The call to learn | Clifford Stoll

Аудармашы: Ansarbek Kadraliyev Редактор: Aliya S

I'm delighted to be here.

Алдарыңызда сөз сөйлеуге қуаныштымын.

I'm honored by the invitation, and thanks.

Мені шақырғандарыңызға көп рахмет.

I would love to talk about stuff that I'm interested in,

Менің қызықты нәрселер жайында сөйлескім келеді,

but unfortunately, I suspect that what I'm interested in

бірақ менің ойымша, маған қызықты заттар

won't interest many other people.

басқаларға онша қызықты болмас.

First off, my badge says I'm an astronomer.

Менім бейджигімде – астроном деп жазылған

I would love to talk about my astronomy,

сондықтан, әрине мен астрономия жайында сөйлескім келеді

but I suspect that the number of people who are interested in radiative transfer

бірақ мен күдіктенемін,

in non-gray atmospheres

сұр емес атмосферадағы радиациялық жылу алмасу мәселесі

and polarization of light in Jupiter's upper atmosphere

немесе Юпитердің мезо және термоферасындағы жарықтың поляризациялауына қызығатын адамдарды

are the number of people who'd fit in a bus shelter.

бір аялдама алаңына сыйдыруға болады

So I'm not going to talk about that.

Сондықтан мен астрономия жайында сөз қозғамаймын.

(Laughter)

(Залдағы күлкі)

It would be just as much fun

Мүмкін

to talk about some stuff that happened in 1986 and 1987,

1986 - 1987 жылдардағы оқиғалар туралы

when a computer hacker is breaking into our systems

ол кезде хакерлер біздің жүйелерімізді бұзған

over at Lawrence Berkeley Labs.

Беркли лабораторияларында орналасқан

And I caught the guys,

Мен сол жігіттерді ұстап алдым

and they turned out to be working for what was then the Soviet KGB,

олар кезінде КГБ-ға қызмет жасаған,

and stealing information and selling it.

ақпаратты ұрлап, сосын оны сатқан екен

And I'd love to talk about that -- and it'd be fun --

Әрине осының бәрін талқылау күшті /қызық/ болар еді

but, 20 years later ...

алайда, қазір, 20 жылдан соң, шынымды айтсам,

I find computer security, frankly, to be kind of boring.

компьютерлік қауіпсіздік тақырыбы іш пыстырады

It's tedious.

жалығып кеткендеймін

I'm --

Сондықтан мен...

The first time you do something, it's science.

Бірдеңені бірінші болып жасасаңыз – оны ғылым дейді

The second time, it's engineering.

Егер соны екінші рет жасасаңыз – қолданбалы ғылым дейді

A third time, it's just being a technician.

Үшінші рет қайталанса – ол кәсіпке айналады

I'm a scientist. Once I do something, I do something else.

Мен ғалыммын ғой. Мен бір нәрсені жасағаннан кейін, тез арада басқа тақырыптарға ауысып кеткім келеді.

So, I'm not going to talk about that.

Сондықтан мен қауіпсіздік туралы сөйлемеймін.

Nor am I going to talk about what I think are obvious statements from my first book,

Оған қоса, менің кітаптарымдағы айдай анық тезистерді, бірінші кітап - Silicon Snake Oil жайында да

"Silicon Snake Oil," or my second book,

не болмаса, екінші кітап жайында да сөйлемеймін

nor am I going to talk about

Мен қазір

why I believe computers don't belong in schools.

компьютерлердің орны мектептен тыс жерде болуы тиіс екеніне сенемін

I feel that there's a massive and bizarre idea going around

Менің ойымша, айналамызда

that we have to bring more computers into schools.

мектептерде компьютерлер көп болу қажет деген таратылатын ой – теріс ой

My idea is: no! No!

Керек емес! Қажеті жоқ!

Get them out of schools, and keep them out of schools.

Меніңше, компьютерлерді мектептерден алып тастап, оқушылардан алыс ұстау керек!

And I'd love to talk about this,

Әрине, бұл жайында сөйлесу жаман емес еді

but I think the argument is so obvious to anyone who's hung around a fourth grade classroom

бірақ, менің ойымша, бұл позициям 4-ші сыныптағы сабақтарға қатысқан әр адамға анық

that it doesn't need much talking about --

сондықтан бұл тақырыптағы пікірталас мәнсіз.

but I guess I may be very wrong about that,

Алайда мен, мектеп туралы

and everything else that I've said.

немесе басқа айтылған, жазылған мәселелер туралы қателесуім мүмкін

So don't go back and read my dissertation.

Сондықтан менің диссертациямды оқымаңдар.

It probably has lies in it as well.

өйткені оның ішінде де қателер толып жатқан шығар.

Having said that, I outlined my talk about five minutes ago.

Мен өз баяндама тақырыбын 5 минут бұрын жоспарладым

(Laughter)

(Залдағы күлкі)

And if you look at it over here,

егер де сіз менің қолыма қарасаңыз

the main thing I wrote on my thumb was the future.

Сөзімдегі ең маңыздысы – мына бас саусақта – болашақ.

I'm supposed to talk about the future, yes?

Мен болашақ туралы сөйлеуім керек қой?

Oh, right. And my feeling is, asking me to talk about the future is bizarre,

Бірақ меніңше, мені болашақ туралы сұрау қате

because I've got gray hair,

өйткені мен ақ шаштымын

and so, it's kind of silly for me to talk about the future.

сондықтан маған болашақ туралы айту - ақмақтық

In fact, I think that if you really want to know what the future's going to be,

Егер болашақтың құрамы туралы шынымен де білгіңіз келсе

if you really want to know about the future,

егер шынымен де соны білгіңіз келсе,

don't ask a technologist, a scientist, a physicist.

оны инженер, технолог немесе физиктен сұрау керек емес.

No! Don't ask somebody who's writing code.

Программистен де сұрамай-ақ қойыңыз.

No, if you want to know what society's going to be like in 20 years,

Егер адамзаттың болашағы 20 жылдан соң қандай болмақ деген сауалыңыз бар болса,

ask a kindergarten teacher.

балабақшадағы тәрбиешіден сұраңыз.

They know.

Ол біледі.

In fact, don't ask just any kindergarten teacher,

Әрине кез келгенінен емес,

ask an experienced one.

тәжірибесі молынан.

They're the ones who know what society is going to be like in another generation.

Тек қана олар – келесі ұрпақ қандай болатынын біледі

I don't. Nor, I suspect,

Бірақ мен, немесе

do many other people who are talking about what the future will bring.

болашақ туралы сөйлейтін басқа адамдар білмейді.

Certainly, all of us can imagine these cool new things

Әрине, арамыздағы көпшілік,

that are going to be there.

болашақта пайда болатын қызықты нәрселерді елестете аламыз

But to me, things aren't the future.

бірақ мен үшін болашақ - заттардан құралмаған.

What I ask myself is, what's society is going to be like,

Сондықтан мен, болашақ қандай деп ойлаймын

when the kids today are phenomenally good at text messaging

қазірдің өзіде, жас ұрпақ смс-ті тамаша қолданады

and spend a huge amount of on-screen time,

экран алдында ұзақ уақыт өткізеді,

but have never gone bowling together?

алайда ешқашан бірге боулингке бармаған.

Change is happening, and the change that is happening

Бәрі де өзгеруде, бірақ бұл өзгерістер

is not one that is in software.

компьютер программаларында емес.

But that's not what I'm going to talk about.

Бірақ мен бұл туралы сөйлемеймін.

I'd love to talk about it, it'd be fun,

Әрине, сөйлесуге болар еді

but I want to talk about what I'm doing now. What am I doing now?

алайда, мен қазір, немен айналысып жатқаным туралы баяндайын. Мен қазір немен айналысудамын?

Oh -- the other thing that I think I'd like to talk about

Менің айтпағым

is right over here. Right over here.

дәл мына жерде жазылған.

Is that visible? What I'd like to talk about is one-sided things.

Көріне ме? Мен бір ғана жағы бар заттар туралы сөйлескім келеді.

I would dearly love to talk about

Мен тек қана, бір жағы бар заттар туралы

things that have one side.

сөйлеуге құштармын.

Because I love Mobius loops. I not only love Mobius loops,

Мен Мебиус ленталарын жақсы көремін. Бірақ тек қана Мебиус ленталарына құштар деп ойлап қалмаңдар.

but I'm one of the very few people,

Мен сирек кездесетін,

if not the only person in the world, that makes Klein bottles.

мүмкін тіпті кездеспейтін Клейн шөлмектерін жасайтын адамдардың бірімін.

Right away, I hope that all of your eyes glaze over.

Қазір мұқият қарауыңызды өтінемін

This is a Klein bottle.

бұл - Клейн шөлмегі.

For those of you in the audience who know,

Араңызда білетіндер

you roll your eyes and say, yup, I know all about it.

қазір көздерін бадырайтып, мен ол туралы бәрін білемін деп ойлауда.

It's one sided. It's a bottle whose inside is its outside.

Бұл бір жақты шөлмек, сыртындағысы - ішінде.

It has zero volume. And it's non-orientable.

Қөлемі де жоқ, бағыты да жоқ.

It has wonderful properties.

Өте ғажайып сипаттары бар

If you take two Mobius loops and sew their common edge together,

Егер, 2 Мебиус лентасын алып, ортақ шекарасы бойынша бекіттірсек

you get one of these, and I make them out of glass.

осындай нәрсе пайда болады.

And I'd love to talk to you about this,

Бұл жайында әңгімелеу қызықты болар еді

but I don't have much in the way of ... things to say because --

бірақ маған бұған қосатын сөз жоқ, өйткені

(Laughter)

(Күлкі)

(Chris Anderson: I've got a cold.)

(Крис Андерсон: мен тұмауратып тұрмын)

However, the "D" in TED of course stands for design.

Алайда, «ТЕД»-тегі «Д» әрпі – дизайнға жауапты

Just two weeks ago I made --

Мен екі жұма бұрын бітірген...

you know, I've been making small, medium and big Klein bottles for the trade.

шынымды айтсам мен әр түрлі шөлмектерді сатуға жасағам

But what I've just made --

бірақ мен жаңа ғана біреуін бітірген едім,

and I'm delighted to show you, first time in public here.

соны көпшілікке көрсеткім келеді,

This is a Klein bottle wine bottle,

бұл тұңғыш Клейннің шарап шөлмегі!

which, although in four dimensions

4 өлшемді кеңістікте

it shouldn't be able to hold any fluid at all,

сұйықты сақтай алмаса да

it's perfectly capable of doing so

біздің өлшемімізде – қолдануға болады,

because our universe has only three spatial dimensions.

өйткені біздің әлемімізде тек қана 3 өлшемді кеңістік бар.

And because our universe is only three spatial dimensions,

және сол 3 өлшемді кеңістік көмегімен

it can hold fluids.

бұл шөлмекте сұйық заттарды сақтауға болады.

So it's highly -- that one's the cool one.

Сондықтан бұл ең керемет шөлмек.

That was a month of my life.

Осыған 1 ай өмірім кетті!

But although I would love to talk about topology with you, I'm not going to.

Топология жайында да сөйлесуге қуанар едім, бірақ ол да қалсын.

(Laughter)

(Күлкі)

Instead, I'm going to mention my mom,

Осының орнына, мен шешем туралы айтайын,

who passed away last summer.

ол өткен жылдың жазында қайтыс болды.

Had collected photographs of me, as mothers will do.

Ол барлық аналар сияқты, менің фотоларымды жинаушы еді.

Could somebody put this guy up?

Мына слайдты көрсетуге болады ма?

And I looked over her album

Мен, мамам жинаған альбомды қарап отырғанда,

and she had collected a picture of me, standing --

бір фотода тұрып түскен едім...

well, sitting -- in 1969, in front of a bunch of dials.

жоқ, 1969 жылы кайдағы бір құрылғылар арасында отырған едім

And I looked at it, and said, oh my god,

Мен осы фотоларға қарап, есіме -

that was me, when I was working at the electronic music studio!

ол кезде дыбыс жазу студиясында жұмыс істеп жүрген едім!

As a technician, repairing and maintaining

Жай техник болып,

the electronic music studio at SUNY Buffalo. And wow!

Баффало институтының құрал-жабдықтар студиясында

Way back machine. And I said to myself, oh yeah!

Уақыт машинасы -

And it sent me back.

ол мені өтіп кеткен заманға жіберді.

Soon after that, I found in another picture that she had, a picture of me.

Одан кейін басқасын таптым,

This guy over here of course is me.

мына жердегі жігіт – мен.

This man is Robert Moog,

Ал мына адам - Роберт Моог,

the inventor of the Moog synthesizer,

Моог синтезаторын ойлап тапқан.

who passed away this past August.

Ол өткен жылғы тамызда өмірден өтті.

Robert Moog was a generous, kind person, extraordinarily competent engineer.

Роберт Моог жомарт та мейірімді адам, тамаша инженер

A musician who took time from his life to teach me,

Ол мені үйрететін еді.

a sophomore, a freshman at SUNY Buffalo.

Баффало университетінің 2ші курс студентін

He'd come up from Trumansburg to teach me

сол үшін Трумансбургтан келуші еді

not just about the Moog synthesizer, but we'd be sitting there --

тек қана синтезатордың жұмыс принципы жайында емес. Біз осы жерде отырмыз,

I'm studying physics at the time. This is 1969, 70, 71.

ол кезде мен физиканы оқып жүрген едім. 1969 әлде 70, 71 жыл шамасы еді.

We're studying physics, I'm studying physics,

Біз физикамен, мен физикамен айналысатын едік,

and he's saying, "That's a good thing to do.

ол маған: «Сенікі дұрыс,

Don't get caught up in electronic music if you're doing physics."

физикамен айналыссаң электронды музыкамен айналыспа» дейтін

Mentoring me. He'd come up and

Келіп көп нәрсе үйрететін

spend hours and hours with me.

маған өте көп уақыт бөлетін,

He wrote a letter of recommendation for me to get into graduate school.

аспирантураға рекомендациялық хат жазған еді

In the background, my bicycle.

Мына жерде фонда менің велосипедым

I realize that this picture was taken at a friend's living room.

бұл сурет менің досымның қонақжай бөлмесінде жасалған.

Bob Moog came by and hauled a whole pile of equipment

Боб Моог келіп, өзімен бірге әр түрлі құрал-жабдықтар әкелуші еді,

to show Greg Flint and I things about this.

соны маған және Грег Флинтқа көрсетуші еді.

We sat around talking about Fourier transforms,

Біз Фурье өзгерістері туралы

Bessel functions, modulation transfer functions,

Бессель функциялары, тасымал функциялары туралы

stuff like this.

сөйлесетін едік

Bob's passing this past summer has been a loss to all of us.

Бобтың қазасы бәрімізге ауыр тиді.

Anyone who's a musician has been profoundly influenced by Robert Moog.

Өзін музыкант деушілердің бәрі де оның әсерін сезеді.

(Applause)

(Ду шапалақ)

And I'll just say what I'm about to do. What I'm about to do --

Ал енді мен немен айналысатынымды айтайыншы.

I hope you can recognize that there's a distorted sine wave,

Меніңше, сіздер мына осциллоскопта деформацияланған

almost a triangular wave upon this Hewlett-Packard oscilloscope.

әбден үшбұрышқа айналған синусоиданы тани аласыз.

Oh, cool. I can get to this place over here, right?

О, мен де мына жерге жеткен екенмін ғой!

Kids. Kids is what I'm going to talk about -- is that okay?

Мына жерде «балалар» деп жазылған!

It says kids over here, that's what I'd like to talk about.

Балалар жайында айтсам, дұрыс бола ма?

I've decided that, for me at least,

Мен, өзім үшін,

I don't have a big enough head.

басым жеткілікті үлкен емес деп шештім,

So I think locally and I act locally.

сондықтан мен, осы жерде және осы уақытта әрекет жасаймын.

I feel that the best way I can help out anything is to help out very, very locally.

Егер мен біреуге көмектесе алсам, осы жерде және осы уақытта көмектесемін.

So Ph.D. this, and degree there, and the yadda yadda.

Біреуге кандидаттық дәреже, немесе диплом, сол сияқтылар.

I was talking about this stuff to

1 жыл бұрын мен

some schoolteachers about a year ago.

бірнеше мектеп мұғалімдерімен сөйлескен едім.

And one of them, several of them would come up to me and say,

Солардың кейбіреулері менен сұраушы еді

"Well, how come you ain't teaching?"

– неге мен ұстаздықпен айналыспаймын?

And I said, "Well, I've taught graduate --

Мен оларға – менде бірнеше аспирант болғанын,

I've had graduate students, I've taught undergraduate classes."

студенттерге курс оқығаным туралы айттым.

No, they said, "If you're so into kids and all this stuff,

Ал олар: балаларды соншалықты жақсы көрсең,

how come you ain't over here on the front lines?

мектепте сабақ беруің тиіс, - деді

Put your money where you mouth is."

Өз сөзіңе тұруың керек дегендей.

Is true. Is true. I teach eighth-grade science four days a week.

Сондықтан мен қазір 8ші сынып оқушыларына, аптасына 4 рет сабақ берудемін,

Not just showing up every now and then.

тек анда санда әншейін ғана келіп кету емес...

No, no, no, no, no. I take attendance.

жоқ- жоқ- жоқ! Әрбір сабаққа барамын!

I take lunch hour. (Applause)

Менде түскі тамаққа заңды үзіліс бар! (шапалақ)

This is not -- no, no, no, this is not claps.

Бұл... жоқ-жоқ-жоқ, қол шапалақтамаңдар

I strongly suggest that this is a good thing for each of you to do.

Менім ойымша, әрбіреуіміз осы үлгі жолына түсуіміз керек

Not just show up to class every now and then.

Тек анда-санда сыныпта ғана емес,

Teach a solid week. Okay, I'm teaching three-quarters time, but good enough.

әрдайым сабақ беруіміз керек. Мен “ставканың” үштен біріне қанағатпын, осының өзі жаман емес.

One of the things that I've done for my science students

Мен, өз оқушыларыма маңызды бірдеңе жасадым.

is to tell them, "Look, I'm going to teach you college-level physics.

Мен оларға, біз физиканы университет деңгейінде зерттейміз дедім.

No calculus, I'll cut out that.

бірақ математикалық анализсіз - біз оны алып тастаймыз,

You won't need to know trig.

тригонометрияны да алып тастаймыз,

But you will need to know eighth-grade algebra,

бірақ та математиканы 8ші сынып деңгейінде білу қажет болады.

and we're going to do serious experiments.

Осыған қоса, біз ғылыми эксперименттер өткіземіз.

None of this open-to-chapter-seven-and-do-all-the-odd-problem-sets.

«120-шы бетті ашып, үйде есеп шешу» түрінде емес.

We're going to be doing genuine physics."

Біз шынайы физиканы оқудамыз,

And that's one of the things I thought I'd do right now.

мен сіздерге соны көрсеткім келеді.

(High-pitched tone)

(Шиқыл)

Oh, before I even turn that on,

Қосу алдында тағы бір ауыз сөз.

one of the things that we did about three weeks ago in my class --

3 апта бұрын сыныбыммен бір тәжірибе жасағанбыз .

this is through the lens, and one of the things we used a lens for

Ол, линзалармен байланысты еді, сондықтан біз линзаларды қолдандық,

was to measure the speed of light.

жарық жылдамдығын өлшеу үшін.

My students in El Cerrito -- with my help, of course,

Эль Серритодағы оқушыларым, менің көмегіммен,

and with the help of a very beat up oscilloscope --

осыған қоса, ескі осциллоскоп көмегімен,

measured the speed of light.

жарық жылдамдығын өлшедік.

We were off by 25 percent. How many eighth graders do you know of

Біздің қателік дәрежеміз 25 пайыз еді. Сіз жарық жылдамдығын өлшей алатын

who have measured the speed of light?

неше 8ші сынып оқушысын білесіз?

In addition to that, we've measured the speed of sound.

Оған қоса біз дыбыс жылдамдығын өлшедік.

I'd love to measure the speed of light here.

Мен, жарық жылдамдығын қалай өлшегенімізді қуана көрсетер едім,

I was all set to do it and I was thinking, "Aw man,"

мен соған дайындалған да едім,

I was just going to impose upon the powers that be,

құдыретті күштерді алдап,

and measure the speed of light.

алдарыңызда жарық жылдамдығын өлшеп,

And I'm all set to do it. I'm all set to do it,

соны жасауға даяр едім,

but then it turns out that to set up here, you have like 10 minutes to set up!

алайды осы жерде, баяндамаға дайындалуға бар болғаны 10 минут беріледі екен!

And there's no time to do it.

Менде уақыт жетпей қалды,

So, next time, maybe, I'll measure the speed of light!

сондықтан келесі жолы жарық жылдамдығын өлшеп берермін.

But meanwhile, let's measure the speed of sound!

Ал, дәл қазір, дыбыс жылдамдығын өлшейік!

Well, the obvious way to measure the speed of sound

Дыбыс жылдамдығын өлшеудің нақты тәсілі -

is to bounce sound off something and look at the echo.

оны тойтарып, жаңғырығын қарау.

But, probably -- one of my students, Ariel [unclear], said,

Алайда, менің Ариэль атты оқушым,

"Could we measure the speed of light using the wave equation?"

дыбыс жылдамдығын толқын теңдігі арқылы өлшеуді ұсынды.

And all of you know the wave equation is

Бәріміз білетіндей, ол:

the frequency times the wavelength of any wave ...

кез келген толқын үшін жиіліктің оның ұзындығына көбейтіндісі

is a constant. When the frequency goes up,

константаға тең. Жиілік өссе,

the wavelength comes down. Wavelength goes up,

толқын ұзындығы кемиді. Толқын ұзындығы өссе,

frequency goes down. So, if we have a wave here --

жиілік кемиді. Алдымызда толқын

over here, that's what's interesting --

(Экранды түсіріңізші, ең қызықтысы мына жерде)

as the pitch goes up, things get closer,

дыбыс биіктігі өссе, шыңдар жақындайды,

pitch goes down, things stretch out.

ал дыбыс төмендесе, шыңдар алшақтайды.

Right? This is simple physics.

Бұл физиканың қарапайым бөлімі,

All of you know this from eighth grade, remember?

барлықтарыңыз 8-ші сыныптағы фактілерді білесіз ғой?

What they didn't tell you in physics -- in eighth-grade physics --

Алайда, 8-ші сыныпта сізге,

but they should have, and I wish they had,

мына бір нәрсені, өкінішке орай айтпайды,

was that if you multiply the frequency times the wavelength of sound

егер дыбыс немесе жарық жиілігін оның ұзындығына көбейтсе

or light, you get a constant.

- константа шығады!

And that constant is the speed of sound.

Бұл константа – дыбыс жылдамдығына тең.

So, in order to measure the speed of sound,

Осыған орай, дыбыс ұзындығын өлшеу үшін

all I've got to do is know its frequency. Well, that's easy.

дыбыстың жиілігін білу қажет. Бұл өте оңай -

I've got a frequency counter right here.

мына жерде, менде жиілік есептегіші бар.

Set it up to around A, above A, above A. There's an A, more or less.

Оны, 2-ші октавадағы ля-ға орнатайын.

Now, so I know the frequency.

Енді мен дыбыс жиілігін білемін, ол

It's 1.76 kilohertz. I measure its wavelength.

1,76 килогерцке тең. Енді толқын ұзындығы кезегі.

All I need now is to flip on another beam,

Маған 2-ші арнаны қосу керек,

and the bottom beam is me talking, right?

енді менің сөйлегенім көрінуде.

So anytime I talk, you'd see it on the screen.

Менің сөйлеген сөзімнің бәрі экранда көрініп тұрады.

I'll put it over here, and as I move this away from the source,

Мен микрофонды мына жерге жақындатып, дыбыс көзінен алшақтатамын.

you'll notice the spiral.

Сіздер бірте-бірте дыбыс төмендейтінін байқайсыз.

The slinky moves. We're going through different nodes of the wave,

Біз, толқынның түрлі-түрлі түйіндері арқылы

coming out this way.

ал ол, өз кезегінде мына жерден шығады.

Those of you who are physicists, I hear you rolling your eyes,

Физиктер, көізңізді бадырайып отырғанын сезіп тұрмын,

but bear with me. (Laughter)

бірақ ешқайда кетпеңіздер! (Күлкі)

To measure the wavelength,

Толқын ұзындығын өлшеу үшін

all I need to do is measure the distance from here --

маған мына жер мен

one full wave -- over to here.

мына жердің арақашықтығын өлшеу жеткілікті.

From here to here is the wavelength of sound.

Мына жерден – мына жерге, дыбыс толқынының ұзындығы.

So, I'll put a measuring tape here, measuring tape here, move it back over to here.

Сондықтан мен, рулетканы алып, өлшеп жіберемін

I've moved the microphone 20 centimeters.

Мен микрофонды 20 см-ге қозғаймын

0.2 meters from here, back to here, 20 centimeters.

Мынадан – мынаған дейін 0,2 метр.

OK, let's go back to Mr. Elmo.

Енді «Сезам көшесін» ойнайық.

And we'll say the frequency is 1.76 kilohertz, or 1760.

Жиілік – 1,76 килогерц, немесе 1760.

The wavelength was 0.2 meters.

Толқын ұзындығы – 0,2 метр.

Let's figure out what this is.

Енді, есептеп көрейік.

(Laughter) (Applause)

(Күлкі) (Шапалақ)

1.76 times 0.2 over here is 352 meters per second.

1,76-ні 0,2-ге көбейтсек, секундына 352 метр шығады.

If you look it up in the book, it's really 343.

Егер де анықтағышқа қарасақ, дұрысы – 343 болады.

But, here with kludgy material, and lousy drink --

Бірақ біз, дәл осы жерде, быт-шыты шыққан жабдық пен жеркендіретін сусындар

we've been able to measure the speed of sound to --

көмегімен, дыбыс ұзындығын...

not bad. Pretty good.

жаман емес дәлдікпен өлшедік.

All of which comes to what I wanted to say.

Біз, бірте-бірте, менің айтпақ ойыма жақындадық.

Go back to this picture of me a million years ago.

Мені 100 жыл бұрын елестетіп көріңіз.

It was 1971, the Vietnam War was going on,

1971 жыл, өзіме қорқынышты көрінетін Вьетнам.

and I'm like, "Oh my God!"

соғыс жүріп жатыр.

I'm studying physics: Landau, Lipschitz, Resnick and Halliday.

Мен физиканы зерттеудемін: Ландау мен Липшиц, Резник пен Холидей

I'm going home for a midterm. A riot's going on on campus.

бізге келуде, ал бізде тәртіпсіздіктер болып жатыр.

There's a riot! Hey, Elmo's done: off.

Тәртіпсіздік! Болды, «Сезам көшесі» аяқталды.

There's a riot going on on campus,

Университетте тәртіпсіздіктер,

and the police are chasing me, right?

және мені полицейлер қууда.

I'm walking across campus. Cop comes and looks at me and says,

Мен студенттік қалашықтамын, маған полицей келіп:

"You! You're a student."

«Әй, сен студентсің ғой! »

Pulls out a gun. Goes boom!

Тапаншасын шығарып атуда!

And a tear gas canister the size of a Pepsi can goes by my head. Whoosh!

Үстімнен, көлемі газдалған сусын шөлмегінің көлеміндей көз жасын ағызатын газ канистрасы ұшуда.

I get a breath of tear gas and I can't breathe.

Мен газдың азғантай мөлшерін жұтып, тынысым қиналуда,

This cop comes after me with a rifle.

ал, полицейлік болса, маған қарай мылтығымен шабуылдап,

He wants to clunk me over the head!

мені ұрып, естен тандырғысы келеді!

I'm saying, "I got to clear out of here!"

Мен қашу керек екенін ойлап тұрмын,

I go running across campus quick as I can. I duck into Hayes Hall.

және университет төңірегінде барынша одан қашудамын.

It's one of these bell-tower buildings.

Қоңырауханалардың біреуіне жүгіріп мінудемін,

The cop's chasing me.

полицейлік менің артымнан

Chasing me up the first floor, second floor, third floor.

екінші, үшінші, төртінші қабатқа қалмай қууда.

Chases me into this room.

Ақыры, мен шіркеу мұнарасына апаратын

The entranceway to the bell tower.

бір бөлмедемін.

I slam the door behind me, climb up,

Артымнан есікті жауып, жоғарыға көтерілудемін

go past this place where I see a pendulum ticking.

маятниктің ілгіші астынан өтіп

And I'm thinking, "Oh yeah,

ойлаудамын:

the square root of the length is proportional to its period." (Laughter)

«Аха, ауытқу жиілігі ұзындықтың түбіріне тура пропорционал».

I keep climbing up, go back.

Жоғарыға көтеріле

I go to a place where a dowel splits off.

штифт тұрған жерге түстім,

There's a clock, clock, clock, clock.

а ол жерде – сағат, сағат, сағат.

The time's going backwards because I'm inside of it.

Уақыт кері зымырауда, өйткені мен сағат ішіндемін,

I'm thinking of Lorenz contractions and Einsteinian relativity.

және мен Эйнштейннің салыстырма болжау теориясы мен Лоренц түрлендірулерін ойлаудамын

I climb up, and there's this place, way in the back,

одан әрі жоғарылап, ағаш баспалдақты көрудемін.

that you climb up this wooden ladder.

Егер сол баспалдақпен жоғары көтерілсең

I pop up the top, and there's a cupola.

люкті ашып, күмбезге өтесің

A dome, one of these ten-foot domes.

3 метірлік күмбездердің біріне.

I'm looking out and I'm seeing the cops bashing students' heads,

Төмен қарап, полицейліктердің студенттердің бастарын жарып, газбен тұншықтырып,

shooting tear gas, and watching students throwing bricks.

жатқанын көрудемін, студенттер кірпіш лақтыруда.

And I'm asking, "What am I doing here? Why am I here?"

«Мен бұл жерде не істеп жатырмын?» деп ойлаудамын

Then I remember what my English teacher in high school said.

Осыдан кейін, ағылшын тілі мұғалімінің сөзі есіме түсуде.

Namely, that when they cast bells,

Қоңырауды құйып жасаған кезде, үстіне -

they write inscriptions on them.

арнау сөз жазады.

So, I wipe the pigeon manure off one of the bells, and I look at it.

Мен, қол астындағы қоңыраудың біреуінен көгершін саңғырығын кетіріп,

I'm asking myself, "Why am I here?"

өз өзімнен – «Мен бұл жерде не бітіріп жүрмін? » - деп сұраудамын

So, at this time, I'd like to tell you the words inscribed

Ол жерде жазылғанды мен сендерге айтқым келеді

upon the Hayes Hall tower bells:

Баффало университеті қоңырауларының біреуінде:

"All truth is one.

«Ақиқат жалғыз.

In this light, may science and religion endeavor here

Бұл жерде ғылым мен дін

for the steady evolution of mankind, from darkness to light,

адамзат прогресі үшін бірігіп, түнектен жарыққа,

from narrowness to broad-mindedness, from prejudice to tolerance.

Надандықтан ой-өрісінің кеңдігіне, соқыр сенімдерден мейірімділік жолынан өтсін

It is the voice of life, which calls us to come and learn."

Өмірдің даусы осы жолдан сүрінбей өтіп, білім алуға ұран тастайды».

Thank you very much.

Назарларыңызға рахмет!