The unheard story behind the Sistine Chapel | Elizabeth Lev

Tłumaczenie: Kornelia Szyszka Korekta: Małgorzata Ciborska

Imagine you're in Rome,

Wyobraźcie sobie, że jesteście w Rzymie.

and you've made your way to the Vatican Museums.

Zwiedzacie Muzea Watykańskie.

And you've been shuffling down long corridors,

Wleczecie się przez długie korytarze.

past statues, frescoes, lots and lots of stuff.

Mijacie posągi, freski i wiele innych.

You're heading towards the Sistine Chapel.

Zmierzacie w stronę Kaplicy Sykstyńskiej.

At last -- a long corridor, a stair and a door.

Nareszcie. Długi korytarz, stopień, drzwi.

You're at the threshold of the Sistine Chapel.

Jesteście na progu Kaplicy Sykstyńskiej.

So what are you expecting?

Czego oczekujecie?

Soaring domes? Choirs of angels?

Wzniosłych kopuł? Chórów anielskich?

We don't really have any of that there.

Nie ma tam nic z tych rzeczy.

Instead, you may ask yourself, what do we have?

Co mamy zamiast?

Well, curtains up on the Sistine Chapel.

Freski zasłon aż pod samo sklepienie.

And I mean literally, you're surrounded by painted curtains,

Dosłownie otaczają cię namalowane zasłony,

the original decoration of this chapel.

oryginalne dekoracje kaplicy.

Churches used tapestries not just to keep out cold during long masses,

W kościołach używano arrasów nie tylko, by zapewnić ciepło podczas długich mszy,

but as a way to represent the great theater of life.

ale by pokazać wielki teatr życia.

The human drama in which each one of us plays a part is a great story,

Teatr życia, w którym każdy z nas ma swoją rolę, jest wspaniałą historią,

a story that encompasses the whole world

historią, która obejmuje cały świat

and that came to unfold in the three stages

i rozwija się w trzech scenach

of the painting in the Sistine Chapel.

malowidła w Kaplicy Sykstyńskiej.

Now, this building started out as a space for a small group

Budynek powstał z myślą o niewielkiej grupie

of wealthy, educated Christian priests.

bogatych, wykształconych księży chrześcijańskich.

They prayed there. They elected their pope there.

Modlili się tam. Wybierali papieża.

Five hundred years ago,

Pięć wieków temu

it was the ultimate ecclesiastical man cave.

była to idealna jaskinia człowieka kościelnego.

So, you may ask, how can it be that today it attracts and delights

Zastanawiacie się pewnie, dlaczego obecnie przyciąga i zachwyca

five million people a year,

każdego roku 5 milionów ludzi

from all different backgrounds?

o zupełnie różnym pochodzeniu?

Because in that compressed space, there was a creative explosion,

Ponieważ w tej małej przestrzeni nastąpiła eksplozja kreatywności,

ignited by the electric excitement of new geopolitical frontiers,

wzniecona elektryzującą ekscytacją nowych geopolitycznych granic,

which set on fire the ancient missionary tradition of the Church

która podpaliła antyczną, misyjną tradycję Kościoła

and produced one of the greatest works of art in history.

i przyczyniła się do powstania jednego z największych dzieł sztuki w historii.

Now, this development took place as a great evolution,

Ten rozwój był wielką ewolucją.

moving from the beginning of a few elite,

Rozpoczął się od niewielkiej elity,

and eventually able to speak to audiences of people

by w rezultacie przemówić do widowni

that come from all over the world.

pochodzącej z całego świata.

This evolution took place in three stages,

Ta ewolucja nastąpiła w 3 etapach,

each one linked to a historical circumstance.

każdym związanym z historycznym wydarzeniem.

The first one was rather limited in scope.

Pierwszy miał dość ograniczony zasięg.

It reflected the rather parochial perspective.

Ukazywał raczej zaściankową perspektywę.

The second one took place after worldviews were dramatically altered

Drugi powstał, gdy światopoglądy uległy dramatycznej zmianie

after Columbus's historical voyage;

po historycznej podróży Kolumba.

and the third,

Trzeci natomiast powstał,

when the Age of Discovery was well under way

gdy epoka odkryć była w pełni rozwinięta,

and the Church rose to the challenge

a Kościół podjął wyzwanie działania na skalę globalną.

of going global.

The original decoration of this church reflected a smaller world.

Oryginalne dekoracje kościoła przedstawiały mniejszy świat.

There were busy scenes

Były to dynamiczne sceny,

that told the stories of the lives of Jesus and Moses,

przytaczające historie z życia Jezusa i Mojżesza,

reflecting the development of the Jewish and Christian people.

przedstawiające rozwój życia żydów i chrześcijan.

The man who commissioned this, Pope Sixtus IV,

Człowiek, który je zamówił, papież Sykstus IV,

assembled a dream team of Florentine art,

zgromadził drużynę marzeń sztuki florenckiej.

including men like Sandro Botticelli

wśród nich Sandro Botticelliego,

and the man who would become Michelangelo's future painting teacher,

i człowieka, który zostanie przyszłym nauczycielem Michała Anioła,

Ghirlandaio.

Domenica Ghirlandaio.

These men, they blanketed the walls with a frieze of pure color,

Oni pokryli ściany pełnym koloru freskiem.

and in these stories you'll notice familiar landscapes,

W historiach tych dostrzeżecie znajome krajobrazy,

the artists using Roman monuments or a Tuscan landscape

artyści przywołali rzymskie pomniki i toskańskie krajobrazy,

to render a faraway story, something much more familiar.

by przybliżyć odległe historie.

With the addition of images of the Pope's friends and family,

Uzupełnione historiami z życia przyjaciół i rodziny papieża,

this was a perfect decoration for a small court

stanowiły idealną dekorację dla małego dworu

limited to the European continent.

ograniczonego do kontynentu europejskiego.

But in 1492, the New World was discovered,

Ale w 1492 roku, kiedy odkryto nowy świat,

horizons were expanding,

horyzonty się poszerzyły,

and this little 133 by 46-foot microcosm had to expand as well.

więc ten mały, liczący 40 na 13 metrów mikrokosmos, też musiał się powiększyć.

And it did,

I tak się stało.

thanks to a creative genius,

Dzięki kreatywnemu geniuszowi,

a visionary and an awesome story.

wizjonerowi i wspaniałej historii.

Tym geniuszem był Michał Anioł Buonarroti,

Now, the creative genius was Michelangelo Buonarroti,

33 years old when he was tapped to decorate 12,000 square feet of ceiling,

Miał 33 lata, gdy wynajęto go do zdobienia 1100 metrów kwadratowych sufitu,

and the deck was stacked against him --

choć wyglądało, że los mu nie sprzyja.

he had trained in painting but had left to pursue sculpture.

Odbył praktyki z malarstwa, lecz porzucił je, by zająć się rzeźbą.

There were angry patrons in Florence because he had left a stack

We Florencji czekali zdenerwowani klienci,

ponieważ zostawił stos nieukończonych zleceń,

of incomplete commissions,

lured to Rome by the prospect of a great sculptural project,

zwabiony do Rzymu perspektywą wielkiego projektu rzeźbiarskiego,

and that project had fallen through.

który nie doszedł do skutku.

And he had been left with a commission to paint 12 apostles

Pozostał ze zleceniem namalowania 12 apostołów

against a decorative background in the Sistine Chapel ceiling,

na ozdobnym tle sufitu Kaplicy Sykstyńskiej,

which would look like every other ceiling in Italy.

który wyglądał jak typowy włoski sufit.

But genius rose to the challenge.

Geniusz sprostał zadaniu.

In an age when a man dared to sail across the Atlantic Ocean,

W czasach gdy człowiek odważył się przepłynąć Ocean Atlantycki,

Michelangelo dared to chart new artistic waters.

Michał Anioł odważył się nakreślić nowe artystyczne prądy.

He, too, would tell a story --

On też miał opowiedzieć historię

no Apostles -- but a story of great beginnings,

- bez apostołów - ale historię wielkich początków,

the story of Genesis.

Księgę Rodzaju.

Not really an easy sell, stories on a ceiling.

Niełatwy produkt, historie na suficie.

How would you be able to read a busy scene from 62 feet below?

Jak dostrzec szczegóły sceny oddalonej o 18 metrów?

The painting technique that had been handed on for 200 years

Technika malarska przekazywana od 200 lat

in Florentine studios was not equipped for this kind of a narrative.

we Florencji nie była przystosowana do tego typu narracji.

But Michelangelo wasn't really a painter,

Michał Anioł właściwie nie był malarzem,

and so he played to his strengths.

więc wykorzystał swoje mocne strony.

Instead of being accustomed to filling space with busyness,

Zamiast ulegać nawykowi malowania tłocznych scen,

he took a hammer and chisel and hacked away at a piece of marble

wziął młot i dłuto i wyciął kawałek marmuru,

to reveal the figure within.

by ukazać figurę w tle.

Michelangelo was an essentialist;

Michał Anioł był zwolennikiem esencjonalizmu,

he would tell his story in massive, dynamic bodies.

opowiadał historię za pomocą masywnych, dynamicznych ciał.

This plan was embraced by the larger-than-life Pope Julius II,

Plan ten miał poparcie niezwykłego papieża, Juliusza II,

a man who was unafraid of Michelangelo's brazen genius.

który nie bał się bezczelnego geniuszu Michała Anioła.

He was nephew to Pope Sixtus IV,

Był bratankiem papieża Sykstusa IV,

and he had been steeped in art for 30 years and he knew its power.

pochłonięty sztuką od 30 lat, znał jej moc.

And history has handed down the moniker of the Warrior Pope,

Historia nadała mu przydomek "papieża wojownika",

but this man's legacy to the Vatican -- it wasn't fortresses and artillery,

ale jego spuścizną dla Watykanu nie były forty i artyleria, tylko sztuka.

it was art.

He left us the Raphael Rooms, the Sistine Chapel.

Pozostawił Pokoje Rafaela, Kaplicę Sykstyńską,

He left St. Peter's Basilica

Bazylikę św. Piotra,

as well as an extraordinary collection of Greco-Roman sculptures --

a także niezwykłą kolekcję rzeźby grecko-rzymskiej.

decidedly un-Christian works that would become the seedbed

Zdecydowanie niechrześcijańskie dzieła, które stały się zaczątkiem

of the world's first modern museum, the Vatican Museums.

pierwszych na świecie współczesnych muzeów - Muzeów Watykańskich.

Julius was a man

Juliusz był człowiekiem,

who envisioned a Vatican that would be eternally relevant

który wyobrażał sobie Watykan jako miejsce nieustająco ważne

through grandeur and through beauty,

ze względu na swój rozmach i piękno.

and he was right.

Miał rację.

The encounter between these two giants, Michelangelo and Julius II,

Spotkanie tych dwóch gigantów, Michała Anioła i Juliusza II,

that's what gave us the Sistine Chapel.

dało nam Kaplicę Sykstyńską.

Michelangelo was so committed to this project,

Michał Anioł był tak oddany projektowi,

that he succeeded in getting the job done in three and a half years,

że skończył go w trzy i pół roku,

using a skeleton crew and spending most of the time, hours on end,

z pomocą niewielkiej ekipy, całymi godzinami z rękami nad głową,

reaching up above his head to paint the stories on the ceiling.

żeby namalować historie na suficie.

So let's look at this ceiling

Spójrzmy więc na ten sufit

and see storytelling gone global.

i zobaczmy historię, która zyskała światowe znaczenie.

No more familiar artistic references to the world around you.

Już nie było nawiązań do znajomego otoczenia.

There's just space and structure and energy;

Tylko przestrzeń, struktura i energia,

a monumental painted framework which opens onto nine panels,

monumentalne malowane ramy, otwierające się na 9 paneli,

more driven by sculptural form than painterly color.

czerpiące bardziej z rzeźb niż z kolorów malarza.

And we stand in the far end by the entrance,

Stoimy na samym końcu przy wejściu.

far from the altar and from the gated enclosure intended for the clergy

Daleko od ołtarza i wygrodzonego miejsca dla księży,

and we peer into the distance, looking for a beginning.

spoglądamy w przestrzeń, szukając początku.

And whether in scientific inquiry or in biblical tradition,

Nieważne, czy kierując się nauką czy biblijną tradycją,

we think in terms of a primal spark.

myślimy o pierwotnej iskrze.

Michelangelo gave us an initial energy

Michał Anioł dał nam pierwotną energię

when he gave us the separation of light and dark,

w "Oddzieleniu światła od ciemności".

a churning figure blurry in the distance,

Wzburzona postać zamglona w oddali,

compressed into a tight space.

wciśnięta w ciasną przestrzeń.

The next figure looms larger,

Następna figura jest już większa,

and you see a figure hurtling from one side to the next.

widać postać mknącą z jednej strony w drugą.

He leaves in his wake the sun, the moon, vegetation.

Zostawiając po sobie słońce, księżyc, roślinność.

Michelangelo didn't focus on the stuff that was being created,

Michał Anioł, w przeciwieństwie do innych artystów,

nie skupiał się na tym, co było tworzone.

unlike all the other artists.

Koncentrował się na akcie tworzenia.

He focused on the act of creation.

And then the movement stops, like a caesura in poetry

Potem ruch ustaje jak cezura w poezji, a stwórca unosi się w powietrzu.

and the creator hovers.

So what's he doing?

I co robi?

Is he creating land? Is he creating sea?

Tworzy lądy? Morza?

Or is he looking back over his handiwork, the universe and his treasures,

Czy patrzy na stworzone dzieło, wszechświat i jego bogactwa?

just like Michelangelo must have,

Tak jak robił to pewnie Michał Anioł,

looking back over his work in the ceiling

patrząc na swoje dzieło na suficie,

and proclaiming, "It is good."

stwierdzając, że jest dobre.

So now the scene is set,

Scena jest gotowa,

and you get to the culmination of creation, which is man.

docieracie do kulminacji dzieła stworzenia, którym jest człowiek.

Adam leaps to the eye, a light figure against a dark background.

Wyłania się Adam, jasna postać na ciemnym tle.

But looking closer,

Gdy przyjrzymy się bliżej,

that leg is pretty languid on the ground,

noga leży leniwie na ziemi,

the arm is heavy on the knee.

ręka spoczywa ciężko na kolanie.

Adam lacks that interior spark

Adamowi brakuje tej wewnętrznej iskry,

that will impel him to greatness.

która pociągnie go do wielkości.

That spark is about to be conferred by the creator in that finger,

Ta iskra zostanie przekazana przez palec stwórcy,

which is one millimeter from the hand of Adam.

który jest o milimetr od ręki Adama,

It puts us at the edge of our seats,

To sprawia, że czekamy w napięciu,

because we're one moment from that contact,

jeszcze moment i nastąpi to spotkanie,

through which that man will discover his purpose,

dzięki któremu człowiek odkryje swój cel,

leap up and take his place at the pinnacle of creation.

powstanie i zajmie miejsce na szczycie stworzenia.

And then Michelangelo threw a curveball.

Wtedy Michał Anioł podkręca piłkę.

Who is in that other arm?

Kogo obejmuje druga ręka?

Eve, first woman.

Ewę, pierwszą kobietę.

No, she's not an afterthought. She's part of the plan.

Nie, nie powstała po namyśle. Jest częścią planu.

She's always been in his mind.

Zawsze nią była.

Look at her, so intimate with God that her hand curls around his arm.

Popatrzcie, tak blisko Boga, że trzyma go pod ramię.

And for me, an American art historian from the 21st century,

Dla mnie, amerykańskiej historyczki sztuki z XXI wieku,

this was the moment that the painting spoke to me.

to moment, gdy obraz do mnie przemówił.

Because I realized that this representation of the human drama

Uświadomił mi, że ta reprezentacja ludzkiego dramatu

was always about men and women --

zawsze dotyczyła mężczyzn i kobiet,

so much so, that the dead center, the heart of the ceiling,

do tego stopnia, że w samym środku,

w centrum sufitu,

is the creation of woman, not Adam.

jest stworzenie kobiety, nie Adama.

And the fact is, that when you see them together in the Garden of Eden,

Kiedy widzicie ich razem w raju,

they fall together

razem upadają

and together their proud posture turns into folded shame.

i dla obojga dumna postawa zamienia się w zgarbiony wstyd.

You are at critical juncture now in the ceiling.

To decydujący punkt na suficie.

You are exactly at the point where you and I can go

To punkt w którym musimy się zatrzymać.

no further into the church.

The gated enclosure keeps us out of the inner sanctum,

Zagrodzona część trzyma nas z dala od wewnętrznej świątyni.

and we are cast out much like Adam and Eve.

Jesteśmy wypędzeni, niemal jak Adam i Ewa.

The remaining scenes in the ceiling,

Pozostałe sceny na suficie

they mirror the crowded chaos of the world around us.

odzwierciedlają zatłoczony chaos otaczającego nas świata.

You have Noah and his Ark and the flood.

Jest tam Noe, jego Arka i potop.

You have Noah. He's making a sacrifice and a covenant with God.

Noe składa ofiarę i zawiera przymierze z Bogiem.

Maybe he's the savior.

Może jest zbawcą.

Oh, but no, Noah is the one who grew grapes, invented wine,

Ale nie,

To Noe hodował winogrona, wynalazł wino,

got drunk and passed out naked in his barn.

po czym nago upił się do nieprzytomności w stodole.

It is a curious way to design the ceiling,

To ciekawy sposób projektowania sufitu,

now starting out with God creating life,

zacząć od Boga tworzącego życie,

ending up with some guy blind drunk in a barn.

a skończyć na pijaku w stodole.

And so, compared with Adam,

To porównanie do Adama nasuwa myśl,

you might think Michelangelo is making fun of us.

że Michał Anioł się z nas nabija.

But he's about to dispel the gloom

Ale on zaraz rozpędzi mrok,

by using those bright colors right underneath Noah:

używając jasnych kolorów zaraz pod Noem.

emerald, topaz, scarlet on the prophet Zechariah.

Szmaragd, topaz, szkarłat na szatach proroka Zachariasza.

Zechariah foresees a light coming from the east,

Zachariasz przepowiada światło nadchodzące ze wschodu

and we are turned at this juncture to a new destination,

i w tym punkcie zwracamy się do nowego celu,

with sibyls and prophets who will lead us on a parade.

z Sybillami i prorokami, którzy poprowadzą nas na paradę.

You have the heroes and heroines who make safe the way,

Mamy herosów i heroiny, którzy ubezpieczą drogę,

and we follow the mothers and fathers.

podążamy za matkami i ojcami.

They are the motors of this great human engine, driving it forward.

To oni napędzają wielkie ludzkie silniki, prące naprzód.

And now we're at the keystone of the ceiling,

Jesteśmy teraz w kluczowym punkcie sufitu,

the culmination of the whole thing,

kulminacja wszystkiego

with a figure that looks like he's about to fall out of his space

z postacią, która wygląda, jakby miała zaraz spaść

into our space,

encroaching our space.

naruszając naszą przestrzeń.

This is the most important juncture.

To najważniejszy moment.

Past meets present.

Przeszłość spotyka się z teraźniejszością.

This figure, Jonah, who spent three days in the belly of the whale,

Tą postacią jest Jonasz, który spędził 3 dni w brzuchu wieloryba,

for the Christians, is the symbol of the renewal of humanity

dla chrześcijan to symbol odnowy człowieczeństwa

through Jesus' sacrifice,

przez poświęcenie Jezusa.

but for the multitudes of visitors to that museum

Ale dla tłumów turystów wszystkich wyznań, odwiedzających muzeum każdego dnia,

from all faiths who visit there every day,

he is the moment the distant past encounters and meets immediate reality.

w jego osobie odległa przeszłość spotyka się z teraźniejszością.

All of this brings us to the yawning archway of the altar wall,

To wszystko sprowadza nas do rozwartych łuków na ścianie ołtarza,

where we see Michelangelo's Last Judgment,

gdzie widać Sąd Ostateczny Michała Anioła,

painted in 1534 after the world had changed again.

namalowany w 1534 roku, kiedy świat ponownie się zmienił.

The Reformation had splintered the Church,

Reformacja podzieliła Kościół.

the Ottoman Empire had made Islam a household word

Imperium Osmańskie rozpropagowało islam,

and Magellan had found a route into the Pacific Ocean.

a Magellan znalazł drogę do Pacyfiku.

How is a 59-year-old artist who has never been any further than Venice

W jaki sposób 59-letni artysta, który nigdy nie był dalej niż w Wenecji,

going to speak to this new world?

ma przemawiać do tego nowego świata?

Michelangelo chose to paint destiny,

Michał Anioł zdecydował się namalować przeznaczenie,

that universal desire,

uniwersalne pragnienie,

common to all of us,

wspólne dla nas wszystkich,

to leave a legacy of excellence.

aby zostawić dziedzictwo doskonałości,

Told in terms of the Christian vision of the Last Judgment,

opowiedziane w świetle chrześcijańskiej wizji Sądu Ostatecznego,

the end of the world,

końca świata.

Michelangelo gave you a series of figures

Michał Anioł pokazał serię postaci,

who are wearing these strikingly beautiful bodies.

które mają niezwykle piękne ciała.

They have no more covers, no more portraits

Brak tu okryć, nie ma portretów,

except for a couple.

poza jedną parą.

It's a composition only out of bodies,

To kompozycja samych ciał,

391, no two alike,

391 ciał; nie ma dwóch takich samych,

unique like each and every one of us.

są unikalne jak każdy z nas.

They start in the lower corner, breaking away from the ground,

Zaczynają się w dolnym rogu, podnosząc się z ziemi,

struggling and trying to rise.

próbując się wznieść.

Those who have risen reach back to help others,

Ci, którzy się unieśli, wyciągają ręce, by pomóc innym,

and in one amazing vignette,

i w jednym niezwykłym kadrze

you have a black man and a white man pulled up together

widać czarnego i białego mężczyznę wciąganych razem

in an incredible vision of human unity

w niezwykłej wizji ludzkiej unii w nowym świecie.

in this new world.

The lion's share of the space goes to the winner's circle.

Lwia część tej przestrzeni poświęcona jest kręgowi zwycięzców.

There you find men and women completely nude like athletes.

Są tam mężczyźni i kobiety, całkowicie nadzy niczym atleci.

They are the ones who have overcome adversity,

To oni pokonali przeciwności losu.

and Michelangelo's vision of people who combat adversity,

Ludzie pokonujący przeciwności przedstawieni są przez Michała Anioła

overcome obstacles --

they're just like athletes.

niczym atleci.

So you have men and women flexing and posing

Mężczyźni i kobiety napinają mięśnie,

pozują w tym niesamowitym miejscu.

in this extraordinary spotlight.

Presiding over this assembly is Jesus,

Zgromadzeniu przewodniczy Jezus,

first a suffering man on the cross,

najpierw jako człowiek cierpiący na krzyżu,

now a glorious ruler in Heaven.

teraz jako wspaniały władca nieba.

And as Michelangelo proved in his painting,

Jak Michał Anioł udowodnił na malowidle,

hardship, setbacks and obstacles,

trud, przeciwności, problemy

they don't limit excellence, they forge it.

nie ograniczają doskonałości, tylko ją kształtują.

Now, this does lead us to one odd thing.

To prowadzi nas do jednej dziwnej rzeczy.

This is the Pope's private chapel,

To prywatna kaplica papieża,

and the best way you can describe that is indeed a stew of nudes.

a najtrafniej można ją opisać jako mieszaninę nagusów.

But Michelangelo was trying to use only the best artistic language,

Michał Anioł starał się użyć najlepszego języka artystycznego,

the most universal artistic language he could think of:

najbardziej uniwersalnego - ciała człowieka.

that of the human body.

And so instead of the way of showing virtue such as fortitude or self-mastery,

Zamiast pokazywać cnoty, takie jak męstwo czy umiarkowanie,

he borrowed from Julius II's wonderful collection of sculptures

zaczerpnął ze wspaniałej kolekcji rzeźb Juliusza II,

in order to show inner strength as external power.

by pokazać wewnętrzną siłę jako zewnętrzną moc.

Now, one contemporary did write

Jeden ze współczesnych Michała Anioła napisał,

that the chapel was too beautiful to not cause controversy.

że kaplica była zbyt piękna, żeby nie powodować kontrowersji.

And so it did.

I tak właśnie się stało.

Michelangelo soon found that thanks to the printing press,

Michał Anioł szybko odkrył, że dzięki prasie

complaints about the nudity spread all over the place,

skargi na temat nagości rozpowszechniły się wszędzie.

and soon his masterpiece of human drama was labeled pornography,

Jego arcydzieło ludzkiego dramatu szybko dostało łatkę pornografii.

Na tym etapie dodał dwa dodatkowe portrety.

at which point he added two more portraits,

Jeden człowieka, który go krytykował, papieskiego dworzanina,

one of the man who criticized him, a papal courtier,

and the other one of himself as a dried up husk, no athlete,

i drugi siebie jako wysuszonej skóry, żadnego atlety,

w rękach wieloletniego męczennika.

in the hands of a long-suffering martyr.

The year he died he saw several of these figures covered over,

W roku swojej śmierci doczekał okrycia nagości kilku postaci;

a triumph for trivial distractions over his great exhortation to glory.

triumf trywialnych szczegółów nad wielkim nawoływaniem do chwały.

Stoimy tu i teraz.

And so now we stand

in the here and now.

We are caught in that space

Jesteśmy zamknięci w przestrzeni

pomiędzy początkiem i końcem,

between beginnings and endings,

in the great, huge totality of the human experience.

w ogromie ludzkiego doświadczenia.

The Sistine Chapel forces us to look around as if it were a mirror.

Kaplica Sykstyńska zmusza nas do rozejrzenia się, jakby była lustrem.

Who am I in this picture?

Kim jestem na tym obrazie?

Am I one of the crowd?

Czy kimś z tłumu?

Am I the drunk guy?

Czy tym pijaczyną?

Am I the athlete?

A może atletą?

And as we leave this haven of uplifting beauty,

Opuszczając tę przystań podnoszącego na duchu piękna,

we are inspired to ask ourselves life's biggest questions:

jesteśmy zainspirowani, żeby zadać sobie największe z pytań.

Who am I, and what role do I play in this great theater of life?

Kim jestem i jaką rolę gram w tym wielkim teatrze życia.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Bruno Giussani: Elizabeth Lev, thank you.

Bruno Giussani: Elizabeth Lev, dziękujemy.

Elizabeth, you mentioned this whole issue of pornography,

Elizabeth, wspomniałaś tę całą sprawę pornografii,

too many nudes and too many daily life scenes and improper things

za wiele nagich postaci, za wiele scen z życia codziennego,

nie na miejscu jak na tamte czasy.

in the eyes of the time.

But actually the story is bigger.

Ale ta historia jest znacznie szersza.

It's not just touching up and covering up some of the figures.

To nie tylko kwestia retuszowania kilku figur.

This work of art was almost destroyed because of that.

Dzieło sztuki zostało prawie całkiem przez to zniszczone.

Elizabeth Lev: The effect of the Last Judgment was enormous.

Elizabeth Lev: Efekt wywołany przez Sąd Ostateczny był ogromny.

The printing press made sure that everybody saw it.

Prasa drukowana zadbała o to, żeby każdy to zobaczył.

And so, this wasn't something that happened within a couple of weeks.

To nie stało się w ciągu kilku tygodni,

It was something that happened over the space of 20 years

tylko na przestrzeni 20 lat

of editorials and complaints,

w artykułach i przez skargi kierowane do Kościoła:

saying to the Church,

"Nie możecie nam mówić, jak mamy postępować.

"You can't possibly tell us how to live our lives.

Did you notice you have pornography in the Pope's chapel?"

Zauważyliście, że macie pornografię w kaplicy papieskiej?".

And so after complaints and insistence

Po skargach i ciągłych próbach zniszczenia dzieła,

of trying to get this work destroyed,

it was finally the year that Michelangelo died

w roku, w którym zmarł Michał Anioł,

that the Church finally found a compromise,

Kościół wreszcie znalazł kompromis,

a way to save the painting,

sposób na ocalenie malowidła:

and that was in putting up these extra 30 covers,

domalowano 30 dodatkowych okryć.

and that happens to be the origin of fig-leafing.

Stąd bierze się tradycja listka figowego,

That's where it all came about,

od tego się zaczęło

and it came about from a church that was trying to save a work of art,

i wyszło to od Kościoła, który starał się ocalić dzieło sztuki,

not indeed deface or destroyed it.

a nie bezcześcić je czy niszczyć.

BG: This, what you just gave us, is not the classic tour

BG: Twoja opowieść to nie klasyczne zwiedzanie z przewodnikiem,

that people get today when they go to the Sistine Chapel.

jakiego doświadczają ludzie odwiedzający Kaplicę Sykstyńską

(Laughter)

(Śmiech)

EL: I don't know, is that an ad?

EL: Nie wiem, czy to reklama?

(Laughter)

(Śmiech)

BG: No, no, no, not necessarily, it is a statement.

BG: Nie, niekoniecznie, to stwierdzenie.

Doświadczanie sztuki obecnie napotyka na pewne problemy.

The experience of art today is encountering problems.

Too many people want to see this there,

Zbyt wielu ludzi chce ją tam zobaczyć.

and the result is five million people going through that tiny door

5 milionów ludzi przechodzi przez drzwi

i doświadcza tego w zupełnie inny sposób,

and experiencing it in a completely different way

than we just did.

niż my przed chwilą.

EL: Right. I agree. I think it's really nice to be able to pause and look.

EL: Zgadzam się. Miło zatrzymać się na chwilę i popatrzeć.

But also realize, even when you're in those days,

Uświadomić sobie, nawet jeśli zwiedzacie to teraz,

with 28,000 people a day,

z 28 000 ludzi dziennie,

even those days when you're in there with all those other people,

nawet jeśli jesteście tam z tymi wszystkimi ludźmi,

look around you and think how amazing it is

rozejrzeć się i pomyśleć jakie to wspaniałe,

that some painted plaster from 500 years ago

że jakiś malowany tynk sprzed 500 lat

can still draw all those people standing side by side with you,

może ich wszystkich przyciągnąć, ustawić obok ciebie,

looking upwards with their jaws dropped.

kazać patrzeć w górę w oniemieniu.

It's a great statement about how beauty truly can speak to us all

To wspaniałe świadectwo, jak piękno może do nas przemawiać

through time and through geographic space.

poprzez czas i przestrzeń.

BG: Liz, grazie.

BG: Liz, grazie.

EL: Grazie a te.

EL: Grazie a te.

BG: Thank you.

BG: Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)