Can we create new senses for humans? | David Eagleman

Translator: Oyunsuvd Chinbat Reviewer: Tuya Bat

We are built out of very small stuff,

Бидний бие махбодь асар жижиг зүйлсээс бүрддэг.

and we are embedded in a very large cosmos,

Бид бас асар том сансар огторгуйн гүнд нь аж тѳрдѳг.

and the fact is that we are not very good at understanding reality

Гэвч бид бодит байдлыг энэ хоёр түвшинд

at either of those scales,

алин дээр нь ч сайн мэддэггүй.

and that's because our brains

Учир нь бидний уураг тархи

haven't evolved to understand the world at that scale.

орчлонг тэр хэмжээнд ойлгож чадах хүртлээ хувьсан хѳгжѳѳгүй байгаа.

Instead, we're trapped on this very thin slice of perception

Харин бидний мэдэх бодит байдал яг голд нь

right in the middle.

маш нимгэн ойлголтоор хязгаарлагддаг.

But it gets strange, because even at that slice of reality that we call home,

Хамгийн хачирхалтай нь гэр гэж нэрлэдэг тэр нимгэн хэсэгтээ ч

we're not seeing most of the action that's going on.

болж буй үйл явдлыг бүрэн харж чаддаггүй.

So take the colors of our world.

Жишээ нь ѳнгийг аваад үзье л дээ.

This is light waves, electromagnetic radiation that bounces off objects

Энэ бол гэрлийн долгион буюу биет юмсаас ойж буй цахилгаан соронзон долгион ба

and it hits specialized receptors in the back of our eyes.

нүдний угийн тусгай хүлээн авагч эсэд хүрч очдог.

But we're not seeing all the waves out there.

Гэхдээ бид бүх төрлийн долгионыг хардаггүй.

In fact, what we see

Үнэндээ бидний хардаг нь

is less than a 10 trillionth of what's out there.

10 их наядын нэгд ч хүрэхгүй жижиг хэсэг.

So you have radio waves and microwaves

Радио долгион, бичил долгион,

and X-rays and gamma rays passing through your body right now

рентген болон гамма долгион яг одоо таны биеэр дамжин ѳнгѳрч байгаа.

and you're completely unaware of it,

Харин та үүнийг огтхон ч анзаардаггүй.

because you don't come with the proper biological receptors

Учир нь таны бие эдгээрийг хүлээж авахад

for picking it up.

биологийн хувьд бүрэн тоноглогдоогүй.

There are thousands of cell phone conversations

Гар утасны яриа яг одоо

таныг нэвтлээд ѳнгѳрѳѳд байгаа боловч

passing through you right now,

and you're utterly blind to it.

Та үүнийг мэдрэхгүй.

Now, it's not that these things are inherently unseeable.

Энэ нь огт харагдахгүй гэсэн үг биш л дээ.

Snakes include some infrared in their reality,

Жишээ нь, могойнууд хэт улаан туяаг хардаг,

and honeybees include ultraviolet in their view of the world,

бас балт зѳгийнүүд хэт ягаан туяаг мэдэрдэг.

and of course we build machines in the dashboards of our cars

Мөн автомашины хянах самбарт нь

to pick up on signals in the radio frequency range,

радио долгион барих тѳхѳѳрѳмж байдаг.

and we built machines in hospitals to pick up on the X-ray range.

Эмнэлэгт рентген туяаны түвшинд ажилладаг тѳхѳѳрѳмжүүд бас бий.

But you can't sense any of those by yourself,

Гэвч эдгээрийн алийг ч та ѳѳрийнхѳѳ биеэр мэдэрч чадахгүй.

at least not yet,

Одоогийн байдлаар шүү дээ.

because you don't come equipped with the proper sensors.

Яагаад гэвэл тохирсон мэдрэхүйн эрхтэн нь бидэнд байхгүй.

Now, what this means is that our experience of reality

Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл бидний мэдэх бодит байдал нь

is constrained by our biology,

бидний биологийн чадамжаар хязгаарлагддаг гэсэн үг.

and that goes against the common sense notion

Энэ бидний хэвшмэл ойлголт болох

that our eyes and our ears and our fingertips

нүд, чих, хурууны үзүүрүүд маань

are just picking up the objective reality that's out there.

бодит байдлыг дамжуулдаг гэдэгтэй зөрдөг.

Instead, our brains are sampling just a little bit of the world.

Оронд нь тархи маань ертөнцийн багахан хэсгийг түүвэрлэж авдаг.

Амьтны аймгууд дотор амьтад нь

Now, across the animal kingdom,

different animals pick up on different parts of reality.

хоорондоо ялгаатай хэсгүүдийг хүлээж авдаг.

So in the blind and deaf world of the tick,

Хувалз хорхойд сонсгол, харааны аль нь ч байхгүй.

the important signals are temperature and butyric acid;

Дулаан болон тосны хүчил түүнд чухал дохио болдог.

in the world of the black ghost knifefish,

Үл үзэгдэгч илдэн загасны ертөнцөд

its sensory world is lavishly colored by electrical fields;

мэдрэхүйн орчин нь өнгө өнгийн цахилгаан соронзон орон болдог.

and for the echolocating bat,

Авиагаар орон зайн байршлаа тогтоодог сарьсан багваахай

its reality is constructed out of air compression waves.

агаарын даралтат долгионоор баримжаалдаг.

That's the slice of their ecosystem that they can pick up on,

Энэ бол тэдний орчноосоо хүлээж авч чадах хэсэг.

and we have a word for this in science.

Энэ үзэгдлийг шинжлэх ухаанд

It's called the umwelt,

"Умвэлт" гэж нэрлэдэг.

which is the German word for the surrounding world.

Хүрээлэн буй ертѳнц гэсэн герман үгнээс гаралтай.

Now, presumably, every animal assumes

Магадгүй бүх амьтад ѳѳрсдийн умвэлтийг

that its umwelt is the entire objective reality out there,

туйлын бодит байдал гэж андуурдаг байх.

because why would you ever stop to imagine

Учир нь мэдэрч чаддагаас нь гадна өөр юмс байдаг гэж

that there's something beyond what we can sense.

төсөөлөхөө хэн ч болихгүй.

Instead, what we all do is we accept reality

Харин оронд нь бид

бодит байдлыг яг өгөгдсөнөөр нь л хүлээн зѳвшѳѳрѳѳд сурчихсан.

as it's presented to us.

Let's do a consciousness-raiser on this.

Нэг жишээ авъя.

Imagine that you are a bloodhound dog.

Ѳѳрийгѳѳ Бладхаунд нохой гэж төсөөл дөө.

Your whole world is about smelling.

Үнэр бол чиний хувьд маш чухал зүйл.

You've got a long snout that has 200 million scent receptors in it,

Хоншоор дотор чинь үнэр хүлээн авагч 200 сая эс бий.

and you have wet nostrils that attract and trap scent molecules,

Хамрын нүх чинь нойтон учраас үнэрийн молекулуудыг тѳвѳггүй татаж

and your nostrils even have slits so you can take big nosefuls of air.

цээж дүүрэн амьсгалах боломжтой.

Everything is about smell for you.

Чиний хувьд бүх зүйл үнэртэй холбоотой.

So one day, you stop in your tracks with a revelation.

Гэтэл нэг ѳдѳр чамд нэг гайхмаар бодол орж ирнэ.

You look at your human owner and you think,

Эзэн рүүгээ хараад

"What is it like to have the pitiful, impoverished nose of a human?

"Ийм хариугүй, жижигхэн хамартай байх ямар байдаг бол оо?"

(Laughter)

(Инээд)

What is it like when you take a feeble little noseful of air?

"Ийм жаахан хамраар тийм ѳчүүхэн агаар амьсгалахад яадаг бол оо?

How can you not know that there's a cat 100 yards away,

100 метрийн цаана муур байгааг эсвэл

or that your neighbor was on this very spot six hours ago?"

хѳрш чинь 6 цагийн ѳмнѳ яг энд зогсож байсныг мэдэхгүй яаж амьдарч чадна вэ?"

(Laughter)

(Инээд)

So because we're humans,

Бид хүн төрөлхтөн учраас

we've never experienced that world of smell,

тэр баялаг үнэр бүхий орчлон ертѳнцийг огт мэдэхгүй.

so we don't miss it,

Тиймээс тэр ертѳнц бидэнд үгүйлэгдэхгүй.

because we are firmly settled into our umwelt.

Учир нь бид зѳвхѳн ѳѳрсдийн умвэлтэд маш бат бэх cуурьшсан байдаг.

But the question is, do we have to be stuck there?

Гол нь бидэнд энэ байдлаа ѳѳрчлѳх боломж бий юу?

So as a neuroscientist, I'm interested in the way that technology

Би мэдрэл судлаач эрдэмтний хувьд бидэнд технологи ашиглан ѳѳрсдийн умвэлтийг

might expand our umwelt,

нэмэгдүүлэх боломж бий эсэх мѳн энэ нь бидний хүн байх

and how that's going to change the experience of being human.

гэсэн ойлголтыг хэрхэн ѳѳрчилж болох эсэхэд онцгой анхаарал хандуулдаг.

So we already know that we can marry our technology to our biology,

Бид хүний бие, технологи хоёр гайхалтай хосолж болдог жишээг мэднэ.

because there are hundreds of thousands of people walking around

Дэлхий дээр хэдэн зуун мянган хүн

with artificial hearing and artificial vision.

тусгай төхөөрөмжийн тусламжтай харж, сонсож байна.

So the way this works is, you take a microphone and you digitize the signal,

Сонсголын төхөөрөмж яаж ажилладаг вэ гэхээр микрофонд ирсэн дохиог

and you put an electrode strip directly into the inner ear.

тоон болгож чихэнд суурилуулсан тусгай электрод руу дамжуулна.

Or, with the retinal implant, you take a camera

Эсвэл нүдний торлог суулгац нь камерын мэдээллийг

and you digitize the signal, and then you plug an electrode grid

тоон дохио болгож хувиргаад нүдний мэдрэлд суулгасан

directly into the optic nerve.

электрод руу шууд дамжуулна.

And as recently as 15 years ago,

Дѳнгѳж 15 жилийн ѳмнѳ

there were a lot of scientists who thought these technologies wouldn't work.

ийм технологийг ажиллахгүй гэж бодож байсан.

Why? It's because these technologies speak the language of Silicon Valley,

Учир нь эдгээр шинэ технологи нь зѳвхѳн Цахиурын хөндийн хэлээр л ярьдаг,

and it's not exactly the same dialect as our natural biological sense organs.

бидний байгалиас заяасан мэдрэхүйн "аялгаас" ялгаатай байсан.

But the fact is that it works;

Гэхдээ эдгээр нь бодит үр дүнд хүрсэн.

the brain figures out how to use the signals just fine.

Тархи энэ шинэ тѳрлийн дохиог ойлгодог болно.

Now, how do we understand that?

Энийг юу гэж ойлгох вэ?

Well, here's the big secret:

Гол нууц нь

Your brain is not hearing or seeing any of this.

тархи чинь одоо энд болж буй зүйлсийн алийг ч шууд харах эсвэл сонсохгүй байгаа.

Your brain is locked in a vault of silence and darkness inside your skull.

Тархи чинь гавлан дотроо анир чимээгүй, түнэр харанхуйд л сууж байгаа.

All it ever sees are electrochemical signals

Зѳвхѳн цахилгаан болон химийн дохиог

that come in along different data cables,

мэдээллийн сувгуудаар л хүлээж авдаг.

and this is all it has to work with, and nothing more.

Үүнээс ѳѳр өгөгдөл байхгүй.

Now, amazingly,

Гайхамшигтай нь

the brain is really good at taking in these signals

тархи эдгээр дохиог хүлээж аваад

and extracting patterns and assigning meaning,

түүнээсээ зүй тогтол олж тайлбарлахдаа үнэхээр чадварлаг.

so that it takes this inner cosmos and puts together a story

Эдгээрийг хооронд нь нийлүүлж

of this, your subjective world.

шууд бус орчны чинь тухай түүх болгоно.

Гэхдээ нэг чухал зүйл байна.

But here's the key point:

Your brain doesn't know, and it doesn't care,

Тархи чинь мэдээллийг хаанаас ирж байгааг

where it gets the data from.

мэдэхгүй, бүр тоох ч үгүй.

Whatever information comes in, it just figures out what to do with it.

Ямар мэдээлэл ирнэ, тэрийг л боловсруулна.

And this is a very efficient kind of machine.

Энэ зарим талаараа их үр дүнтэй систем л дээ.

It's essentially a general purpose computing device,

Тун ѳргѳн хүрээг хамарсан тооцоолон бодох машин бѳгѳѳд

and it just takes in everything

бүх тѳрлийн мэдээллийг авч

and figures out what it's going to do with it,

яахаа бодож олдог.

and that, I think, frees up Mother Nature

Энэ нь Байгаль Эхийн ажлыг хѳнгѳвчилж

to tinker around with different sorts of input channels.

тархинд шинэ эх үүсвэр олох шаардлагагүй болно.

So I call this the P.H. model of evolution,

Үүнийг би P.H. загварын хувьсал гэж нэрлэсэн.

and I don't want to get too technical here,

Энд техник нэр томъёо хэрэгэхийг зорьсонгүй.

but P.H. stands for Potato Head,

P.H нь Potato Head буюу тѳмсѳн толгой гэсэн үгний товчлол юм.

and I use this name to emphasize that all these sensors

Энэ нэрээр юуг харуулахыг зорьсон бэ гэвэл бидний сайн мэддэг бас хайрладаг

that we know and love, like our eyes and our ears and our fingertips,

мэдрэгчүүд болох нүд, чих, хамар, хурууны үзүүр зэрэг нь

these are merely peripheral plug-and-play devices:

бүгд л ердѳѳ тархины гаднаас нь залгаад хэрэглэдэг багаж хэрэгсэл тѳдий юм.

You stick them in, and you're good to go.

Яг л чихэвчний үзүүрийг хѳгжимд залгадаг шиг.

The brain figures out what to do with the data that comes in.

Тархи харин орж ирсэн мэдээллээр юу хийхээ л бодож олдог.

And when you look across the animal kingdom,

Амьтдын ертѳнцийг харахад, тийм маш олон тѳрлийн

you find lots of peripheral devices.

"залгаж" хэрэглэдэг онцгой үүрэгтэй мэдрэгчүүд байдаг.

So snakes have heat pits with which to detect infrared,

Могой гэхэд хамарныхаа хажууд хэт улаан туяа мэдрэх хонхорхой нүхтэй,

and the ghost knifefish has electroreceptors,

Үл үзэгдэгч илдэн загас гэхэд цахилгаан мэдрэгчтэй,

and the star-nosed mole has this appendage

сохор номинд л гэхэд 22 хуруу бүхий

with 22 fingers on it

дайвар эрхтэний тусламжтайгаар

with which it feels around and constructs a 3D model of the world,

орчин тойрноо мэдэрч, 3D зураглал бүрдүүлснээр хѳдѳлж явдаг,

and many birds have magnetite so they can orient

Ихэнх шувуу биедээ соронзон гүр агуулж байдаг ба үүгээрээ

дэлхийн соронзон орон дотор зүг чигээ алдалгүй баримжаалж байдаг.

to the magnetic field of the planet.

So what this means is that nature doesn't have to continually

Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл байгал эх бидний тархины загварыг

redesign the brain.

олон дахин шинэчилэх хэрэггүй гэсэн үг юм.

Instead, with the principles of brain operation established,

Тэрний оронд тархины ѳѳрийх нь ажиллах зарчим дээр тулгуурлан,

all nature has to worry about is designing new peripherals.

зѳвхѳн гаднаас мэдээлэл хүлээж авах хэрэгслийг л бүрдүүлэхэд болно.

Okay. So what this means is this:

Тэгэхээр, энэ бүхнээс бид юуг

The lesson that surfaces

гол анхааралдаа авах хэрэгтэй вэ гэвэл:

is that there's nothing really special or fundamental

бидний бие махбодийн биологийн бүтэц зохион байгуулалт

about the biology that we come to the table with.

үнэндээ тийм ч онцгой бас "заяагдсан" бус юм.

It's just what we have inherited

Харин маш нарийн тѳвѳгтэй хувьслын явцад

from a complex road of evolution.

бий болж, ѳвѳг эцгээс удамшиж үлдсэн тѳдий.

But it's not what we have to stick with,

Гэхдээ бид үүрд энэ бие бүтэцтэй амьдрах албагүй бѳгѳѳд,

and our best proof of principle of this

Хамгийн тод жишээ нь

comes from what's called sensory substitution.

Мэдрэхүйг Орлуулах арга юм.

And that refers to feeding information into the brain

Үүгээр бид тархи руу ердийн бус аргаар, ѳѳр мэдрэхүйн сувгаар

via unusual sensory channels,

мэдээлэллийг дамжуулах явдал юм.

and the brain just figures out what to do with it.

тархи харин тэр мэдээллээр яах эсэхээ ѳѳрѳѳ бодож олдог.

Now, that might sound speculative,

саяны хэлсэн зүйл хэтэрхий холын таамаг мэт боловч

but the first paper demonstrating this was published in the journal Nature in 1969.

Энэ сэдвээр анхны шинжлэх ухааны ѳгүүлэл "Nature" сэтгүүлд 1969 онд хэвлэгдсэн юм.

So a scientist named Paul Bach-y-Rita

Паул Бах-И-Рита гэгч эрдэмтэн

put blind people in a modified dental chair,

сандалын налуурт цахилгаан импульсыг механик руу хѳрвүүлэх

and he set up a video feed,

сараалжин тор байрлуулан сохор хүмүүсийг

and he put something in front of the camera,

суулгаад камерт бууж буй дүрсийг ялган

and then you would feel that

тэдний нуруун дээр товшилт хэлбэрээр

poked into your back with a grid of solenoids.

мэдэгдэхээр зохион байгуулсан байна.

So if you wiggle a coffee cup in front of the camera,

Жишээ нь кофений аяга камерийн ѳмнѳ бариад сэгсэрэхэд

you're feeling that in your back,

та түүнийг нуруун дээрээ яг зэрэг мэдэрнэ,

and amazingly, blind people got pretty good

Гайхалтай нь, сохор хүмүүс хэсэг хугацааны дараа камерийн урд

at being able to determine what was in front of the camera

юу байгааг хүнээр хэлүүлэлгүй маш сайн тааварладаг болсон юм,

just by feeling it in the small of their back.

зүгээр л нуруун дээрх хэсэгхэн газартаа мэдрээд шүү дээ.

Now, there have been many modern incarnations of this.

Ѳнѳѳдѳр, энэхүү туршилтын үргэлжлэл болсон зѳндѳѳ жишээнүүд бий.

The sonic glasses take a video feed right in front of you

Соник нүдний шил нь урд байрлах камерийн тусламжтай буусан дүрсийг

and turn that into a sonic landscape,

дуу авианы мэдээлэл болгож чихэнд хүргэнэ.

so as things move around, and get closer and farther,

Ингэснээр, аливаа юмс хѳдлѳх, ойртох, холдохыг

it sounds like "Bzz, bzz, bzz."

"Бзз, бзз, бзз" гэсэн ямар ч утгагүй

It sounds like a cacophony,

чимээ байдлаар сонсох болно.

but after several weeks, blind people start getting pretty good

Гэхдээ хэдэн долоо хоногийн дараа гэхэд, сохор хүмүүс маань тэр чимээг тааварлан,

at understanding what's in front of them

тэдний урд юу байгааг "харж" ойлгож эхлэх юм.

just based on what they're hearing.

Зѳвхѳн сонсголоороо дамжуулж шүү дээ.

And it doesn't have to be through the ears:

Дан ганц сонсгол ч байх албагүй юм

this system uses an electrotactile grid on the forehead,

энэхүү шил нь мѳн духан дээр байрлуулах жижиг сараалжны тусламжтайгаар

so whatever's in front of the video feed, you're feeling it on your forehead.

урдах камерт л юу бичигдэнэ, түүнийг хѳрвүүлэн духан дээр мэдрүүлэх чадвартай.

Why the forehead? Because you're not using it for much else.

Яагаад заавал дух вэ гэвэл бид духыг ѳѳр юунд ч ашигладаггүй.

The most modern incarnation is called the brainport,

Хамгийн сүүлийн үеийн иймэрхүү тѳрлийн технологи гэвэл Брэйнпорт гэж нэрийдсэн

and this is a little electrogrid that sits on your tongue,

хэлэн дээр байрлуулдаг нэгэн тѳрлийн бичил цахилгаан сараалж юм.

and the video feed gets turned into these little electrotactile signals,

видео мэдээллийг цахилгаан,цаашлан механик сигнал болгон хэлэн дээр мэдрүүлнэ.

and blind people get so good at using this that they can throw a ball into a basket,

үүнийг хэрэглэсэн сохор хүмүүс сагс руу бѳмбѳг шидээд бүр сагсанд оруулж,

or they can navigate complex obstacle courses.

мѳн тѳвѳгтэй саадуудыг тойрч зүг чигээ олж чадаж байсан нь гайхалтай.

They can come to see through their tongue.

Тэд хэлээрээ "харж" чадаж байна гэсэн үг.

Now, that sounds completely insane, right?

Үнэхээр солиотой сонсогдож байгаа биз?

But remember, all vision ever is

Гэхдээ санаарай, нүдний хараа гэдэг бол

is electrochemical signals coursing around in your brain.

ердѳѳ л тархин доторх цахилгаан химийн сигналуудын үр дүнд бий болж буй гэдгийг.

Your brain doesn't know where the signals come from.

Таны тархи эдгээр сигналуудын хаанаас ирж буйг мэдэхгүй.

It just figures out what to do with them.

Зүгээр л энэ сигналуудыг яах вэ гэдгийг л бодож олдог.

So my interest in my lab is sensory substitution for the deaf,

Тэгэхээр миний судалгаа бол дүлий хүнд зориулсан мэдрэхүйг орлуулах арга юм.

and this is a project I've undertaken

Энэ судалгааны ажлаа ѳѳрийн удирдаж буй

with a graduate student in my lab, Scott Novich,

оюутан Скотт Новиктэй хамтарж байна, мѳн тэрээр энэ сэдвээр

who is spearheading this for his thesis.

эрдмийн зэрэг хамгаалахаар зэхэж байна.

And here is what we wanted to do:

Бидний хийхийг зорьсон зүйл бол :

we wanted to make it so that sound from the world gets converted

Эргэн тойрон дахь дуу авиаг хураагаад, хувиргаад

in some way so that a deaf person can understand what is being said.

дүлий хүмүүст ойлгогдож мэдрэгдэх байдлаар нь дамжуулах технологи юм.

And we wanted to do this, given the power and ubiquity of portable computing,

Энэ технологи нь хаа сайгүй байх болсон зѳѳврийн компьютер хэрэгсэл,

we wanted to make sure that this would run on cell phones and tablets,

ухаалаг гар утас,таблет зэрэг дээр ажиллах боломжтой байдлаар шийдэж ѳгсѳн.

and also we wanted to make this a wearable,

Мѳн бид үүнийг ѳмсѳж болох байдлаар хийсэн,

something that you could wear under your clothing.

хувцасныхаа дотуур ѳмсѳх боломжтой бас авсаархан.

So here's the concept.

Тэгэхээр ажиллах зарчим нь гэвэл,

So as I'm speaking, my sound is getting captured by the tablet,

Намайг ярихад, миний дуу энэ таблетэд бичигдэж байгаа,

and then it's getting mapped onto a vest that's covered in vibratory motors,

тэр нь бичил моторууд суулгасан хантаазан дээр чичиргээ ѳгч зураглагдах юм.

just like the motors in your cell phone.

яг л гар утасны чичиргээ шиг мэдрэгдэнэ.

So as I'm speaking,

Тэгэхээр, намайг ярих үед

the sound is getting translated to a pattern of vibration on the vest.

авиа хѳрвүүлэгдэн, хантаазан дээр ѳвѳрмѳц дараалал үүсгэн чичиргээ ѳгнѳ.

Now, this is not just conceptual:

Энэ бол зүгээр нэг концепци биш:

this tablet is transmitting Bluetooth, and I'm wearing the vest right now.

Яг одоо би хантаазыг ѳмссѳн байгаа ба энэ таблет bluetooth сигналыг дамжуулж байна.

So as I'm speaking -- (Applause) --

Тиймд, яг одоо... (Алга ташилт)

the sound is getting translated into dynamic patterns of vibration.

дуу авиа маань маш динамик хэв шинжтэй чичиргээ болон хѳрвүүлэгдэж байгаа юм.

I'm feeling the sonic world around me.

Дуу авиан ертѳнцийг би биен дээрээ мэдэрч байна.

So, we've been testing this with deaf people now,

Үүнийг бид дүлий хүмүүст хэрэглүүлж туршиж үзэж байгаа.

and it turns out that after just a little bit of time,

маш богино хугацаанд хэрэглэсний дараагаар тэд маань

people can start feeling, they can start understanding

чичиргээг ялган мэдэрч, улмаар юу хэлэгдсэнийг ойлгох хэмжээнд хүрж,

the language of the vest.

нэг ёсондоо хантаазны "хэлийг" ойлгож эхэлсэн юм.

So this is Jonathan. He's 37 years old. He has a master's degree.

За энд Жонатан байна, 37 настай, магистр зэрэгтэй.

He was born profoundly deaf,

Тѳрѳлхийн сонсголгүй тѳрсѳн бѳгѳѳд

which means that there's a part of his umwelt that's unavailable to him.

түүний "умвэлт"-ийн нэгээхэн хэсэг түүнд анхнаасаа байгаагүй гэсэн үг.

So we had Jonathan train with the vest for four days, two hours a day,

Бид Жонатаныг долоо хоногт 4 удаа, ѳдѳрт 2 цагаар хантааз ѳмсгѳж сургуулилсан.

and here he is on the fifth day.

Энд 5 дахь ѳдѳрийн үйл явцыг харуулъя.

Scott Novich: You.

Скотт Новик : Та.

David Eagleman: So Scott says a word, Jonathan feels it on the vest,

Дэвид Ийглман : Скотт үг хэлэхэд, Жонатан хантаазан дээрээ мэдэрнэ,

and he writes it on the board.

тэгээд тэр үгийг самбар дээр бичнэ.

SN: Where. Where.

Скотт : Хаана. Хаана.

DE: Jonathan is able to translate this complicated pattern of vibrations

Дэвид : Жонатан энэхүү нарийн тѳвѳгтэй дүрс дараалал бүхий чичиргээг тайлж

into an understanding of what's being said.

юу хэлэгдсэнийг ойлгож чадсан гэсэн үг.

SN: Touch. Touch.

Скотт : Хүрэх. Хүрэх.

DE: Now, he's not doing this --

Дэвид : Тэгэхээр, Жонатан үүнийг...

(Applause) --

(Алга ташилт)

Jonathan is not doing this consciously, because the patterns are too complicated,

Жонатан үүнийг ухаан зарж ойлгоод байгаа биш юм, учир нь энэ оньсон дараалал

but his brain is starting to unlock the pattern that allows it to figure out

ойлгоход хэтэрхий тѳвѳгтэй. Харин түүний тархи энэ оньсыг тайлж

what the data mean,

ямар утгатай болохыг ойлгож эхэлсэн хэрэг юм.

and our expectation is that, after wearing this for about three months,

Бидний тооцоолж буйгаар, энэ хантаазыг 3 сар ѳмссѳний дараагаар

he will have a direct perceptual experience of hearing

Жонатан маань яриаг шууд ойлгох хэмжээнд хүрнэ хэмээн найдаж байгаа.

in the same way that when a blind person passes a finger over braille,

Яг л сохор хүмүүс Брайлийн үсгэн дээгүүр хуруугаа явуулаад л

the meaning comes directly off the page without any conscious intervention at all.

юу гэж бичсэнийг ямар ч тѳвѳггүй уншиж сурдагтай адилхан юм.

Now, this technology has the potential to be a game-changer,

Тэгэхээр, энэ технологи нь асар их потенциал, ач холбогдолтой л доо.

because the only other solution for deafness is a cochlear implant,

Учир нь дүлий хүмүүст сонсгол оруулах цор ганц арга нь дун яс суулгах буюу,

and that requires an invasive surgery.

эрсдэл дагуулсан мэс засалын арга юм.

And this can be built for 40 times cheaper than a cochlear implant,

Харин энэ технологи нь дун яс суулгах мэс заслаас 40 дахин бага зардлаар бүтнэ,

which opens up this technology globally, even for the poorest countries.

энэ нь дэлхий дахинд болоод буурай оронд ашиглах боломжийг нээх юм.

Now, we've been very encouraged by our results with sensory substitution,

Тэгэхээр, бид энэхүү мэдрэхүй орлуулгын аргаас гарсан үр дүнд ихэд урамшиж байгаа.

but what we've been thinking a lot about is sensory addition.

Бидний ѳѳр судалж буй чиглэл бол хүнд шинэ мэдрэхүй нэмж болох эсэх тухай юм.

How could we use a technology like this to add a completely new kind of sense,

Ийм тѳрлийн технологи ашиглан хэрхэн хүн тѳрѳлхтѳнд цоо шинэ мэдрэхүй нэмэх вэ?

to expand the human umvelt?

Яаж ѳѳрсдийн "умвэлт" ийг ѳргѳжүүлэх вэ?

For example, could we feed real-time data from the Internet

Жишээ нь, интернэтээс мэдээллийг хэн нэгний тархи руу шууд цаг алдалгүй

directly into somebody's brain,

дамжуулах боломжтой юу?

and can they develop a direct perceptual experience?

Тэгээд хүлээн авагчдад шууд мэдрэн ойлгох чадвар хѳгжих боломж бий юу?

So here's an experiment we're doing in the lab.

Тэгэхээр бид дараах туршилтыг хийж байгаа юм л даа.

A subject is feeling a real-time streaming feed from the Net of data

Оролцогч маань 5 секундын турш интернэтээс шууд цацагдаж буй

for five seconds.

мэдээллийг мэдрэх юм.

Then, two buttons appear, and he has to make a choice.

Тэгээд 2 товчлуур ѳмнѳ нь гарч ирэхэд аль нэгийг нь сонгох ёстой.

He doesn't know what's going on.

Тэрээр юу болоод байгааг мэдэхгүй.

He makes a choice, and he gets feedback after one second.

Сонголтоо хийгээд 1 секундын дараа хариугаа авна.

Now, here's the thing:

Юу вэ гэвэл:

The subject has no idea what all the patterns mean,

Оролцогч энэ бүхний утга учрыг огтхон ч мэдэхгүй.

but we're seeing if he gets better at figuring out which button to press.

бид харин түүнийг зѳв товчийг дарж сурах нь уу гэдгийг ажиглаж байв.

He doesn't know that what we're feeding

Оролцогчийн мэдэхгүй байгаа зүйл бол

is real-time data from the stock market,

бид түүнийг хѳрѳнгийн биржээс ирж буй тоон үзүүлэлтээр шууд хангаж,

and he's making buy and sell decisions.

харин тэр арилжаа хийж байсан юм.

(Laughter)

(Инээд)

And the feedback is telling him whether he did the right thing or not.

Хариуг авснаар тэр зѳв шийдвэр гаргасан эсэхээ нэн даруй шалгана.

And what we're seeing is, can we expand the human umvelt

Бид юуг харж байна вэ гэвэл, бид ѳѳрсдийн умвэлтийг ѳргѳсгѳж

so that he comes to have, after several weeks,

хэдэн долоо хоногийн дараа гэхэд, оролцогч маань магадгүй

a direct perceptual experience of the economic movements of the planet.

дэлхийн эдийн засгийн байдлыг шууд биеэрээ мэдэрдэг болох ч юм билүү.

So we'll report on that later to see how well this goes.

Энэ туршилтын хэр үр дүнтэй байхыг дараа та бүхэнд мэдээлнэ ээ.

(Laughter)

(Инээд)

Here's another thing we're doing:

Бидний ѳѳр нэг туршилт бол:

During the talks this morning, we've been automatically scraping Twitter

Ѳглѳѳ энэ хѳтѳлбѳр эхэлснээс хойш бид автоматаар Твиттэр дэх TED2015 түлхүүр үг

for the TED2015 hashtag,

бүхий жиргээнүүдийг цуглуулаад

and we've been doing an automated sentiment analysis,

хандлага тодорхойлох шинжилгээг хийж байсан юм л даа.

which means, are people using positive words or negative words or neutral?

энэ нь хүмүүсийн эерэг, сѳрѳг, завсрын аль үгийг ашиглаж байгааг тандана гэсэн үг.

And while this has been going on,

Энэ бүхэн болж байх зуур,

I have been feeling this,

би бүгдийг бие дээрээ мэдэрч байлаа л даа,

and so I am plugged in to the aggregate emotion

мянга мянган хүмүүсийн бѳѳгнѳрсѳн сэтгэл хѳдлѳлүүдтэй би биеэрээ холбогдож,

of thousands of people in real time,

бүгдийг нь цаг тухайд нь мэдэрч байна.

and that's a new kind of human experience, because now I can know

Энэ нь хүний амьдралдаа үзэж болох нэгэн шинэ тѳрлийн мэдрэмж юм,

how everyone's doing and how much you're loving this.

хүмүүст энэ хѳтѳлбѳр хэр их таалагдаж буйг хүртэл мэдэх боломжтой.

(Laughter) (Applause)

(Инээд) (Алга ташилт)

It's a bigger experience than a human can normally have.

Бидэнд байдаг ердийн мэдрэхүйнүүдээс хавьгүй догь байгаа биз!

We're also expanding the umvelt of pilots.

Мѳн бид нисгэгчийн умвэлтийг нэмэхийг зорьж байна.

So in this case, the vest is streaming nine different measures

Нисч буй удирдлагатай онгоцноос ирэх 9 тѳрлийн мэдээллийг хантаазанд мэдрэх юм.

from this quadcopter,

тэр нь онгоцны чиглүүлэлт, хазайлт

so pitch and yaw and roll and orientation and heading,

эргэлдэлт , дээшлэх, доошлох гэх зэрэг 9 хэмжигдэхүүнийг мэдээлнэ,

and that improves this pilot's ability to fly it.

ингэснээр нисгэгчийн жолоодох чадварыг дээшлүүлж байна гэсэн үг.

It's essentially like he's extending his skin up there, far away.

Бараг л нисгэгч тэнгэрлүү гараа сунгаад байдал ямар байгааг мэдэж байгаатай адил.

And that's just the beginning.

Энэ бол зѳвхѳн эхлэл.

What we're envisioning is taking a modern cockpit full of gauges

Бидний ирээдүйн тѳсѳѳллѳѳр бол орчин үеийн онгоцны бүхээг дотор ороод

and instead of trying to read the whole thing, you feel it.

хэмжүүрүүдийн заалтуудыг зэрэг унших гэж байснаас оронд нь биеэрээ мэдрэх юм.

We live in a world of information now,

Бид одоо мэдээллийн эрин зуунд амьдарч байна.

and there is a difference between accessing big data

Их хэмжээний мэдээллийг ухаан зарж ашиглах болон биеэрээ мэдрээд ойлгох

and experiencing it.

хоёрын хооронд ихээхэн ялгаа бий.

So I think there's really no end to the possibilities

Тэгэхээр, үүн дээр тулгуурлан хүний хѳгжих боломж бололцоо

on the horizon for human expansion.

үнэндээ эцэс тѳгсгѳлгүй гэж бодож байна.

Just imagine an astronaut being able to feel

Зүгээр тѳсѳѳлѳѳд үз л дээ, сансрын нисгэгч гэхэд Олон Улсын Сансрын Станцын

the overall health of the International Space Station,

ерѳнхий байдал, хэвийн ажиллагааг биеэрээ мэдэрдэг болох,

or, for that matter, having you feel the invisible states of your own health,

түүнчлэн хүн ѳѳрийн биеийн байдлын үл үзэгдэх хэмжигдэхүүнийг мэдэрдэг болох,

like your blood sugar and the state of your microbiome,

жишээ нь цусан дахь сахарын хэмжээ эсвэл биеийн бичил орчны байдал ч юмуу,

or having 360-degree vision or seeing in infrared or ultraviolet.

бүр 360 градусын харах орчинтой болох эсвэл хэт ягаан, улаан туяаг хардаг болох.

So the key is this: As we move into the future,

Гол нь бид ирээдүй рүү дѳхѳх тусам ѳѳрт таарсан, хүссэн гадаад орчинтой

we're going to increasingly be able to choose our own peripheral devices.

холбогдох тѳхѳѳрѳмжѳѳ сонгох боломж нь тэр хэмжээгээр ихсэнэ гэсэн үг.

We no longer have to wait for Mother Nature's sensory gifts

Шинэ мэдрэхүй хайрлаач хэмээн Байгаль Эхээс горьдож хүлээдэг

on her timescales,

цаг үе ард хоцрох юм.

but instead, like any good parent, she's given us the tools that we need

Харин ч сайн эцэг эхийн нэгэн адил Байгаль Эх бидэнд ѳѳрсдѳѳ бүхнийг хийж чадах

to go out and define our own trajectory.

бололцоо, багаж хэрэгслээр хангаж ѳгсѳн.

So the question now is,

Эцэст нь танаас асуух асуулт гэвэл,

how do you want to go out and experience your universe?

та хэрхэн ѳѳрийнхѳѳ хорвоо ертѳнцийг туулж мэдрэхийг хүсч байна вэ?

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

Chris Anderson: Can you feel it? DE: Yeah.

Крис Андерсон: Энийг мэдэрч байна уу? Дэвид: Тийм

Actually, this was the first time I felt applause on the vest.

Анх удаа алга ташилтыг хантаазан дээр мэдэрч байгаа минь юм байна.

It's nice. It's like a massage. (Laughter)

Гоё юм байна. Яг л массаж шиг. (Инээд)

CA: Twitter's going crazy. Twitter's going mad.

Крис: Твиттэр ч ёстой галзуурч байнаа.

So that stock market experiment.

Тэр хѳрѳнгийн биржэд арилжаалдаг туршилт

This could be the first experiment that secures its funding forevermore,

санхүүгийн эх үүсвэрээ ѳѳрѳѳ олдог анхны шинжлэх ухааны туршилт гэсэн үг үү?

right, if successful?

хэрвээ амжилттай бол шүү дээ?

DE: Well, that's right, I wouldn't have to write to NIH anymore.

Дэвид: Тэгэлгүй дээ. NIH ээс санхүүжилт хүсэх шаардлагагүй болно.

CA: Well look, just to be skeptical for a minute,

Крис: Бага зэрэг эргэлзээ байна л даа.

I mean, this is amazing, but isn't most of the evidence so far

Энэ бүхэн үнэхээр гайхалтай байлаа. Гэхдээ одоогийн байдлаар

that sensory substitution works,

мэдрэхүйн орлуулах арга нь мэдрэхүйн нэмэх аргаас

not necessarily that sensory addition works?

илүү бодит үр дүн гарсан гэсэн үг үү?

I mean, isn't it possible that the blind person can see through their tongue

Сохор хүмүүс хэлээрээ харж байгаа нь тэдний тархин дахь харах мэдээллийг

because the visual cortex is still there, ready to process,

боловсруулдаг хэсэг нь хэвийн ажиллаж буй учраас, түүнчлэн тархины тухайн хэсэг

and that that is needed as part of it?

үүнд зайлшгүй шаардлагатай бус уу?

DE: That's a great question. We actually have no idea

Дэвид: Маш сайн асуулт байна. Хүний тархи ямар тѳрлийн

what the theoretical limits are of what kind of data the brain can take in.

мэдээллүүдтэй ажиллаж чадахыг бид одоогоор бүрэн тодорхойлоогүй.

The general story, though, is that it's extraordinarily flexible.

Ерѳнхийдѳѳ бол тархи чадамжийн хувьд асар уян хатан юм.

So when a person goes blind, what we used to call their visual cortex

Хүн сохроход, түүний харах мэдээлэл боловсруулдаг тархины хэсгийг нь бусад

gets taken over by other things, by touch, by hearing, by vocabulary.

сонсох, хүрэх зэрэг мэдрэхүйнүүд давамгайлдаг бѳгѳѳд

So what that tells us is that the cortex is kind of a one-trick pony.

Энэ нь бидэнд юуг хэлээд байна гэвэл тархины тэр хэсэг нь нэг л илбэтэй илбэчин

It just runs certain kinds of computations on things.

адил зѳвхѳн тодорхой хэдэн тѳрлийн тооцооллыг хийдэг.

And when we look around at things like braille, for example,

Эргэн тойронд буй бусад зүйлүүд, жишээ нь: Брайлийн үсэг уншихад,

people are getting information through bumps on their fingers.

зѳвхѳн хурууны ѳндгѳѳр товгор зүйлийг мэдэрч мэдээлэл авж байна.

So I don't think we have any reason to think there's a theoretical limit

Тийм учраас бидэнд тархины боломж чадамжид хязгаар буй хэмээн итгэх

that we know the edge of.

шалтгаан одоогоор алга.

CA: If this checks out, you're going to be deluged.

Крис: Хэрвээ тийм болж батлагдвал, чи бүр захиалгаар даруулах нь дээ.

There are so many possible applications for this.

Энэ технологид маш олон боломжит хэрэглээ байна шүү дээ.

Are you ready for this? What are you most excited about, the direction it might go?

Бэлэн үү? Энэ бүгд хаашаа чиглэх бол гэхээс хамгийн их догдолж байна?

DE: I mean, I think there's a lot of applications here.

Дэвид: Таны зѳв, үүнд маш олон тѳрлийн хэрэглээ байгаа.

In terms of beyond sensory substitution, the things I started mentioning

Мэдрэхүйн орлуулах аргаас гадна, түрүүхэн миний дурьдсан жишээнүүд болох,

about astronauts on the space station, they spend a lot of their time

станц дээрх сансрын нисгэгчид ихэнх цагаа байдлыг хянаж шалгахад зарцуулахын оронд

monitoring things, and they could instead just get what's going on,

тэр бүхнийг зүгээр л шууд мэдэрчихдэг бол хамаагүй хялбар болно.

because what this is really good for is multidimensional data.

Учир нь олон тѳрлийн мэдээллийг нэг дор шинжлэхдээ энэ арга гаргууд юм.

The key is this: Our visual systems are good at detecting blobs and edges,

Бидний харааны систем нь хэлбэр дүрсийн учрыг олохдоо сайн боловч,

but they're really bad at what our world has become,

бидний хамгийн ихээр хэрэглэх болсон дэлгэц дүүрэн

which is screens with lots and lots of data.

тоон, үсгэн мэдээллийг тайлахдаа маш муу,

We have to crawl that with our attentional systems.

зѳвхѳн анхаарлаа тѳвлѳрүүлж, ухаан зарж л ойлгоно.

So this is a way of just feeling the state of something,

Бид хѳл дээрээ зогсож байгаагаа тѳвѳггүй мэддэг шиг,

just like the way you know the state of your body as you're standing around.

энэ технологи нь бидэнд аливаа юмсын байдлыг мэдрэх боломж олгоно.

So I think heavy machinery, safety, feeling the state of a factory,

Тэгэхээр хамгийн түрүүнд хүнд механизм, хѳдѳлмѳрийн аюулгүй байдал,

of your equipment, that's one place it'll go right away.

машин механизмын хэвийн ажиллагаа хянах зэрэгт ашиглагдах болно.

CA: David Eagleman, that was one mind-blowing talk. Thank you very much.

Крис: Дэвид Ийглман, энэ бол гайхамшигтай сайхан яриа байлаа.Маш их баярлалаа.

DE: Thank you, Chris. (Applause)

Дэвид: Баярлалаа, Крис. (Алга ташилт)