Adventures of an asteroid hunter | Carrie Nugent

Translator: Ganchimeg Gotov Reviewer: Batchansaa Batzorig

I am holding something remarkably old.

Миний гарт маш эртний нэгэн зүйл байна.

It is older than any human artifact,

Энэ хүн төрөлхтний бүтээсэн ямар ч зүйлээс өмнө,

older than life on Earth,

эх дэлхий дээр амьдрал бий болохоос ч өмнө,

older than the continents and the oceans between them.

тивүүд болон тэднийг хуваах далай тэнгисүүд ч бүрэлдэхээс өмнө,

This was formed over four billion years ago

дөрөв гаруй тербум жилийн тэртээд нарны аймаг маань бүрэлдэж

in the earliest days of the solar system

гараг эрхэс биежин тогтож байх үед бий болсон зүйл.

while the planets were still forming.

This rusty lump of nickel and iron may not appear special,

Энэ төмөр никелийн хэлтэрхий тийм ч онцгой харагдахгүй байж магад.

but when it is cut open ...

Гэвч үүнийг хагалаад доторхыг нь нээж үзвэл

you can see that it is different from earthly metals.

та үүнийг дэлхийн металлаас өөр болохыг анзаарна.

This pattern reveals metallic crystals that can only form out in space

Энэ бүтэц бол зөвхөн задгай сансарт л бүрэлдэх боломжтой металын болор буюу

where molten metal can cool extremely slowly,

хайлсан метал сая сая жилд маш бага бага температураар хөрж

a few degrees every million years.

бэхжсэн бүтэц юм.

This was once part of a much larger object,

Энэ зүйл эрт үед гарагууд бүрэлдэн тогтсоны дараагаар орхигдож үлдсэн

one of millions left over after the planets formed.

олон сая хэлтэрхийн нэг.

We call these objects asteroids.

Бид эдгээр биетүүдийг "АСТРОИД" гэж нэрлэдэг.

Asteroids are our oldest and most numerous cosmic neighbors.

Тэд бол бидний хамгийн эртний бөгөөд хамгийн олон тохиох огторгуйн хөршүүд.

This graphic shows near-Earth asteroids orbiting around the Sun,

Энэ зураглал бидэнд дэлхийн ойролцоох,

нарны тойрог замд орших астроидуудыг харуулж байна.

shown in yellow,

and swinging close to the Earth's orbit,

Үүн дээрх дэлхий, нар, болон астроидуудын хэмжээг хэд дахин томруулсан байгаа.

shown in blue.

The sizes of the Earth, Sun and asteroids have been greatly exaggerated

Иймээс та бүхэн тэднийг илүү тод ялган харж чадаж байгаа юм.

so you can see them clearly.

Teams of scientists across the globe are searching for these objects,

Дэлхий дахинаа олон арван шинжээчдийн баг эдгээр биетүүдийг хайн эрж

discovering new ones every day,

өдөр бүр шинийг нээн илрүүлж,

steadily mapping near-Earth space.

дэлхийн ойролцоох огторгуйд байрлалыг тогтоосоор байна.

Much of this work is funded by NASA.

Тэдний ихэнх нь НАСА-н санхүүжилтээр явагддаг.

I think of the search for these asteroids as a giant public works project,

Миний хувьд астроидуудыг хайх ажил маш том олон нийтийн ажил мэт санагддаг.

but instead of building a highway, we're charting outer space,

Бид хурдны зам барихын оронд задгай сансрыг зураглаж,

building an archive that will last for generations.

үеэс үед өвлөгдөн үлдэх архив санг бүтээж байна шүү дээ.

These are the 1,556 near-Earth asteroids discovered just last year.

Эд бол зөвхөн өнгөрсөн жил олдсон дэлхийн ойролцоох 1556 астриодууд.

And these are all of the known near-Earth asteroids,

Харин эдгээр нь бол дэлхий ойролцоо байгаа одоогоор олдсон бүх астроидууд.

which at last count was 13,733.

Сүүлийх нь дугаар нь 13733 байсан.

Each one has been imaged, cataloged

Эд бүгд нэг бүрчлэн зураглагдаж, ангилагдсан төдийгүй

and had its path around the Sun determined.

нарыг тойрон эргэх зам нь ч тогтоогдсон.

Although it varies from asteroid to asteroid,

Хэдийгээр астроид бүр өөр хоорондоо ялгаатай ч

the paths of most asteroids can be predicted for dozens of years.

олон арван жилийн өмнөөс туулах замыг нь тодорхойлж болдог.

And the paths of some asteroids can be predicted with incredible precision.

Зарим астриодуудын замыг маш нарийн тооцоололтой гаргадаг.

For example, scientists at the Jet Propulsion Laboratory

Жишээ нь, Жэт Пропулшоны лабораторийн эрдэмтэд "Тоутатус" хэмээх астриодын

predicted where the asteroid Toutatis was going to be four years in advance

дөрвөн жилийн хугацаанд туулах замыг гучин км-ын зөрүүтэй тогтоож байв.

to within 30 kilometers.

Тухайн 4 жилийн хугацаанд Тоутатис нь нийт 8.5 тэрбум км аялсан байдаг.

In those four years,

Toutatis traveled 8.5 billion kilometers.

That's a fractional precision

Энэ нь маш их ойртуулсан тооцоолол буюу

of 0.000000004.

ердөө 0.000000004% зөрүүтэй гэсэн үг.

(Laughter)

(Инээд)

Now, the reason I have this beautiful asteroid fragment

Тэгэхээр, миний энэ гайхамшигтай астроидын хэлтэрхийг бариад зогсож буй шалтгаан бол:

is because, like all neighbors,

asteroids sometimes drop by unexpectedly.

Яг л бусад бүх хөршүүдийн адилаар астриодууд ч гэсэн заримдаа

(Laughter)

урьдчилан мэдэгдэлгүйгээр гэнэтийн айлчлал хийдэгт байгаа юм.

Three years ago today,

3 жилийн өмнө энэ өдөр Оросын Челябинск хотод нэгэн жижиг астроид дэлбэрчээ.

a small asteroid exploded over the city of Chelyabinsk, Russia.

That object was about 19 meters across,

Тэр биет ойролцоогоор 19 метрийн өргөнтэй буюу нэг жижиг дэлгүүрийн дайтай гэсэн үг.

or about as big as a convenience store.

Objects of this size hit the Earth every 50 years or so.

Иймэрхүү хэмжээтэй биетүүд ойролцоогоор 50 жил тутамд дэлхийтэй мөргөлдөж байдаг.

66 million years ago,

66 сая жилийн өмнө үүнээс хамаагүй том нэгэн биет дэлхийтэй мөргөлдсөн нь

a much larger object hit the Earth,

causing a massive extinction.

асар өргөн хэмжээний сүйрлийг үүсгэсэн.

75 percent of plant and animal species were lost,

Ургамал, амьтдын 75 хувь нь устаж үгүй болсон бөгөөд

including, sadly, the dinosaurs.

тэдний нэг нь динозаврууд гэж бодохоор маш харамсалтай.

That object was about 10 kilometers across,

Тэр биет нь ойролцоогоор 10 км-н өргөнтэй байж.

and 10 kilometers is roughly the cruising altitude of a 747 jet.

10 км гэдэг нь Боейнг 747 загварын зорчигч тээврийн онгоцны нисэх өндөрлөг.

So the next time you're in an airplane,

Тэгэхээр та дараагийн удаа онгоцоор зорчихдоо цонхоо сөхөн гадагш хараад

snag a window seat, look out and imagine a rock so enormous

газраас сууж яваа онгоцны тань далавчийг шүргэхүйц өндөртэй,

that resting on the ground,

it just grazes your wingtip.

нисэж яваа онгоц дайрч өнгөрөхийн тулд бүхэл бүтэн минут зарцууулахуйц өргөнтэй

It's so wide that it takes your plane one full minute to fly past it.

тийм агуу том чулууг төсөөлөөд үзээрэй.

That's the size of the asteroid that hit the Earth.

Энэ бол дэлхийг мөргөсөн астроидын хэмжээ.

It has only been within my lifetime

Астроидуудыг манай гарагт маш том аюул авчрагч гэдгийг мэдэх болсоор

that asteroids have been considered a credible threat to our planet.

ердөө гучаадхан жил өнгөрч байна. Гэсэн ч бид түүнээс хойш

And since then, there's been a focused effort underway

эдгээр биесийг нээн илрүүлж, төрөлжүүлэн ангилах ажилуудыг хийсээр байгаа юм.

to discover and catalog these objects.

I am lucky enough to be part of this effort.

Надад харин түүний нэг хэсэг болох аз тохиосон юм.

I'm part of a team of scientists that use NASA's NEOWISE telescope.

Би НАСА-н НЕОВАЙС хэмээх телескопыг ашигладаг шинжээдийн багийн нэгэн шинжээч.

Now, NEOWISE was not designed to find asteroids.

НЕОВАЙС нь анхнаасаа астриодуудыг хайн илрүүлэхэд зориулагдаагүй.

It was designed to orbit the earth and look far beyond our solar system

Түүнийг 7 сарын хугацаанд эх дэлхийг тойрон эргэж нарны аймгаас гадна орших

to seek out the coldest stars and the most luminous galaxies.

орчлон ертөнцийн хамгийн хүйтэн одод, хамгийн тод галактик, гараг эрхэсийг

And it did that very well for its designed lifetime of seven months.

хайн эрэлхийлэхэд зориулан бүтээсэн юм. Тэр ч тэрхүү ажлаа маш амжилттай хийсэн.

But today, six years later, it's still going.

Гэсэн ч өнөөдөр, түүнээс хойш зургаан жилийн дараа ч ажилласан хэвээр.

We've repurposed it to discover and study asteroids.

Бид түүнийг астроидуудыг хайн илрүүлэхэд ашиглах болсон.

And although it's a wonderful little space robot,

Хэдийгээр Неовайс маш гайхамшигтай сансрын бяцхан робот боловч

these days it's kind of like a used car.

орчин үеийн хуучин машинтай л адил.

The cryogen that used to refrigerate its sensors is long gone,

Жишээ нь, түүний мэдрэгчүүдийг хөргөхөд ашиглагддаг криогений шингэн нь дуусахад

so we joke that its air-conditioning is broken.

бид түүний агааржуулагч нь эвдэрчихлээ гэж элэглэдэг.

It's got 920 million miles on the odometer,

Неовайс нийт 920 сая миль замыг туулаад байгаа ч

but it still runs great

ямар ч асуудалгүй явсаар л, 11 секунд тутамд тэнгэрийн зургийг авсаар л байна.

and reliably takes a photograph of the sky every 11 seconds.

It's taken 23 photos since I began speaking to you.

Миний яриа эхлэснээс хойш аль хэдийн 23 зураг авчихсан байгаа гэсэн үг.

One of the reasons NEOWISE is so valuable

НЕОВАЙС-г маш үнэ цэнэтэй болгож буй бас нэгэн хүчин зүйл нь

is that it sees the sky in the thermal infrared.

тэрээр тэнгэрийг инфраред туяагаар хардагт оршино.

That means that instead of seeing the sunlight that asteroids reflect,

Энэ нь бидэнд астроидуудыг тэдний ойлгодог нарны цацрагаар бус

NEOWISE sees the heat that they emit.

ялгаруулах дулаанаар харж байгаа юм.

This is a vital capability since some asteroids are as dark as coal

Зарим астроидууд телескопоор харагдахааргүй нүүрс шиг тас хар байх тул

and can be difficult or impossible to spot with other telescopes.

НЕОВАИС-н энэхүү дулаанаар харах чадвар бидний хувьд маш их ач холбогдолтой.

But all asteroids, light or dark, shine brightly for NEOWISE.

Гэсэн ч бүх астроидууд НЕОВАИС-д гэрэлтэн харагддаг.

Astronomers are using every technique at their disposal

Одон орон судлаачид астроидуудыг нээн илрүүлж судлахын тулд

to discover and study asteroids.

бүхий л боломжит арга барилуудыг ашигласаар байна.

In 2010, a historic milestone was reached.

Ийнхүү бид хамтдаа 2010 он гэхэд дэлхийд асар том хэмжээний

The community, together, discovered over 90 percent of asteroids

сүйрлийг авчирч чадахуйц буюу нэг км-с дээш өргөнтэй нийт астроидуудын

bigger than one kilometer across --

90 хувийг нь олж тогтоосон түүхэн амжилтанд хүрсэн юм.

objects capable of massive destruction to Earth.

But the job's not done yet.

Гэсэн ч ажил хараахан дуусаагүй хэвээр.

An object 140 meters or bigger could decimate a medium-sized country.

140м болон түүнээс дээш өргөнтэй биет л дундаж хэмжээтэй улсыг сүйтгэж чадахуйц.

So far, we've only found 25 percent of those.

Гэтэл өнөөг хүртэл бид тэдгээрийн ердөө 25 хувийг нь л олоод байна.

We must keep searching the sky for near-Earth asteroids.

Иймд бид дэлхийн ойролцоох астроидуудыг олохын тулд

үргэлжлүүлэн хайх хэрэгтэй.

We are the only species able to understand calculus

Бид бол тооцоолол хийж, телескоп бүтээх чадамжтай цорын ганц төрөл зүйл.

or build telescopes.

We know how to find these objects.

Бид астроидуудыг хэрхэн олохоо мэднэ.

This is our responsibility.

Тэднийг хайж олох нь бидний хариуцлага.

If we found a hazardous asteroid with significant early warning,

Хэрэв бид маш аюултай астроидыг

хангалттай эрт илрүүлж чадвал түүнийг замаас нь гаргаж бас чадна.

we could nudge it out of the way.

Unlike earthquakes, hurricanes or volcanic eruptions,

Газар хөдлөлт, хуй салхи, эсвэл галт уулын дэлбэрэлттэй харьцуулахад

an asteroid impact can be precisely predicted

астроидын аюул нь нарийн нарийвчлалтайгаар урьдчилан тооцоологдож

and prevented.

урьдчилан сэргийлж болохуйц.

What we need to do now is map near-Earth space.

Одоо бидний хийх ёстой зүйл бол дэлхийн ойролцоох задгай сансрыг газар зүйчлэх,

We must keep searching the sky.

тэнгэрээр үргэлжлүүлэн хайх юм.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)