Where did the Moon come from? A new theory | Sarah T. Stewart

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Nobody likes to make a mistake.

Kimse hata yapmayı sevmez.

And I made a whopping one.

Ben kocaman bir hata yaptım.

And figuring out what I did wrong led to a discovery

Nerede yanlış yaptığımı düşünmem,

Dünya ve Ay hakkında düşünme biçimimizi tamamen değiştiren bir keşfe yol açtı.

that completely changes the way we think about the Earth and Moon.

I'm a planetary scientist,

Ben bir gezegen bilim insanıyım

and my favorite thing to do is smash planets together.

ve en sevdiğim şey, gezegenleri paramparça etmek.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

In my lab, I can shoot at rocks using cannons like this one.

Laboratuvarımda, şunun gibi toplarla kayalara ateş edebiliyorum.

(Cannon shot)

(Top ateşi)

(Laughter)

(Gülüşmeler)

In my experiments, I can generate the extreme conditions

Deneylerimde, gezegen oluşumu esnasındaki

during planet formation.

aşırı koşulları oluşturabiliyorum.

And with computer models, I can collide whole planets together

Bilgisayar modelleriyle de gezegenleri çarpıştırabiliyorum,

to make them grow,

onları büyütmek için

or I can destroy them.

veya onları yok edebiliyorum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I want to understand how to make the Earth and the Moon

Dünya ve Ay'ın nasıl oluştuğunu

ve Dünya'nın neden diğer gezegenlerden çok farklı olduğunu anlamak istiyorum.

and why the Earth is so different from other planets.

The leading idea for the origin of the Earth and Moon

Dünya ve Ay'ın kökenleri için ana fikre

is called the "giant impact theory."

"dev çarpışma teorisi" deniyor.

The theory states that a Mars-sized body struck the young Earth,

Teori, Mars boyutunda bir cismin yeni Dünya'ya çarptığını

and the Moon formed from the debris disk around the planet.

ve Ay'ın, gezegen etrafındaki yıkıntı disklerden oluştuğunu ifade ediyor.

The theory can explain so many things about the Moon,

Teori Ay ile ilgili birçok şeyi açıklayabiliyor,

but it has a huge flaw:

fakat büyük bir kusuru var:

it predicts that the Moon is mostly made from the Mars-sized planet,

Ay'ın çoğunlukla Mars boyutundaki gezegenden oluştuğunu

that the Earth and the Moon are made from different materials.

ve Dünya ile Ay'ın farklı materyallerden oluştuğunu öngörüyor.

But that's not what we see.

Fakat gördüğümüz şey bu değil.

The Earth and the Moon are actually like identical twins.

Dünya ve Ay aslında tek yumurta ikizleri gibidir.

The genetic code of planets is written in the isotopes of the elements.

Gezegenlerin genetik kodları, ögelerin izotoplarında yazılıdır.

The Earth and Moon have identical isotopes.

Dünya ve Ay, aynı izotopa sahipler.

That means that the Earth and Moon are made from the same materials.

Bu da Dünya ve Ay'ın aynı materyallerden oluştuğu anlamına geliyor.

It's really strange that the Earth and the Moon are twins.

Dünya ve Ay'ın tek yumurta ikizleri olması gerçekten tuhaf.

All of the planets are made from different materials,

Bütün gezegenler farklı materyallerden yapılmıştır,

so they all have different isotopes,

yani hepsinin farklı izotopu vardır,

they all have their own genetic code.

hepsinin kendi genetik kodu vardır.

No other planetary bodies have the same genetic relationship.

Diğer hiçbir gezegen cismi, aynı genetik ilişkiye sahip değil.

Only the Earth and Moon are twins.

Yalnızca Dünya ve Ay ikizlerdir.

When I started working on the origin of the Moon,

Ay'ın kökeni üzerinde çalışmaya başladığım zaman,

there were scientists that wanted to reject the whole idea of the giant impact.

dev çarpışma fikrini tamamen reddetmek isteyen bilim insanları vardı.

They didn't see any way for this theory to explain the special relationship

Bu teorinin hiçbir şekilde Dünya ve Ay arasındaki bu özel ilişkiyi

between the Earth and the Moon.

açıklayamayacağını düşünüyorlardı.

We were all trying to think of new ideas.

Hepimiz yeni fikirler üretmeye çalışıyorduk.

The problem was, there weren't any better ideas.

Sorun şuydu ki, daha iyi bir fikir yoktu.

All of the other ideas had even bigger flaws.

Diğer tüm fikirler, daha büyük kusurlara sahiplerdi.

So we were trying to rescue the giant impact theory.

Bu yüzden, dev çarpışma teorisini kurtarmaya çalışıyorduk.

A young scientist in my group suggested that we try changing the spin

Grubumdaki genç bir bilim insanı,

dev çarpışmanın dönüşünü değiştirmeye çalıştığımızı öne sürdü.

of the giant impact.

Maybe making the Earth spin faster could mix more material

Belki de Dünya'nın daha hızlı dönmesini sağlamak,

daha çok materyali karıştırabilir ve Ay'ı açıklayabilirdi.

and explain the Moon.

The Mars-sized impactor had been chosen

Seçilen, Mars boyutundaki çarpma aygıtı oldu

because it could make the Moon

çünkü o Ay'ı oluşturabilirdi

and make the length of Earth's day.

ve Dünya gününün uzunluğunu oluşturabilirdi.

People really liked that part of the model.

İnsanlar modelin bu kısmını gerçekten sevdiler.

But what if something else determined the length of Earth's day?

Peki Dünya'nın gün uzunluğunu başka bir şey belirleseydi ne olurdu?

Then there would be many more possible giant impacts that could make the Moon.

O zaman Ay'ı oluşturabilecek daha çok olası dev çarpışmalar olurdu.

I was curious about what could happen,

Ne olabileceğini merak ettim,

so I tried simulating faster-spinning giant impacts,

o yüzden daha hızlı dönen dev çarpışmaların benzerini yapmayı denedim

and I found that it is possible

ve gezegendeki materyalle

to make a disk out of the same mixture of materials as the planet.

aynı karışımından bir disk oluşturmanın mümkün olduğunu buldum.

We were pretty excited.

Epey heyecanlıydık.

Maybe this was the way to explain the Moon.

Ay'ı açıklamanın yolu belki de buydu.

The problem is, we also found that that's just not very likely.

Sorun şu ki, bunun olası olmadığını bulmuştuk.

Most of the time, the disk is different from the planet,

Çoğu zaman disk, gezegenden farklıdır

and it looked like making our Moon this way

ve Ay'ımızı bu şekilde oluşturmak,

would be an astronomical coincidence,

astronomik bir rastlantı gibi görünüyordu

and it was just hard for everyone to accept the idea

ve Ay'ın Dünya'yla olan özel bağının bir kaza olduğu fikrini kabul etmek

that the Moon's special connection to Earth was an accident.

herkes için kolay değildi.

The giant impact theory was still in trouble,

Dev çarpışma teorisinin başı hala dertteydi

and we were still trying to figure out how to make the Moon.

ve Ay'ı nasıl yapacağımızı hâlâ çözmeye çalışıyorduk.

Then came the day when I realized my mistake.

Daha sonra hatamı fark ettiğim gün geldi.

My student and I were looking at the data from these fast-spinning giant impacts.

Öğrencim ve ben, bu hızlı dönen dev çarpışmaların verilerine bakıyorduk.

On that day, we weren't actually thinking about the Moon,

O gün aslında Ay'ı düşünmüyorduk,

we were looking at the planet.

gezegene bakıyorduk.

The planet gets super-hot and partially vaporized

Gezegen, çarpışmanın etkisiyle

fazla sıcak ve kısmen buharlaşan bir hâle dönüşüyor.

from the energy of the impact.

But the data didn't look like a planet.

Fakat veriler, gezegene benzemiyordu.

It looked really strange.

Çok tuhaf görünüyordu.

The planet was weirdly connected to the disk.

Gezegen tuhaf bir biçimde diskle bağlantılıydı.

I got that super-excited feeling

Yanlış olan bir şey aslında çok ilginç bir şeye dönüştüğü zaman hissedilen

when something really wrong might be something really interesting.

o aşırı heyecanı hissettim.

In all of my calculations,

Tüm hesaplamalarımda

I had assumed there was a planet with a separate disk around it.

etrafında ayrı bir disk bulunan bir gezegen olduğunu varsaymıştım.

Calculating what was in the disk as how we tested

Diskin içinde olanı hesaplamamız,

Ay'ı bir çarpışmanın oluşturup oluşturamayacağını test etme biçimimizdi.

whether an impact could make the Moon.

But it didn't look that simple anymore.

Fakat artık bu kadar basit görünmüyordu.

We were making the mistake

Bir gezegenin her zaman bir gezegene benzeyeceğini düşünerek,

of thinking that a planet was always going to look like a planet.

hata yapıyorduk.

On that day, I knew that a giant impact was making something completely new.

O gün, dev bir çarpışmanın tamamen yeni bir şey yarattığını biliyordum.

I've had eureka moments.

Beklenmedik keşif anları yaşadım.

This was not one of them.

Bu, onlardan birisi değildi.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I really didn't know what was going on.

Neler olup bittiğini gerçekten bilmiyordum.

I had this strange, new object in front of me

Önümde bu garip, yeni obje

and the challenge to try and figure it out.

ve deneyip çözme mücadelesi vardı.

What do you do when faced with the unknown?

Bilinmeyenle karşılaştığınızda ne yaparsınız?

How do you even start?

İşe nasıl başlarsınız?

We questioned everything:

Her şeyi sorguladık:

What is a planet?

O bir gezegen miydi?

When is a planet no longer a planet anymore?

Ne zaman bir gezegendi ve ne zaman olmayı bıraktı?

We played with new ideas.

Yeni fikirlerle oynadık.

We had to get rid of our old way of thinking,

Eski düşünme biçimimizden kurtulmamız lazımdı

and by playing, I could throw away all of the data,

ve oynayarak, tüm verileri, gerçek dünyanın bütün kurallarını

all of the rules of the real world,

bir kenara atabilirdim

and free my mind to explore.

ve keşfetmek için zihnimi boşaltabilirdim.

And by making a mental space

Acayip fikirleri deneyebileceğim

where I could try out outrageous ideas

ve sonra onları test etmek için

and then bring them back into the real world to test them,

gerçek dünyaya geri götürebileceğim bir ruhsal alan yaratarak

I could learn.

öğrenebilirdim.

And by playing, we learned so much.

Oynayarak, çok şey öğrendik.

I combined my lab experiments with computer models

Laboratuvar deneylerimi bilgisayar modelleriyle birleştirdim

ve en dev çarpışmalardan sonra Dünya'nın çok sıcak olduğunu,

and discovered that after most giant impacts,

the Earth is so hot, there's no surface.

bir yüzeyin olmadığını keşfettim.

There's just a deep layer of gas that gets denser and denser with depth.

Yalnızca, derinlikle birlikte gittikçe yoğunlaşan derin bir gaz katmanı var.

The Earth would have been like Jupiter.

Dünya Jüpiter gibi olabilirdi.

There's nothing to stand on.

Üzerinde durulacak bir şey yok.

And that was just part of the problem.

Problemin bir kısmı da bu.

I wanted to understand the whole problem.

Bütün problemi anlamak istiyordum.

I couldn't let go of the challenge to figure out what was really going on

Dev çarpışmalarda neler olduğunu

çözmeye çalışma mücadelesini bırakamıyordum.

in giant impacts.

It took almost two years

Eski fikirleri atıp

of throwing away old ideas

verileri anladığımız

and building new ones

ve Ay için ne anlama geldiklerini bildiğimiz

that we understood the data

yeni fikirler üretmek

and knew what it meant for the Moon.

neredeyse iki senemi aldı.

I discovered a new type of astronomical object.

Yeni bir tür astronomik obje keşfettim.

It's not a planet.

Bir gezegen değildi.

It's made from planets.

Gezegenlerden oluşuyordu.

A planet is a body whose self-gravity

Gezegen, kendi yer çekimi

ona yuvarlak şeklini verebilecek kadar güçlü olan bir cisimdir.

is strong enough to give it its rounded shape.

It spins around all together.

Hep birlikte kendi etrafında dönerler.

Make it hotter and spin it faster,

Daha sıcak olursa ve daha hızlı dönerse,

the equator gets bigger and bigger until it reaches a tipping point.

ekvator bir taşma noktasına ulaşana kadar büyür ve büyür.

Push past the tipping point,

Taşma noktasını iterek ilerler

and the material at the equator spreads into a disk.

ve ekvatordaki materyal, bir diske dönüşerek yayılır.

It's now broken all the rules of being a planet.

Artık bir gezegen olmanın bütün kurallarını yıkmıştır.

It can't spin around together anymore,

Artık kendi etrafında dönemez,

its shape keeps changing as it gets bigger and bigger;

büyüdükçe ve büyüdükçe şekli de değişmeye devam eder;

the planet has become something new.

gezegen yeni bir şey olmuştur.

We gave our discovery its name:

Keşfimize isim verdik:

synestia.

sinesti.

We named it after the goddess Hestia,

Adını Hestia adlı tanrıçadan aldı,

the Greek goddess of the hearth and home,

Yunan, aile ocağı tanrıçası,

because we think the Earth became one.

çünkü Dünya'nın da öyle olduğunu düşünüyoruz.

The prefix means "all together,"

Ön eki "hep birlikte" anlamına geliyor,

to emphasize the connection between all of the material.

bütün materyaller arasındaki bağlantıyı vurguluyor.

A synestia is what a planet becomes

Sinesti, ısı ve dönüşü

when heat and spin push it over the limit of a spheroidal shape.

onun küre şeklinin sınırını yıktığında, gezegenin dönüştüğü şeydir.

Would you like to see a synestia?

Bir sinesti görmek ister misiniz?

(Cheers)

(Tezahürat)

In this visualization of one of my simulations,

Simülasyonlarımdan bir tanesinin bu görselleştirmesinde,

the young Earth is already spinning quickly from a previous giant impact.

genç Dünya, önceki dev bir çarpışmayla hali hazırda dönüyor.

Its shape is deformed, but our planet would be recognizable

Şekli bozulmuş, fakat gezegenimiz

by the water on its surface.

yüzeyindeki sudan tanınabilir.

The energy from the impact vaporizes the surface,

Çarpışmanın enerjisi yüzeyi, suyu,

the water, the atmosphere,

atmosferi buharlaştırıyor

and mixes all of the gases together in just a few hours.

ve yalnızca birkaç saatte bütün gazları karıştırıyor.

We discovered that many giant impacts make synestias,

Birçok dev çarpışmanın sinestiler oluşturduğunu keşfettik,

but these burning, bright objects don't live very long.

fakat bu yanan, parlak objeler çok fazla yaşamıyorlar.

They cool down, shrink and turn back into planets.

Soğuyorlar, sönüyorlar ve gezegene dönüşüyorlar.

While rocky planets like Earth were growing,

Dünya gibi kayalıklı gezegenler büyüyordu,

they probably turned into synestias one or more times.

muhtemelen bir veya daha fazla kez sinestiye dönüştüler.

A synestia gives us a new way to solve the problem of the origin of the Moon.

Bir sinesti, bizlere ayın kökeni sorununu çözmek için yeni bir yol sunar.

We propose that the Moon formed inside a huge, vaporous synestia.

Biz Ay'ın devasa, buharlı bir sinesti içerisinde oluştuğunu öne sürüyoruz.

The Moon grew from magma rain

Ay, kayalık buharından sıvılaşan

that condensed out of the rock vapor.

magma yağmurundan oluştu.

The Moon's special connection to Earth

Ay'ın Dünya'yla özel bağlantısının nedeni

is because the Moon formed inside the Earth

Dünya bir sinestiyken

Ay'ın Dünya içerisinde oluşmuş olmasıdır.

when Earth was a synestia.

The Moon could have orbited inside the synestia for years,

Ay, yıllar boyunca sinesti içerisinde yörüngeye oturabilirdi,

hidden from view.

gözlerden uzak olabilirdi.

The Moon is revealed by the synestia cooling and shrinking

Ay, kendi yörüngesinde soğuyan ve küçülen sinesti tarafından

inside of its orbit.

açığa çıkarılmıştır.

The synestia turns into planet Earth

Sinesti, yüz yıllar boyunca soğuduktan sonra

only after cooling for hundreds of years longer.

Dünya gezegenine dönüşür.

In our new theory,

Yeni teorimizde

the giant impact makes a synestia,

dev çarpışma bir sinestiyi oluşturur

and the synestia divides into two new bodies,

ve sinesti de iki yeni cisme bölünür,

creating our isotopically identical Earth and Moon.

bu da izotop özelliğinde olan özdeş Dünya ve Ay'ı oluşturur.

Synestias have been created throughout the universe.

Sinestiler evren boyunca yaratılmıştır.

And we only just realized that by finding them in our imagination:

Bizlerse bunu, onları yalnızca hayalimizde bularak fark ettik:

What else am I missing in the world around me?

Dünyada etrafımda olup bitenler içerisinde neyi kaçırıyorum?

What is hidden from my view by my own assumptions?

Varsayımlarımın benim görüş açımdan sakladıkları şey ne?

The next time you look at the Moon,

Ay'a bir kez daha baktığınız zaman

remember:

şunu hatırlayın:

the things you think you know

bildiğinizi düşündüğünüz şeyler,

may be the opportunity to discover something truly amazing.

gerçekten mükemmel bir şey keşfetme fırsatınız olabilir.

(Applause)

(Alkış)