The unheard story behind the Sistine Chapel | Elizabeth Lev

Translator: James Piton Reviewer: Karine Breault

Imagine you're in Rome,

Imagu, ke vi estas en Romo

and you've made your way to the Vatican Museums.

proksime al la Vatikanaj Muzeoj.

And you've been shuffling down long corridors,

Vi jam marŝis laŭ longaj koridoroj,

past statues, frescoes, lots and lots of stuff.

antaŭ statuoj, freskoj, amaso da aĵoj.

You're heading towards the Sistine Chapel.

Vi direktas vin al la Siksta Kapelo.

At last -- a long corridor, a stair and a door.

Finfine -- longa koridoro, ŝtuparo kaj pordo.

You're at the threshold of the Sistine Chapel.

Jen vi estas je la sojlo de la Siksta Kapelo.

So what are you expecting?

Nu, kion vi bildigis al vi?

Soaring domes? Choirs of angels?

Alten leviĝantajn kupolojn? Ĥorojn de anĝeloj?

We don't really have any of that there.

Vere, nenion tian ni havas tie.

Instead, you may ask yourself, what do we have?

Anstataŭe, vi povus demandi, kion ni ja havas?

Well, curtains up on the Sistine Chapel.

Nu, leviĝu la kurtenoj de la Siksta Kapelo.

And I mean literally, you're surrounded by painted curtains,

Kaj mi parolas laŭvorte, vi estas ĉirkaŭita de pentritaj kurtenoj,

the original decoration of this chapel.

la originala dekoracio de tiu ĉi Kapelo.

Churches used tapestries not just to keep out cold during long masses,

Preĝejoj uzis tapetojn ne nur por forpuŝi malvarmon dum la longaj mesoj,

but as a way to represent the great theater of life.

sed kiel metodo por prezenti la grandan teatraĵon de la vivo.

The human drama in which each one of us plays a part is a great story,

La homa dramo en kiu ĉiu el ni ludas rolon estas granda historio,

a story that encompasses the whole world

historio, kiu entenas la tutan mondon

and that came to unfold in the three stages

kaj disvolviĝis en la tri etapoj

of the painting in the Sistine Chapel.

de la pripentrado de la Siksta Kapelo.

Now, this building started out as a space for a small group

Nu, tiu ĉi artaĵo ekis kiel spaco por malgranda grupo

of wealthy, educated Christian priests.

de riĉaj, kleraj kristanaj pastroj.

They prayed there. They elected their pope there.

Ili preĝis tie. Ili elektis sian Papon tie.

Five hundred years ago,

Antaŭ kvin jarcentoj,

it was the ultimate ecclesiastical man cave.

ĝi estis senkompara ternesto de religiuloj.

So, you may ask, how can it be that today it attracts and delights

Tiel, vi povus demandi, kial ĝi altiras kaj plezurigas

five million people a year,

kvin milionojn da personoj ĉiujare

from all different backgrounds?

el plej diversaj devenoj?

Because in that compressed space, there was a creative explosion,

Ĉar en tiu limigita spaco, okazis kreiva eksplodo

ignited by the electric excitement of new geopolitical frontiers,

ekbruligita de la elektra ekscitiĝo de la novaj geopolitikaj limoj,

which set on fire the ancient missionary tradition of the Church

kiu animis la malnovan misian tradicion de la Eklezio

and produced one of the greatest works of art in history.

kaj estigis unu el la plej grandaj artaj ĉefverkoj en la historio.

Now, this development took place as a great evolution,

Tio okazis kiel granda evoluado,

moving from the beginning of a few elite,

ekite de malgranda elito,

and eventually able to speak to audiences of people

kiu fine kaptis la atenton de publikoj

that come from all over the world.

de la tuta mondo.

This evolution took place in three stages,

Tiu ĉi evoluado okazis en tri fazoj,

each one linked to a historical circumstance.

ĉiu el ili ligita al historia okazintaĵo.

The first one was rather limited in scope.

La unua estis iom limigita.

It reflected the rather parochial perspective.

Ĝi spegulis iom mallarĝan pensmanieron.

The second one took place after worldviews were dramatically altered

La dua okazis post kiam la mondkoncepto ege ŝanĝiĝis

after Columbus's historical voyage;

pro la historia vojaĝo de Kolumbo;

and the third,

kaj la tria,

when the Age of Discovery was well under way

kiam la Epoko de la Malkovro jam estis bone ekmarŝinta

and the Church rose to the challenge

kaj por la Eklezio ekaperis la defio

of going global.

iĝi globa.

The original decoration of this church reflected a smaller world.

La originala dekoracio de tiu ĉi preĝejo spegulis pli malgrandan mondon.

There were busy scenes

Tie estis plenaj scenoj

that told the stories of the lives of Jesus and Moses,

kiuj rakontis la vivojn de Jesuo kaj Moseo,

reflecting the development of the Jewish and Christian people.

pere de la evoluo de la Juda kaj Kristana popoloj.

The man who commissioned this, Pope Sixtus IV,

Tiu kiu komisiis tion, la Papo Siksto la 4a

assembled a dream team of Florentine art,

kunigis idealan teamon de florencaj artistoj,

including men like Sandro Botticelli

inkluzive homojn kiel Sandro Botticelli

and the man who would become Michelangelo's future painting teacher,

kaj tiu, kiu poste estos la instruisto de Michelangelo,

Ghirlandaio.

Ghirlandaio.

These men, they blanketed the walls with a frieze of pure color,

Ili kovris la murojn per frizo de puraj koloroj,

and in these stories you'll notice familiar landscapes,

kaj en tiuj historioj vi rimarkos konatajn panoramojn

the artists using Roman monuments or a Tuscan landscape

ĉar la artistoj uzis romajn monumentojn aŭ toskanajn pejzaĝojn

to render a faraway story, something much more familiar.

por fari malnovan historion iom pli proksima.

With the addition of images of the Pope's friends and family,

Aldonante bildojn de la amikoj kaj de familio de la Papo,

this was a perfect decoration for a small court

ili faris perfektan dekoracion por malgranda kortego

limited to the European continent.

limigita al la Eŭropa kontinento.

But in 1492, the New World was discovered,

Sed, en 1492, la Nova Mondo estis malkovrita,

horizons were expanding,

horizontoj plilarĝiĝis,

and this little 133 by 46-foot microcosm had to expand as well.

kaj tiu ĉi malgranda 133x46 futa mikrokosmo devis ankaŭ plilarĝiĝi.

And it did,

Kaj tio okazis,

thanks to a creative genius,

dank'al krea genio,

a visionary and an awesome story.

viziulo kaj eksterordinara historio.

Now, the creative genius was Michelangelo Buonarroti,

La kreiva genio estis Michelangelo Buonarroti,

33 years old when he was tapped to decorate 12,000 square feet of ceiling,

33-jara kiam li komencis la dekoracion de 12 000 kvadrataj futoj de plafono

and the deck was stacked against him --

kaj ĉio estis kontraŭ li --

he had trained in painting but had left to pursue sculpture.

Li studis pentrarton sed rezignis tion favore al skulptarto.

There were angry patrons in Florence because he had left a stack

En Florenco koleris mecenatoj ĉar li estis lasinta tie amason

of incomplete commissions,

da nefinitaj laboroj,

lured to Rome by the prospect of a great sculptural project,

altirite al Romo de la espero pri granda skulptarta projekto,

and that project had fallen through.

kaj tiu projekto ne materiiĝis.

And he had been left with a commission to paint 12 apostles

Al li restis nur la komisio pentri la 12 apostolojn

against a decorative background in the Sistine Chapel ceiling,

sur dekoracia fono en la plafono de la Siksta Kapelo,

which would look like every other ceiling in Italy.

kiu tiam similus al ĉiu ajn alia plafono en Italio.

But genius rose to the challenge.

Sed la genio levis la ganton.

In an age when a man dared to sail across the Atlantic Ocean,

En epoko kiam homo kuraĝis veli tra la Atlantika Oceano,

Michelangelo dared to chart new artistic waters.

Michelangelo kuraĝis preni nekonatan direkton.

He, too, would tell a story --

Li ankaŭ estis skribonta historion --

no Apostles -- but a story of great beginnings,

neniu Apostolo -- sed historion de granda komenco,

the story of Genesis.

la historion de Genezo.

Not really an easy sell, stories on a ceiling.

Efektive ne facila tasko, historioj sur plafono.

How would you be able to read a busy scene from 62 feet below?

Kiel legi densan scenon de 62 futoj malsupre?

The painting technique that had been handed on for 200 years

La pentraĵaj teknikoj disponeblaj en la lastaj 200 jaroj

in Florentine studios was not equipped for this kind of a narrative.

en la Florencaj metiejoj ne estis taŭgaj por tia tasko.

But Michelangelo wasn't really a painter,

Sed Michelangelo vere ne estis pentristo

and so he played to his strengths.

kaj tiel li valorigis sian talenton.

Instead of being accustomed to filling space with busyness,

Anstataŭ plenigi spacojn pere de denseco, kiel kutime,

he took a hammer and chisel and hacked away at a piece of marble

li prenis martelon kaj cizelilon kaj forprenis pecojn da marmoro

to reveal the figure within.

por malkovri la ene kaŝitan figuron.

Michelangelo was an essentialist;

Michelangelo estis esenculo;

he would tell his story in massive, dynamic bodies.

li volis rakonti per masivaj kaj dinamikaj korpoj.

This plan was embraced by the larger-than-life Pope Julius II,

Tiu plano estis akceptita de la mita Papo Julio la Dua,

a man who was unafraid of Michelangelo's brazen genius.

kiu ne timis la senhontan genion de Michelangelo.

He was nephew to Pope Sixtus IV,

Li estis nevo de la Papo Siksto la Kvara,

and he had been steeped in art for 30 years and he knew its power.

kaj li estis trempiĝinta en arto dum 30 jaroj kaj konsciis pri ĝia povo.

And history has handed down the moniker of the Warrior Pope,

Historio kromnomis lin la Militema Papo,

but this man's legacy to the Vatican -- it wasn't fortresses and artillery,

sed lia heredaĵo al Vatikano – ne estis fortikaĵoj aŭ artilerio,

it was art.

estis arto.

He left us the Raphael Rooms, the Sistine Chapel.

Li postlasis la Ĉambrojn de Rafaelo, la Sikstan Kapelon.

He left St. Peter's Basilica

Li postlasis la Bazilikon Sankta Petro

as well as an extraordinary collection of Greco-Roman sculptures --

kaj eksterordinaran kolekton de grek-romanaj skulptaĵoj –

decidedly un-Christian works that would become the seedbed

tute ne Kristanaj artverkoj kiu iĝos la semopreta grundo

of the world's first modern museum, the Vatican Museums.

de la unua moderna muzeo, la Vatikana Muzeo.

Julius was a man

Julio estis ulo,

who envisioned a Vatican that would be eternally relevant

kiu antaŭvidis Vatikanon eterne elstaran

through grandeur and through beauty,

pere de grandeco kaj beleco,

and he was right.

kaj li pravis.

The encounter between these two giants, Michelangelo and Julius II,

La renkontiĝo de tiuj ĉi du gigantoj, Michelangelo kaj Julio la Dua.

that's what gave us the Sistine Chapel.

donis al ni la Sikstan Kapelon.

Michelangelo was so committed to this project,

Michelangelo estis tiom kaptiĝinta pri tiu ĉi projekto

that he succeeded in getting the job done in three and a half years,

ke li sukcesis fini la taskon en tri jaroj kaj duono,

using a skeleton crew and spending most of the time, hours on end,

kun eta teamo, pasigante la plejparton de la tempo, horojn kaj horojn,

reaching up above his head to paint the stories on the ceiling.

kun la brakoj levitaj super la kapo al la pentraĵoj sur la plafono.

So let's look at this ceiling

Nu, ni rigardu al tiu ĉi plafono

and see storytelling gone global.

kaj ni vidu rakonton kiu iĝis globa.

No more familiar artistic references to the world around you.

Neniu rilato al la ĉirkaŭa mondo.

There's just space and structure and energy;

Nur spaco kaj strukturo kaj energio;

a monumental painted framework which opens onto nine panels,

monumenta pentrita framo kiu malfermiĝas laŭ naŭ paneloj,

more driven by sculptural form than painterly color.

pli direktitaj de skulptaj formoj ol pentraĵaj koloroj.

And we stand in the far end by the entrance,

Kaj ni staras en la fundo ĉe la enirejo,

far from the altar and from the gated enclosure intended for the clergy

malproksime de la altaro kaj de la kradita ĉirkaŭbarilo por la klerikaro

and we peer into the distance, looking for a beginning.

kaj ni funde esploras, serĉante komencon.

And whether in scientific inquiry or in biblical tradition,

Kaj ĉu en scienca esploro aŭ en biblia tradicio,

we think in terms of a primal spark.

ni pensas laŭ praa fajrero.

Michelangelo gave us an initial energy

Michelangelo donis al ni komencan energion

when he gave us the separation of light and dark,

kiam li donis al ni la disigon de lumo kaj mallumo,

a churning figure blurry in the distance,

kirlanta figuro nebula en la malproksimeco,

compressed into a tight space.

kunpremita en mallarĝa spaco.

The next figure looms larger,

La sekvanta bildo aperas pli larĝa

and you see a figure hurtling from one side to the next.

kaj vi vidas figuron sagantan de unu flanko al la alia.

He leaves in his wake the sun, the moon, vegetation.

Li lasas post li sunon, lunon kaj vegetaĵoj.

Michelangelo didn't focus on the stuff that was being created,

Michelangelo ne enfokusigis la materion kreitan

unlike all the other artists.

malsame al la aliaj artistoj.

He focused on the act of creation.

Li enfokusigis la momenton de la kreado.

And then the movement stops, like a caesura in poetry

Kaj poste la movo fermiĝas kiel cezuro en poezio

and the creator hovers.

kaj la kreinto superŝvebas.

So what's he doing?

Nu, kion li estas faranta?

Is he creating land? Is he creating sea?

Ĉu li estas kreanta landon? Ĉu li estas kreanta maron?

Or is he looking back over his handiwork, the universe and his treasures,

Aŭ ĉu li trarigardas sian verkon, la universon kaj la trezorojn

just like Michelangelo must have,

kiel Michelangelo,

looking back over his work in the ceiling

rigardante sian verkon sur la plafono

and proclaiming, "It is good."

kaj asertante, "tio estas bona"?

So now the scene is set,

Nun la scenejo estas preta

and you get to the culmination of creation, which is man.

kaj vi vidas la kulminon de la kreado, la homo.

Adam leaps to the eye, a light figure against a dark background.

Adamo saltas al la okuloj, luma figuro kontraŭ malluma fono.

But looking closer,

Sed, rigardante ĝin pli proksime,

that leg is pretty languid on the ground,

tiu kruro estas iomete langvora sur la grundo,

the arm is heavy on the knee.

la brako delasita sur la genuo.

Adam lacks that interior spark

Adamo malhavas la enan fajreron

that will impel him to greatness.

kiu pelos lin al grandeco.

That spark is about to be conferred by the creator in that finger,

La fajrero estas donota de la Kreinto per tiu fingro,

which is one millimeter from the hand of Adam.

kiu malproksimas unu milimetron de la mano de Adamo.

It puts us at the edge of our seats,

Ĝi puŝas nin sur la rando de niaj seĝoj,

because we're one moment from that contact,

ĉar ni ja estas unu momenton antaŭ tiu kontakto

through which that man will discover his purpose,

per kiu tiu homo malkovros sian celon,

leap up and take his place at the pinnacle of creation.

eksaltos kaj prenos sian lokon en la pinaklo de la kreado.

And then Michelangelo threw a curveball.

Kaj poste Michelangelo fripone superruzis.

Who is in that other arm?

Kiu estas en la alia brako?

Eve, first woman.

Eva, la unua virino.

No, she's not an afterthought. She's part of the plan.

Ŝi ne estas posta pensado. Ŝi estas parto de la plano.

She's always been in his mind.

Ŝi estis ĉiam en lia menso.

Look at her, so intimate with God that her hand curls around his arm.

Rigardu ŝin, tiom intima kun Dio ke ŝia mano ĉirkaŭvolviĝas ĉirkaŭ lia brako.

And for me, an American art historian from the 21st century,

Kaj al mi, usona art-historiistino en la 21-a jarcento,

this was the moment that the painting spoke to me.

tiu ĉi estis la momento en kiu la pentraĵo elokventis.

Because I realized that this representation of the human drama

Ĉar mi komprenis ke tiu bildo pri la homa dramo

was always about men and women --

ĉiam temis pri viroj kaj virinoj –

so much so, that the dead center, the heart of the ceiling,

tiom, ke la ekzakta centro, la koro de la plafono

is the creation of woman, not Adam.

estas la kreado de la virino, ne de Adamo.

And the fact is, that when you see them together in the Garden of Eden,

Kaj fakte, ke kiam oni rigardas ilin kune en la Edena Ĝardeno

they fall together

ili falas kune

and together their proud posture turns into folded shame.

kaj ilia kuna orgojla pozo ŝanĝiĝas en kurbiganta honto.

You are at critical juncture now in the ceiling.

Nun vi estas en kritika punkto de la plafono.

You are exactly at the point where you and I can go

Vi estas ekzakte en la punkto kie vi kaj mi ne povas

no further into the church.

pluiri en la preĝejo.

The gated enclosure keeps us out of the inner sanctum,

La kradita ĉirkaŭbarilo tenas nin for de la ena sanktejo,

and we are cast out much like Adam and Eve.

kaj ni estas forpelitaj tre simile al Adamo kaj Eva.

The remaining scenes in the ceiling,

La ceteraj scenoj en la plafono

they mirror the crowded chaos of the world around us.

reprezentas la densan ĥaoson de la mondo ĉirkaŭ ni.

You have Noah and his Ark and the flood.

Jen Noa kaj lia arkeo kaj la diluvo.

You have Noah. He's making a sacrifice and a covenant with God.

Jen Noa. Li oferas al Dio kaj interkonsentas kun li.

Maybe he's the savior.

Eble li estas la savonto.

Oh, but no, Noah is the one who grew grapes, invented wine,

Ho, ne, Noa estas la unua kiu kreskigis vinberojn, inventis vinon,

got drunk and passed out naked in his barn.

ebriiĝis kaj svenis nuda en sia stalo.

It is a curious way to design the ceiling,

Estas ja stranga maniero desegni la plafonon,

now starting out with God creating life,

komencante per Dio kiu kreas vivon

ending up with some guy blind drunk in a barn.

kaj - je la fino - kun ulo aĉe ebriiĝinta en stalo.

And so, compared with Adam,

Kaj tiel, kompare kun Adamo,

you might think Michelangelo is making fun of us.

vi povus pensi ke Michelangelo mokas nin.

But he's about to dispel the gloom

Sed li estas dispelonta la mallumon

by using those bright colors right underneath Noah:

per tiuj brilaj koloroj tuj malsupre de Noa:

emerald, topaz, scarlet on the prophet Zechariah.

smeraldo, topazo, skarlato por la profeto Zakario.

Zechariah foresees a light coming from the east,

Zakario antaŭvidas lumon kiu venas de oriento

and we are turned at this juncture to a new destination,

kaj ni estas turnigitaj al tiu punkto al nova celo

with sibyls and prophets who will lead us on a parade.

kun sibiloj kaj profetoj, kiuj malfermos por ni paradon.

You have the heroes and heroines who make safe the way,

Jen herooj kaj heroinoj kiuj sekurigas la vojon,

and we follow the mothers and fathers.

kaj ni sekvas patrinojn kaj patrojn.

They are the motors of this great human engine, driving it forward.

Ili estas la motoro de tiu ĉi granda homa maŝino, ĝin antaŭenpuŝante.

And now we're at the keystone of the ceiling,

Kaj nun ni estas ĉe la ĉefŝtono de la plafono,

the culmination of the whole thing,

la kulmino de la tuta afero,

with a figure that looks like he's about to fall out of his space

jen figuro kiu estas ŝajne ekfalonta de sia spaco

into our space,

en nian spacon,

encroaching our space.

invadante nian spacon.

This is the most important juncture.

Tiu ĉi estas la plej grava punkto.

Past meets present.

La estinteco renkontas la estantecon

This figure, Jonah, who spent three days in the belly of the whale,

Tiu ĉi figuro, Jona, kiu pasigis tri tagojn en la ventro de la baleno,

for the Christians, is the symbol of the renewal of humanity

por la Kristanoj estas la simbolo de la renoviĝo de la homaro

through Jesus' sacrifice,

pere de la memofero de Jesuo,

but for the multitudes of visitors to that museum

sed por tiuj, kiuj amase vizitas tiun muzeon,

from all faiths who visit there every day,

ĉiutagaj vizitantoj de ĉiuj kredoj,

he is the moment the distant past encounters and meets immediate reality.

li estas la momento en kiu malproksima estinteco renkontas tujan realecon.

All of this brings us to the yawning archway of the altar wall,

Ĉio kondukas nin al la malfermita arko de la altara muro,

where we see Michelangelo's Last Judgment,

kie ni vidas la Lastan Juĝon de Michelangelo,

painted in 1534 after the world had changed again.

pentrita en 1534 post kiam la mondo estis de nove ŝanĝinta.

The Reformation had splintered the Church,

La Reformacio splitis la Eklezion,

the Ottoman Empire had made Islam a household word

la Otomana Imperio faris Islamon konata vorto

and Magellan had found a route into the Pacific Ocean.

kaj Magelano trafis vojon al la Pacifika Oceano.

How is a 59-year-old artist who has never been any further than Venice

Kiel 59-jaraĝa artisto kiu neniam transpasis Venecion

going to speak to this new world?

povis alparoli tiun ĉi novan mondon?

Michelangelo chose to paint destiny,

Michelangelo decidis pentri destinon,

that universal desire,

tiun universalan deziron

common to all of us,

kiun ni ĉiuj samhavas,

to leave a legacy of excellence.

lasi altkvalitan heredaĵon.

Told in terms of the Christian vision of the Last Judgment,

Laŭ la Kristana perspektivo de la Lasta Juĝo,

the end of the world,

la mondofino,

Michelangelo gave you a series of figures

Michelangelo donis al ni sinsekvon de figuroj

who are wearing these strikingly beautiful bodies.

kun eksterordinare belaj korpoj.

They have no more covers, no more portraits

Ili havas neniun protektilon neniun portreton

except for a couple.

krom unu paro.

It's a composition only out of bodies,

Estas komponaĵo eksklusive de korpoj,

391, no two alike,

391 el ili, neniu simila al alia,

unique like each and every one of us.

ununuraj kiel ĉiu el ni.

They start in the lower corner, breaking away from the ground,

Ili komenciĝas en la malalta angulo, ekrompiĝantaj de la tereno

struggling and trying to rise.

luktantaj kaj celantaj supreniri.

Those who have risen reach back to help others,

Suprenirintoj etendas la manon por helpi la aliajn,

and in one amazing vignette,

kaj, en mirigega vinjeto,

you have a black man and a white man pulled up together

jen nigrulo kaj blankulo eltiritaj kune

in an incredible vision of human unity

laŭ nekredebla perspektivo de homa unuiĝo

in this new world.

en tiu ĉi nova mondo.

The lion's share of the space goes to the winner's circle.

La plej granda parto de la spaco iras al la rondo de la venkantoj.

There you find men and women completely nude like athletes.

Jen viroj kaj virinoj tute nudaj kiel atletoj.

They are the ones who have overcome adversity,

Ili estas la unuaj kiuj venkis malfacilaĵojn,

and Michelangelo's vision of people who combat adversity,

kaj la ideo de Michelangelo pri homoj venkantaj malfacilaĵojn,

overcome obstacles --

kiuj subigas obstaklojn --

they're just like athletes.

ili estas ĝuste kiel atletoj.

So you have men and women flexing and posing

Tiel, jen viroj kaj virinoj fleksiĝantaj kaj pozantaj

in this extraordinary spotlight.

sur tiu eksterordinara scenejo.

Presiding over this assembly is Jesus,

Tian asembleon prezidas Jesuo,

first a suffering man on the cross,

jam suferanta viro krucigita,

now a glorious ruler in Heaven.

nun glora reganto en la Ĉielo.

And as Michelangelo proved in his painting,

Kaj kiel Michelangelo pruvis en siaj pentraĵoj

hardship, setbacks and obstacles,

suferado, malhelpoj kaj obstakloj

they don't limit excellence, they forge it.

ne limigas bonegecon; ili forĝas ĝin.

Now, this does lead us to one odd thing.

Nun tio irigas nin al stranga afero.

This is the Pope's private chapel,

Tiu ĉi estas la privata Kapelo de la Papo,

and the best way you can describe that is indeed a stew of nudes.

kaj la plej efika priskribo pria estas ja stufaĵo de nudoj.

But Michelangelo was trying to use only the best artistic language,

Sed Michelangelo klopodis uzi nur la plej efikan artan lingvon,

the most universal artistic language he could think of:

la plej universalan artan lingvon kiun li povis elpensi:

that of the human body.

tiu de la homa korpo.

And so instead of the way of showing virtue such as fortitude or self-mastery,

Kaj tiel anstataŭ montri virton kiel animforto aŭ sinregado

he borrowed from Julius II's wonderful collection of sculptures

li prunteprenis de Julio la Dua belegan kolekton da skulptaĵoj

in order to show inner strength as external power.

kun la celo montri enan forton kiel eksteran povon.

Now, one contemporary did write

Nu, samtempulo skribis

that the chapel was too beautiful to not cause controversy.

ke la Kapelo estis tro bela por ne esti kaŭzo de disputado.

And so it did.

Kaj tiel estis.

Michelangelo soon found that thanks to the printing press,

Michelangelo rapide konstatis ke dank'al presado

complaints about the nudity spread all over the place,

plendoj pro nudeco ĉie disvastiĝis,

and soon his masterpiece of human drama was labeled pornography,

kaj rapide sia ĉefverko pri la homa dramo estis etikedita kiel pornografio,

at which point he added two more portraits,

kaj tiam li aldonis du kromajn portretojn,

one of the man who criticized him, a papal courtier,

unu de la ulo kiu kritikis lin, papa kortegano,

and the other one of himself as a dried up husk, no athlete,

kaj la alia memportreto kiel seka ŝelo, ne atleto,

in the hands of a long-suffering martyr.

en la manoj de daŭre suferanta martiro.

The year he died he saw several of these figures covered over,

En la jaro kiam li mortis, li vidis plurajn el tiuj ĉi bildoj kovritaj,

a triumph for trivial distractions over his great exhortation to glory.

triumfo por krommalgravaĵoj kontraŭ sia granda alvoko al gloro.

And so now we stand

Kaj nun ni staras

in the here and now.

ĉi tie kaj nun.

We are caught in that space

Ni estas kaptitaj en tiu spaco

between beginnings and endings,

inter la komenco kaj la fino

in the great, huge totality of the human experience.

en la granda, grandega tuteco de la homa sperto.

The Sistine Chapel forces us to look around as if it were a mirror.

La Seksta Kapelo devigas nin ĉirkaŭrigardi kvazaŭ se ĝi estus spegulo.

Who am I in this picture?

Kiu mi estas en tiu ĉi pentraĵo?

Am I one of the crowd?

Ĉu mi estas unu el la homamaso?

Am I the drunk guy?

Ĉu mi estas la ebriulo?

Am I the athlete?

Ĉu mi estas atleto?

And as we leave this haven of uplifting beauty,

Kaj kiam ni foriras de tiu haveno de edifa beleco,

we are inspired to ask ourselves life's biggest questions:

ni estas inspiritaj pridemandi la plej grandaj demandosignojn de la vivo:

Who am I, and what role do I play in this great theater of life?

Kiu estas mi, kaj kian rolon mi ludas en tiu ĉi granda teatro de la vivo?

Thank you.

Dankon.

(Applause)

(Aplaŭdoj)

Bruno Giussani: Elizabeth Lev, thank you.

Bruno Giussani: Elisabeth Lev, dankon.

Elizabeth, you mentioned this whole issue of pornography,

Elisabeth, vi menciis tiun ĉi globan problemon de pornografio,

too many nudes and too many daily life scenes and improper things

tro da nudoj kaj tro da ĉiutagaj scenoj kaj netaŭgaĵoj

in the eyes of the time.

por tiamaj tempoj.

But actually the story is bigger.

Sed fakte la historio estas pli ampleksa.

It's not just touching up and covering up some of the figures.

Ne temas pri retuŝo kaj rekovro de iuj bildoj.

This work of art was almost destroyed because of that.

Tiu ĉi ĉefverko estis preskaŭ detruita pro tio.

Elizabeth Lev: The effect of the Last Judgment was enormous.

Elisabet Lev: La impreso de la Lasta Juĝo estis ega.

The printing press made sure that everybody saw it.

Pere de la presada komuniko, certe ĉiuj vidis ĝin

And so, this wasn't something that happened within a couple of weeks.

Kaj tio ne okazis dum du semajnoj.

It was something that happened over the space of 20 years

Ĝi okazis dum 20 jaroj

of editorials and complaints,

pere de ĉefartikoloj kaj plendoj,

saying to the Church,

kiuj diris al la Eklezio

"You can't possibly tell us how to live our lives.

"Vi ne povas moraladmoni nin.

Did you notice you have pornography in the Pope's chapel?"

Ĉu vi ne rimarkis ke estas pornografio en la Kapelo de la Papo?

And so after complaints and insistence

Kaj tiel post plendoj kaj insistoj

of trying to get this work destroyed,

por ke oni detruu tiun ĉi verkon,

it was finally the year that Michelangelo died

la jaron kiam fine Michelangelo mortis

that the Church finally found a compromise,

la Eklezio trovis kompromison,

a way to save the painting,

manieron por savi la pentraĵon,

and that was in putting up these extra 30 covers,

kaj tio estis surmeti 30 kovrilojn,

and that happens to be the origin of fig-leafing.

tiel ke jen la figfolio ekestis.

That's where it all came about,

Tio estas kie ĉio naskiĝis

and it came about from a church that was trying to save a work of art,

kaj okazis ĉar la Eklezio klopodis savi ĉefverkon,

not indeed deface or destroyed it.

certe ne difekti aŭ detrui ĝin.

BG: This, what you just gave us, is not the classic tour

BG: Kion vi doni al ni ne estas la klasika vizito

that people get today when they go to the Sistine Chapel.

kiun oni ĝuas kiam oni eniras la Sikstan Kapelon

(Laughter)

(Ridado)

EL: I don't know, is that an ad?

EL: Mi ne scias, ĉu ĝi estas reklamilo?

(Laughter)

(Ridado)

BG: No, no, no, not necessarily, it is a statement.

BG: Ne, ne, ne ne necese, Tio estas aserto.

The experience of art today is encountering problems.

Arto hodiaŭ havas problemojn.

Too many people want to see this there,

Tro da personoj volas vidi ĝin tie

and the result is five million people going through that tiny door

kaj fine jen kvin milionoj da personoj tra tiu etega pordo

and experiencing it in a completely different way

farante sperton pri ĝi en tute malsimila maniero

than we just did.

al tiu, kiun ni ĵus faris.

EL: Right. I agree. I think it's really nice to be able to pause and look.

EL: Prave. Mi konsentas. Mi taksas vere agrable havi la ŝancon paŭzi kaj rigardi.

But also realize, even when you're in those days,

Sed ankaŭ kompreni, eĉ en tiuj tagoj

with 28,000 people a day,

kiam 28.000 personoj ĉeestas,

even those days when you're in there with all those other people,

eĉ en tiuj tagoj kiam vi estas ene kun ĉiuj aliaj personoj,

look around you and think how amazing it is

ĉirkaŭrigardi kaj pripensi kiom mirinde estas

that some painted plaster from 500 years ago

ke iuj pentritaj 500-jaraĝaj stukaĵoj

can still draw all those people standing side by side with you,

povas ankoraŭ altiri ĉiujn tiujn personojn gapantajn apud vi

looking upwards with their jaws dropped.

rigardante supren kun falintaj makzeloj:

It's a great statement about how beauty truly can speak to us all

Tiu ĉi estas granda aserto pri kiel beleco povas vere paroli al ni

through time and through geographic space.

tra la tempo kaj tra la geografia spaco.

BG: Liz, grazie.

BG: Liz, grazie.

EL: Grazie a te.

EL: Grazie a te

BG: Thank you.

BG: Dankon

(Applause)

(Aplaŭdoj)