့သာလျှင် အမွှာပူးတွေပါ။

When I started working on the origin of the Moon,

ကျွန်မက လရဲ့ဇာစ်မြစ်ကို စပြီး လေ့လာချိန်မှာ

there were scientists that wanted to reject the whole idea of the giant impact.

ဧရာမ တိုက်မှု စိတ်ကူးကို ငြင်းပယ်လို ကြတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

They didn't see any way for this theory to explain the special relationship

ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့အကြား အထူးဆက်စပ်မှုကို အဲဒီသီအိုရီက ဘယ်လိုမှ ရှင်းမပြနိုင်ဘူးလို့

between the Earth and the Moon.

သူတို့က ထောက်ပြခဲ့ကြပါတယ်။

We were all trying to think of new ideas.

ကျွန်မတို့ အားလုံးက စိတ်ကူးအသစ်ကို ရှာကြံလိုခဲ့ကြတယ်။

The problem was, there weren't any better ideas.

ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက ပိုကောင်းတဲ့ စိတ်ကူးရယ်လို့ မရှိခဲ့ခြင်းပါ။

All of the other ideas had even bigger flaws.

တွေးမိတဲ့ ဒီ့ပြင် စိတ်ကူးတွေးထဲမှာ ပိုလို့ ကြီးမားတဲ့ လွဲချော်ချက်တွေ ရှိနေခဲ့ကြတယ်။

So we were trying to rescue the giant impact theory.

အဲဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ ဧရာမ တိုက်မိမှု သိအိုရီ ကို ကယ်တင်ဖို့ အားထုတ်ခဲ့ကြရတယ်။

A young scientist in my group suggested that we try changing the spin

ကျွန်မအုပ်စုထဲက လူငယ်သိပ္ပံပညာရှင် တစ်ဦးက ဧရာမ တိုက်မိရဲ့ လည်ပတ်နှုန်းကို

of the giant impact.

ပြောင်းစမ်းကြည့်ရန် အကြံပေးတယ်။

Maybe making the Earth spin faster could mix more material

ကမ္ဘာကြီးကို ပိုမြန်စွာ လည်စေခဲ့ခြင်းက ရာဝတ္ထုတွေကို ပိုရောယှက်နိုင်ခဲ့ပြီး

and explain the Moon.

လဖြစ်ပေါ်ပုံကို ရှင်းပြနိုင်ပါတယ်။

The Mars-sized impactor had been chosen

အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်ရှိ တိုက်ခိုက်ခံရမှုကို ရွေးခဲ့ကြတာက

because it could make the Moon

အဲဒီကနေ လဟာ ပေါ်နိုင်ခဲ့ပြီး

and make the length of Earth's day.

ကမ္ဘာမြေရဲ့နေ့တာ အချိန်ကို ဖန်တီးပေးနိုင်ခဲ့လို့ပါ။

လူတွေက မော်ဒယ်ရဲ့ အဲဒီအပိုင်းကို တကယ် နှစ်ခြိုက်ခဲ့ကြတယ်။

People really liked that part of the model.

But what if something else determined the length of Earth's day?

အဲဒီလို မဟုတ်ဘဲ အခြားအရာက ကမ္ဘာကြီးရဲ့ နေ့တာ အရှည်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးခဲ့ရင်ကော်။

Then there would be many more possible giant impacts that could make the Moon.

အဲဒီလိုဆိုရင် လကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တဲ့ ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှုတွေ များစွာ ရှိနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

I was curious about what could happen,

ဘယ်လိုများ ဖြစ်လာနိုင်မလဲကို ကျွန်မက သိချင်စိတ်ပြင်းပြစွာဖြင့်

so I tried simulating faster-spinning giant impacts,

ကျွန်မဟာ လည်ပတ်နှုန်း ပိုမြန်စေမယ့် ဧရာမ တိုက်မိမှုကို စမ်းကြည့်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ရာ၊

and I found that it is possible

ဂြိုဟ်ထဲ ပါဝင်ကြတဲ့ ပစ္စည်းများ

to make a disk out of the same mixture of materials as the planet.

ရောယှက်မှု ကနေပြီး အချပ်ပြားကို လုပ်ရနိုင်တာ တွေ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

We were pretty excited.

ကျွန်မတို့ အတော်လေး စိတ်လှုပ်ရှားနေခဲ့ကြတယ်။

Maybe this was the way to explain the Moon.

လကို ရှင်းပြဖို့ နည်းလမ်း ဖြစ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

The problem is, we also found that that's just not very likely.

ပြဿနာက အဲဒီလို ဖြစ်နိုင်ဖို့ အလားအလာ နည်းပါးလှတာကိုလည်း တွေ့ခဲ့ကြပါတယ်။

Most of the time, the disk is different from the planet,

အချိန်အများစုမှာ ချပ်ပြားဟာ ဂြိုဟ်နဲ့ မတူခြားနားပါတယ်၊

and it looked like making our Moon this way

လကို အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ပေါ်ထွန်းစေမှုက

would be an astronomical coincidence,

နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ တိုက်ဆိုင်မှု ဖြစ်ရပါမယ်၊

and it was just hard for everyone to accept the idea

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ လနဲ့ ကမ္ဘာအကြား အထူး ဆက်နွှယ်မှုဟာ

that the Moon's special connection to Earth was an accident.

မတော်တဆ ဖြစ်လာခဲ့နိုင်တာကို လက်ခံဖို့ ခဲယဉ်းခဲ့ပါတယ်။

The giant impact theory was still in trouble,

ဧရာမ တိုက်မိမှု သီအိုရီဟာ အခက်အခဲ ကြုံနေရဆဲဖြစ်ခဲ့လို့

and we were still trying to figure out how to make the Moon.

လကို ဘယ်လိုများ ဖန်တီးနိုင်မလဲ ဆိုတာကို ကြံဆနေခဲ့ရတယ်။

Then came the day when I realized my mistake.

ဒါနဲ့ ကျွန်မရဲ့ အမှားကို နာလည်မိတဲ့ နေ့ ရောက်လာခဲ့တယ်။

My student and I were looking at the data from these fast-spinning giant impacts.

ကျောင်းသားတွေနဲ့အတူ လျင်မြန်စွာ လည်ပတ်စေ တဲ့ ဧရာမတိုက်မိမှု ဒေတာကို ကြည့်နေခဲ့တယ်။

On that day, we weren't actually thinking about the Moon,

အဲဒီနေ့တွင် ကျွန်မတို့ လအကြောင်းကို မစဉ်းစားခဲ့ကြဘဲ

we were looking at the planet.

ဂြိုဟ်ကို ကြည့်ရှုနေခဲ့ကြတယ်။

The planet gets super-hot and partially vaporized

ဂြိုဟ်ဟာ တိုက်မိမှုရဲ့ စွမ်းအင်ကြောင့် အရမ်းကို ပူပြင်းလာပြီး

from the energy of the impact.

တချို့အပိုင်းတွေ အငွေ့ပျံလွင့်စင်သွားခဲ့ကြတယ်။

But the data didn't look like a planet.

ဒါပေမဲ့ ဒေတာဟာ ဂြိုဟ်နဲ့မတူချင်ခဲ့ပါ။

It looked really strange.

၎င်းဟာ တကယ့်ကို ထူးဆန်းနေခဲ့ပါတယ်။

The planet was weirdly connected to the disk.

ဂြိုဟ်ဟာ အချပ်ပြားနဲ့ နားလည်မရအောင် ချိတ်ဆက်လျက် ရှိနေခဲ့တယ်။

I got that super-excited feeling

တကယ့်ကို အမှားလို ထင်ရတယ် အရာတစ်ခုခုက

when something really wrong might be something really interesting.

တကယ့်ကို စိတ်ဝင်စားစရာ အရာဖြစ်လာလို့ ကျွန်မ သိပ်ကို စိတ်လှုပ်ရှားမိနေခဲ့တယ်။

ကျွန်မရဲ့ တွက်ချက်မှု အားလုံးတို့ထဲမှာ

In all of my calculations,

I had assumed there was a planet with a separate disk around it.

ဂြိုလ်တစ်ခုနဲ့ သီးခြား အချပ်ပြား ရှိနေခဲ့ကြောင်း ခံယူထားခဲ့ပါတယ်။

Calculating what was in the disk as how we tested

အချပ်ပြားထဲတွင် ဘာတွေ ရှိနိုင်ခဲ့ကြောင်း တွက်ချက်မှုက

whether an impact could make the Moon.

တိုက်မိမှုကြောင် လဖြစ်ပေါ်လာနိုင်လား ဆိုတာကို စမ်းသပ်မှု ဖြစ်ခဲ့တယ်။

But it didn't look that simple anymore.

ဒါပေမဲ့ အရာတွေဟာ အဲဒီလို ရိုးရှင်း မနေတော့ပါ။

We were making the mistake

ကျွန်မတို့ရဲ့ မှားခဲ့တဲ့ အချက်က

of thinking that a planet was always going to look like a planet.

ဂြိုဟ်တစ်ခုဟာ အစဉ်ပဲ ဂြိုဟ်ဖြစ်မယ်လို့ ထင်မှတ်ခဲ့ခြင်းပါပဲ။

On that day, I knew that a giant impact was making something completely new.

ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှုဟာ လုံးဝမတူတဲ့ အရာကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တာကို ကျွန်မ သိလိုက်တယ်။

ကျွန်မဘဝထဲမှာ eureka တဒင်္ဂတွေ ရှိခဲ့ဘူးပါတယ်။

I've had eureka moments.

This was not one of them.

ဒါပေမဲ့ အခုဟာက အဲဒါမျိုး မဟုတ်ခဲ့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I really didn't know what was going on.

တကယ်ဖြစ်ပျက်နေတာကို ကျွန်မ နားမလည်နိုင်ခဲ့ပါ။

ကျွန်မရှေ့မှာ ထူးဆန်းတဲ့ အရာအသစ်ဟာ ရှိနေခဲ့ပြီး

I had this strange, new object in front of me

and the challenge to try and figure it out.

အဲဒါ ဘာလဲ ဆိုတာကို ခန့်မှန်းဖို့ စိန်ခေါ်မှုကို ရင်ဆိုင်နေရတယ်။

What do you do when faced with the unknown?

မသိတဲ့ အရာတစ်ခုနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတဲ့အခါ ခင်ဗျားတို့ ဘာလုပ်လေ့ရှိကြလဲ။

How do you even start?

ဘာကနေပြီး စတင် လုပ်ကိုင်ရမှာလဲ။

ကျွန်မတို့ဟာ ဖြစ်နိုင်သမျှ မေးခွန်းတွေကို ဆန်းစစ်ခဲ့ကြတယ်-

We questioned everything:

What is a planet?

ဂြိုဟ်ဆိုတာက ဘာလဲ?

When is a planet no longer a planet anymore?

ဂြိုဟ်တစ်ခုဟာ ဘယ်အချိန်ကျရင် ဆက်ပြီး ဂြိုဟ်မဟုတ်တော့တာလဲ။

We played with new ideas.

ကျွန်မတို့ဟာ စိတ်ကူး အသစ်တွေကို ကြံဆကြည့်ခဲ့ကြတယ်။

We had to get rid of our old way of thinking,

ကျွန်မတို့ဟာ တွေးခေါ်ပုံ အဟောင်းတွေကို ဖယ်ပစ်ရန် လိုခဲ့တယ်၊

and by playing, I could throw away all of the data,

ကစားကြည့်ခြင်းဖြင့် ရှိသမျှ ဒေတာကို၊ လက်တွေ့ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ စည်းကမ်းချက်တွေကို

all of the rules of the real world,

ကျွန်မ လွှင့်ပစ်နိုင်ခဲ့လျက်၊

and free my mind to explore.

လွတ်လပ်တဲ့ စိတ်ဖြင့် စူးစမ်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

And by making a mental space

ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာ အဲဒီလို နေရာလွတ်ကို ဖန်တီးပေးပြီး

where I could try out outrageous ideas

ကျွန်မဟာ လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရာ မရှိတဲ့ စိတ်ကူးတွေကို

and then bring them back into the real world to test them,

စမ်းသပ်ကြည့်လျက် လက်တွေ့ လောကဆီကို ပြန်ယူလာကာ စမ်းကြည့်ခြင်းဖြင့်

I could learn.

ကျွန်မ နားလည်နိုင်ဖို့အတွက်ပါ။

And by playing, we learned so much.

အဲဒီလို ကစားကြည့်ရင်း ကျွန်မတို့ အများကြီး နားလည်လာနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

I combined my lab experiments with computer models

ကျွန်မဟာ ဓာတ်ခွဲခန်းစမ်းသပ်မှုတွေကို ကွန်ပျူတာမော်ဒယ်တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ကြည့်တော့

and discovered that after most giant impacts,

ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှု အများစုရဲ့ နောက်မှာ

the Earth is so hot, there's no surface.

ကမ္ဘာကြီးဟာ သိပ်ကို ပူလွန်းလို့ မြေမျှမျက်နှာပြင်ရယ်လို့ မရှိခဲ့ပါ။

There's just a deep layer of gas that gets denser and denser with depth.

အဲဒီမှာ ရှိတာက အနက်ပိုင်းတွင် ပိုပိုသိပ်သည်းလာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့အလွှာတွေပါ။

The Earth would have been like Jupiter.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ဂျူပီတာနဲ့ တူခဲ့ပုံရပါတယ်။

There's nothing to stand on.

မတ်တပ်ရပ်စရာ နေရာရယ်လို့ မရှိပါ။

And that was just part of the problem.

ပြီးတော့ အဲဒါက ပြဿနာရဲ့ တစ်ပိုင်းမျှ ဖြစ်ခဲ့တယ်။

I wanted to understand the whole problem.

ကျွန်မဟာ ပြဿနာ တစ်ခုလုံးကို သိနားလည်ချင်ခဲ့တယ်။

I couldn't let go of the challenge to figure out what was really going on

ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်တဲ့အခါမှာ ဘာတွေ ဖြစ်ပျက်လာနိုင်ကြောင်း စိန်ခေါ်မှုကို

in giant impacts.

ကျွန်မ မစွန့်လွှတ်နိုင်ခဲ့ပါ။

It took almost two years

ဒါနဲ့ ဒေတာကို ကျွန်မတို့ နားလည်နိုင်ရန်နဲ့

လအတွက် အဲဒါရဲ့ အဓိပ္ပါယ်က ဘယ်လိုများလဲ ဆိုတာ သိလာဖို့

of throwing away old ideas

and building new ones

စိတ်ကူးဟောင်းတွေကို စွန့်ပစ်ရင်း

that we understood the data

စိတ်ကူး အသစ်တွေကို တည်ဆောက်ရင်း

and knew what it meant for the Moon.

နှစ်နှစ်အထိကို ကျွန်မတို့ အချိန်ယူခဲ့ကြရတယ်။

I discovered a new type of astronomical object.

ကျွန်မဟာ နက္ခတ္တဗေဒ အရာဝတ္ထု အမျိုးအစားအသစ်ကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။

It's not a planet.

အဲဒါဟာ ဂြိုဟ်မဟုတ်ခဲ့ပါဘူး။

It's made from planets.

အဲဒါကို ဂြိုဟ်မှ ပြုလုပ်ထားတာပါ။

A planet is a body whose self-gravity

ဂြိုဟ်ဆိုတာက မိမိရဲ့ကိုယ်ပိုင် ဆွဲငင်အားကိုက

is strong enough to give it its rounded shape.

၎င်းကို လုံးဝိုင်းနေတဲ့ ပုံစံမျိုး ဖြစ်လာစေဖို့ လုံလောက်ပါတယ်။

It spins around all together.

၎င်းဟာ အားလုံးအတူတကွ လည်ပတ်ပါတယ်။

Make it hotter and spin it faster,

အဲဒါကို ပိုပူလာစေပြီး ပိုမြန်အောင် လည်စေရင်

the equator gets bigger and bigger until it reaches a tipping point.

အီကွေတာဟာ အစွန်းဆုံးနေရာအထိ ပိုပိုကြီးလာမှာပါ။

Push past the tipping point,

အစွန်းဆုံးနေရာကို ကျော်လွန်သွားပါက၊

and the material at the equator spreads into a disk.

အီကွေတာ တဝိုပ်ကရှိ အရာများဟာ အချပ်ပြား အဖြင့် ပြန့်ကာသွားပါမယ်။

It's now broken all the rules of being a planet.

အဲဒီလိုဆိုရင် ဂြိုဟ်ဖြစ်ရခြင်းဆိုင်ရာ စည်း ကမ်းချက်တွေ အားလုံး ကျိုးပေါက်သွားပါပြီ။

It can't spin around together anymore,

၎င်းဟာ အတူတကွ ဆက်ပြီး မလည်ပတ်နိုင်တော့ပါ၊

its shape keeps changing as it gets bigger and bigger;

၎င်းရဲ့ အသွင်သဏ္ဌာန်ဟာ ပြောင်းလဲလျက် ပိုပိုကြီးလာမှာပါ၊

the planet has become something new.

ဒီလိုနည်းဖြင့် ဂြိုဟ်ဟာ ပုံစံအသစ် ဆောင်လာပါပြီ။

We gave our discovery its name:

ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ တွေ့ရှိချက်ကို ပေးထားတဲ့ အမည်က-

synestia.

synestia ပါ။

We named it after the goddess Hestia,

နတ်ဘုရားမ Hestia ကို ဂုဏ်ပြု ပေးခဲ့ကြတာပါ၊

the Greek goddess of the hearth and home,

မီးလင်းဖိုနဲ့ နေအိမ်ဆိုင်ရာ ဂရိနတ်ဘုရားမပါ၊

because we think the Earth became one.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကမ္ဘာကြီးဟာ အဲဒီလိုနေရာ ဖြစ်လာလို့ပါ။

The prefix means "all together,"

အဲဒီထဲက ရှေ့ဆက်ပုဒ်က "အားလုံးအတူတကွ" ကိုဆိုလိုတယ်၊

to emphasize the connection between all of the material.

ရှိသမျှ ပစ္စည်းတွေ အားလုံးအကြား ဆက်စပ်မှုကို အလေးပေးဖို့ အတွက်ပါ။

A synestia is what a planet becomes

ဂြိုဟ်တစ်ခုက ပူပြင်းလာပြီး လည်ပတ်မှုက လုံးဝိုင်းနေတဲ့

when heat and spin push it over the limit of a spheroidal shape.

ပုံသဏ္ဍာန်ကို ကျော်လွန်သွားတဲ့အခါမှာ synestia အဖြစ် ပြောင်းလဲလာပါတယ်။

Would you like to see a synestia?

ရှင်တို့ synestia ကြည့်ချင်ကြလား။

(Cheers)

(အားပေးသံများ)

In this visualization of one of my simulations,

ကျွန်မက စမ်းသပ်ပြုလုပ်ထားတဲ့ ပြသပေးမဲ့ ရှုခင်းထဲမှာ

the young Earth is already spinning quickly from a previous giant impact.

ပေါ်ခါစ ကမ္ဘာကြီးဟာ ယခင်တုန်းက တိုက်မိ မှုကြောင့် လျင်မြန်စွာ လည်ပတ်နေပါပြီ၊

Its shape is deformed, but our planet would be recognizable

၎င်းရဲ့ အသွင်ဟာ ပုံပျက်နေပေမဲ့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်မှန်း မျက်နှာပြင်ပေါ်က

by the water on its surface.

ရေကြောင့် သိနိုင်ပါတယ်။

The energy from the impact vaporizes the surface,

တိုက်ခိုက်မှုမှ ပေါ်ထွက်လာတဲ့ စွမ်းအင်က မျက်နှာပြင်ကို အငွေ့ပျံစေပါတယ်၊

the water, the atmosphere,

ရေထု၊ လေထုနဲ့

and mixes all of the gases together in just a few hours.

ရှိခဲ့သမျှ ဓာတ်ငွေ့တွေကို နာရီအနည်းငယ် အတွင်းမှာကို ရောနှောပစ်ပါတယ်။

We discovered that many giant impacts make synestias,

ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှုတွေ အများအပြားတို့မှ synestia တွေ ပေါ်ပေါက်လာတာ တွေ့ရပေမဲ့

but these burning, bright objects don't live very long.

အဲဒီလို မီးတောက်လျက် တောက်ပကြတဲ့ အရာတွေ သက်တမ်း မရှည်ကြပါ။

They cool down, shrink and turn back into planets.

၎င်းတုို့ဟာ အေးလျာလျက်၊ ကျုံ့သွားလျက် ပြန်ပြီး ဂြိုဟ်တွေ ဖြစ်လာကြပါတယ်။

ကမ္ဘာကြီးလို ကျောက်ထူတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ ကြီးပြင်းလာနေချိန်မှာ

While rocky planets like Earth were growing,

they probably turned into synestias one or more times.

၎င်းတို့ဟာ synestia များအဖြစ်သို့ တစ်ကြိမ်မက ပြောင်းလဲခဲ့ကြပုံရပါတယ်။

A synestia gives us a new way to solve the problem of the origin of the Moon.

synestia ဟာ လရဲ့ မူလဇာစ်မြစ်ကို ဖြေရှင်း ပေးနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းသစ်ကို ပြသပေးပါတယ်။

We propose that the Moon formed inside a huge, vaporous synestia.

လဟာ အငွေ့ဖြစ်နေခဲ့တဲ့ ဧရာမ synestia အတွင်း ပိုင်းတွင် ပေါ်လာခဲ့တယ် ကျွန်မတို့ ယူဆတယ်။

The Moon grew from magma rain

ကျောက်တွေ အငွေ့ပျံခဲ့မှုမှ ရွာကျလာတဲ့

that condensed out of the rock vapor.

ချော်ရည်များမှ လဟာ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပါတယ်။

The Moon's special connection to Earth

လရဲ့ ကမ္ဘာမြေနဲ့ အထူးရှိနေတဲ့ ဆက်နွှယ်မှုကတော့

is because the Moon formed inside the Earth

လဟာ synestia အခြေအနေနှာ ရှိနေခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာမြေကြီးရဲ့

when Earth was a synestia.

အတွင်းပိုင်းမှာ ဖြစ်ပ​ေါ်လာခဲ့ခြင်းကြောင့်ပါ။

The Moon could have orbited inside the synestia for years,

လဟာ synestia အတွင်းမှာကို နှစ်ချီ ကြာအောင် လည်ပတ်နေနိုင်ခဲ့ပြီး

hidden from view.

အပြင်မှ မြင်မရခဲ့တာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

The Moon is revealed by the synestia cooling and shrinking

synestia က ၎င်းက ပတ်နေခဲ့တဲ့ လမ်းကြောင်းတွင် အေးလာပြီး ကျုံ့လာခဲ့လို့

inside of its orbit.

လကို ထုတ်ပစ်ပေးခဲ့တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

The synestia turns into planet Earth

synestia ကိုယ၌ကျတော့ ကမ္ဘာဂြိုဟ် ဖြစ်လာတယ်။

only after cooling for hundreds of years longer.

နှစ်ပေါင်း ရာချီ အေးလာခဲ့တဲ့ နောက်မှာ ဖြစ်ခဲ့မှာပါ။

In our new theory,

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ရဲ့သီအိုရီအသစ်အရ

the giant impact makes a synestia,

ဧရာမ တိုက်ခိုက်မိမှုက synestia ကို ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်၊

and the synestia divides into two new bodies,

synestia ဟာ အသစ်ဖြစ်ကြတဲ့ အရာနှစ်ခု အဖြစ် အသွင်ပြောင်းသွားခြင်းဖြင့်

creating our isotopically identical Earth and Moon.

အိုင်ဆိုတုပ်အရ လုံးတူကြတဲ့ ကမ္ဘာဂြိုက်ဟနဲ့ လကို ဖန်ဆင်းပေးလိုက်တာပါ။

Synestias have been created throughout the universe.

Synestia တွေဟာ စကြာဝဠာ တစ်ဝမ်းမှာ တချိန်လုံး ပေါ်ပေါက်လာနေကြတာပါ။

And we only just realized that by finding them in our imagination:

ကျွန်မတို့က အဲဒါကို နားလည်နိုင်ခဲ့တာက စိတ်ကူးနဲ့ စဉ်းစားနိုင်ခဲ့လို့ပါ။

What else am I missing in the world around me?

ကျွန်မတို့ကို ဝန်းရံနေတဲ့ လောကကြီးထဲမှာ ဘာတွေကိုများ ကျွန်မတို့ မသိမြင်ကြသေးလဲ။

What is hidden from my view by my own assumptions?

ကျွန်မရဲ့ မြင်ကွင်းမှ၊ ခံယူချက်များထဲမှ ပုန်းကွယ်နေကြတာ ဘာတွေများ​ ရှိသေးလဲ။

ခင်ဗျားတို့ နောက်တစ်ခါ လဆီကို ရှုမျှော်ကြတဲ့ အခါမှာ၊

The next time you look at the Moon,

remember:

သတိရနေဖို့ လိုတာက-

the things you think you know

ခင်ဗျားတို့က သိပါတယ်လို့ ထင်တဲ့ အရာတွေဟာ

may be the opportunity to discover something truly amazing.

တကယ့်ကို အံ့သြစရာတချို့ကို ရှာတွေ့ဖို့ အခွင့်အလမ်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)