How to turn your dissatisfaction into action | Yvonne Aki-Sawyerr

Translator: Bekhall Peshraw Reviewer: Daban Q. Jaff

هەندێكجار،

Sometimes,

you have a negative feeling about things.

دەربارەى شتەكان هەستى نەرێنيت هەيە.

You're not happy about the way things are going.

بەم شێوازەى شتەكان بەڕێوە دەچن دڵخۆشنيت.

You feel frustrated and dissatisfied,

هەست بە وەڕس و بێزارى دەكەيت،

and so often, we choose to live with it.

زۆرجار،ئێمەين هەڵيدەبژێرين چۆن لەگەڵى بژين.

It's a negative that we tell ourselves we have to endure.

بەخۆمان بڵێين دەبێت بەرگە بگرين خراپە.

And yet, I passionately believe

بەڵام هێشتا، باوەڕێكى بەهێزم بەوە هەيە

that we all have the ability

هەموومان توانامان هەيە

to turn that negative feeling

ئەو هەستە نەرێنييە بگۆڕين

into a positive

بۆ ئەرێنى

by allowing our dissatisfaction

بە دەربڕينى ناڕەزايەتيەكانمان

to give birth to change.

بۆ خستننەگەڕى گۆڕانكارى.

On January 6, 1999,

لە ٦ى مانگى ڕێبەندانى ساڵى ١٩٩٩،

I was working in London

لە لەندەن كارم دەكرد

when the news channels began to report

كاتێك كەناڵەكان دەستيان بە ڕاپۆڕت كرد

the rebel invasion of my hometown,

دەربارەى هێرشى ياخيبوانى نيشتيمانەكەم،

Freetown, Sierra Leone.

لە شارى فريتاون لە سيرليۆن.

Thousands of people lost their lives,

هەزاران كەس ژيانيان لەدەستدا،

and there were bodies littering the streets of Freetown.

تەرمەكان شەقامەكانى فريتاونيان پيسكرد بوو.

My husband's elderly aunt was burned alive,

پوورە بەساڵاچوەكەى هاوسەرەكەم بە زيندوويى سووتا،

and I thought of my own two-year old

بيرم لە منداڵە دوو ساڵانەكەى خۆم دەكردەوە

as I saw images of little children with amputated limbs.

هەروەك ديمەنى ئەو منداڵە بچوكەى بينيم پەلەكانى بڕابۆوە.

Colleagues said to me,

هاوڕێكانم پێيان گووتم،

"How could we help?"

"چۆن دەتوانين هاوكار بين؟"

I didn't know,

نەمدەزانى،

so I began to call the telephone numbers that came up on my screen

بۆيە پەيوەنديم بەو ژمارەوە كرد كە بۆ ڕووى مۆبايلەكەم هات

as international aid agencies started to make appeals

وەك دەزگاكانى هاوكارى نێودەوڵەتى دەستمان كرد بە بانگەوازكردن

to raise money to address the tragedy.

بۆ كۆمەكردنى ئەم ناسۆريە.

The vagueness of those telephone conversations disappointed me.

گفتووگۆ ناديارەكانى پەيوەنديەكان منيان نائومێد كردبوو.

It felt like the people who were raising the money

وەك ئەو خەڵكانەىى پارەيان كۆدەكردەوە

seemed so far removed from the crisis,

دياربوو لە تەنگوچەڵەمەكان زۆر دووربوون،

and understandably so,

ئەوەش مايەى تێگەيشتنە،

but I wasn't satisfied

بەڵام ڕازى نەبووم

and I wasn't convinced

قايل نەبووم

that the interventions they would eventually implement

ئەو دەستتێوەردانانە لە كۆتيدا جێبەجێ بكرێت

would actually have the level of impact that was so clearly needed.

لە ڕاستيدا ئەو ئاستە كاريگەرە بە ڕوونى پێويستبوو.

There were butterflies in my stomach for days

چەند ڕۆژێك شڵەژام

as I continued to watch horrors unfold on television,

بەردەوام تەماشاى توندوتيژى ناو تەلەفيزييۆنەكانم دەكرد،

and I continuously asked myself,

هەروەها بەبەردەوامى لە خۆم دەپرسى،

what could I be doing?

دەتوانم چى بكەم؟

What should I be doing?

دەبێت چى بكەم؟

What I wanted to do was to help children affected by the war.

ئەوەى دەمويست يارمەتى ئەو منداڵانە بوو بەهۆى جەنگەوە زيانيان بەركەوتبوو.

So that's what we did.

كردمان.

Myself, my sister and some friends

خۆم، خوشكەكەم و هەندێك هاوڕێ

started the Sierra Leone War Trust For Children, SLWT.

دەستمان بە پڕۆژەى پاراستنى منداڵانى جەنگى سيرليۆن كرد.

We decided to focus on the thousands of displaced people

بڕيارماندا تيشك بخەينەسەر هەزارەها هاوڵاتى ئاوارە

that fled the fighting

كە لە شەڕدا هەڵاتبوون

and were now living in really poor, difficult conditions

ئێستاش لە ژێر بارێكى زۆر سەخت و خراپدا دەژين

in camps in Freetown.

لە چادرگەكانى فريتاون.

Our work started with the Ross Road Camp

كارەكانمان لەگەڵ ڕۆس ڕۆود كامپ دەستى پێكرد

at the east end of the city.

لە كۆتايى خۆرهەڵاتى شارەكە.

Working with a local health organization,

بە كاركردن لەگەڵ ڕێخراوى تەندروستى ناوخۆيى،

we identified about 130 of the most vulnerable single mothers

نزيكەى ١٣٠ دايكى بێوەژنى بێدەسەڵاتمان ناسى

with children under the age of five,

لەگەڵ منداڵانى خوار تەمەن پێنج ساڵ،

supporting them by providing business skills,

پشتگيريكردنيان بە دابينكردنى كارامەيى كار،

microcredit,

قەرزى بچووك،

whatever they asked us.

يان هەرچييەك لێيان داواكردباین.

Working in those difficult conditions,

كاركردن لەو بارودۆخە سەختانەدا،

just getting the basics right, was no small task,

هەرگيز بەدەستهێنانى مافە بنچينەيەكان، كارێكى ئاسان نەبووە،

but our collective sense of dissatisfaction

تێڕوانينى هەموومان بۆ ناڕەزايەتى،

at an unacceptable status quo

لە بارودۆخى ناپەسەندى ئێستا

kept us focused on getting things done.

واى لێكردووين سەرنج بخەينە سەر ئامانجەكانمان.

Some of those women went on to open small businesses,

هەندێك لەو ژنانە كارى بچووكيان كردەوە،

repaid their loans

قەرزەكانيان دايەوە،

and allowed other mothers and their children

ڕێگەيان بە دايكان و منداڵانى تردا،

to have the same opportunity they did.

كە هەمان دەرفەتيان هەبێت.

And we, we kept on going.

ئێمەش بەردەوام بووين.

In 2004, we opened an agricultural training center

لە ساڵى ٢٠٠٤دا، ناوەندێكى ڕاهێنانى كشتوكاڵيمان كردەوە

for ex-child soldiers,

بۆ ئەو منداڵانەى پێشتر لە سەربازی بوون،

and when the war was behind us,

كاتێك جەنگ تەواو بوو،

we started a scholarship program for disadvantaged girls

بەرنامەيەكى خوێندنمان بۆ كچە لێقەوماوەكان ڕێكخست

who would otherwise not be able to continue in school.

بەپێچەوانەوە ناتوانن خوێندنەكەيان تەواو بكەن.

Today, Stella, one of those girls,

ئەمڕۆ، ستێلا، يەكێكە لەو كچانە،

is about to qualify as a medical doctor.

بەم نزيكانە دەبێت بە پزيشك.

It's amazing what a dose of dissatisfaction can birth.

زۆر سەرنجڕاكێشە ناڕەزايەتى دەتوانێت چى بەرهەم بێنێت.

(Applause)

(چەپڵە ڕێزان)

Ten years later, in 2014,

دواى دە ساڵ، لە ساڵى ٢٠١٤دا،

Sierra Leone was struck by Ebola.

وڵاتى سيرليۆن، تووشى نەخۆشى ئيبۆلا بوو.

I was working in Freetown at the time on a hotel construction project on May 25

لە ٢٥ى مانگى جۆزەرداندا، لە پڕۆژەى دروستكردنى ميوانخانەيەك كارم دەكرد

when the first cases were announced,

كاتێك يەكەم حاڵەت ڕاگەیەنرا،

but I was back in London on July 30

لە ٣٠ى مانگى خەرمانان گەڕامەوە لەندەن

when the state of emergency was announced,

كاتێك بارى لەناكاو ڕاگەيەنرا،

the same day that many airlines stopped their flights to Sierra Leone.

هەر لەم ڕۆژەدا چەندين هێڵى ئاسمانى گەشتكردنيان بۆ سيرليۆن هەڵپەسارد.

I remember crying for hours,

بيرم دێت بۆ چەند كاتژمێرێك دەگريام،

asking God, why this? Why us?

لە خودام دەپرسى، ئەمە بۆ؟ بۆچى ئێمە؟

But beyond the tears,

بەڵام لە پاش ئەو فرمێسكانە،

I began to feel again

دووبارە هەستم كردەوە،

that profound sense of dissatisfaction.

بە كاريگەريەى ناڕەزايەتى.

So when, six months after those first cases had been confirmed,

بۆيە دواى شەش مانگ كاتێك يەكەم حاڵەت پشتڕاستكرايەوە،

the disease was still spreading rapidly in Sierra Leone

نەخۆشيەكە بەخێرايى لە سيرليۆن بڵاودەبۆوە

and the number of people infected and dying continued to rise,

ژمارەى تووشبوان و مردوان بەردەوام یەرز دەبوویەوە،

my level of frustration and anger

گەيشتمە خاڵى بێهيوايى و توڕەيى

got so much that I knew I could not stay

ئەوەندەم دركپ ێكرد ناتوانم زياتر بمێنمەوە

and watch the crisis from outside Sierra Leone.

هەروەها لە دەرەوەى سيرليۆن سەيرى تەنگوچەڵەمەكان بكەم.

So, in mid-November,

لە ناوەنڕاستى مانگى سەرماوەرز،

I said goodbye to my much loved

ماڵاوايم لە خۆشەويسترين كەسانم كرد

and very understanding husband and children,

هاوسەرە تێگەيشتوەكەم و منداڵەكەم،

and boarded a rather empty plane

بە فڕۆكەيەكى نيمچە بەتاڵ بەڕێكەوتين

to Freetown.

بۆ فريتاون.

Freetown was now the epicenter of the outbreak.

ففريتاون چەقى ئەو بڵاوبوونەوە بوو.

There were hundreds of new cases every week.

هەموو هەفتەيەك سەدان حاڵەتى نوێ هەبوو.

I spoke to many medical experts,

لەگەڵ زۆر لە شارەزايانى پزيشكى دوام،

epidemiologists

لەگەڵ شارەزايانى پەتاناسى

and ordinary people every day.

هەروەها هەموو ڕۆژێكيش لەگەڵ خەڵكى ئاسايى.

Everyone was really scared.

هەموو خەڵك بەڕاستى تۆقيبوون.

"We won't succeed until we're talking to people under the mango tree."

"سەركەوتوو نەدەبووين، تاوەكو لەژێر دارى مانگۆ قسەمان بۆ خەڵك نەكرد "

So said Dr. Yoti,

بۆيە پزيشك يووتى وتى،

a Ugandan doctor who worked for WHO

پزيشك ئۆگاندن كە لە ڕێكخراوى تەندروستى جيهانى كارى دەكرد

and who had been involved in pretty much every Ebola outbreak

پێشتر بەشدار بوو لە ڕێگە گرتن بڵاووبونەوەى نەخۆشى ئيبۆلا

in Africa previously.

لە ئەفريقا.

He was right,

ئەو ڕاست بوو،

and yet there was no plan to make that happen.

تاوەكو ئەوە ڕوو بدات هيچ پلانێك نەبوو.

So during a weekend in early December,

بۆيە لە كۆتايى هەفتەى سەرەتاى مانگى بەفرانبار،

I developed a plan that became known as the Western Area Surge plan.

پلانێكم كە ناسرا بوو بە جوڵانەوەى خاكى خۆرئاوا داڕشت.

We needed to talk with people,

پێويست بوو لەگەڵ خەڵك قسە بكەين،

not at people.

نەك دەربارەى خەڵك.

We needed to work with the community influencers

ئثمە پێويستمان بوو لەگەڵ كەسانى كاريگەريى كۆمەڵگەدا كار بكەين

so people believed our message.

تاوەكو خەڵك باوەڕى بە پەيامەكەمان هەبێت.

We needed to be talking under the mango tree,

لە ژێر دارى مانگۆ پێويستمان بە قسەكردن بوو،

not through loudspeakers.

نەك لەڕێگەى بڵندگۆوە،

And we needed more beds.

پێويستمان بەجێگەى زياتربوو.

The National Ebola Response Center, NERC,

ناوەندى نەتەوەيى وەڵامدانەوەى ئيبۆلا،NERC،

built on and implemented that plan,

ئەو پلانەيان بنياتنا و جێبەجێيان كرد،

and by the third week of January,

تاوەكو هەفتەى سێيەمى مانگى ڕێبەندان،

the number of cases had fallen dramatically.

بەشێوەيەكى بەرچاو ژمارەى حاڵەتەکان كەمي كرد.

I was asked to serve

داوامل ێكرا خزمەت بكەم

as a new Director of Planning for NERC,

وەك بەڕێوبەرى نوێ بۆ NERC،

which took me right across the country,

ئەوەش منى بە سەرانسەرى وڵاتەكە گەياند،

trying to stay ahead of the outbreak

هەوڵمدا بڵاوبونەوەى نەخۆشيەكە بنەبڕ بكەم

but also following it

هەروەها دەستەبەركردنى

to remote villages in the provinces

بۆ دێهاتە دوورە دەستەكانى پارێزگاكان

as well as to urban slum communities.

و بۆ كۆمەڵگا هەژار نشينەكانيش.

On one occasion, I got out of my car

لە هەلێكدا لە ئۆتۆمبێلەكەم دابەزيم

to call for help for a man who had collapsed on the road.

بۆ هاوكاری كردنى پياوێك كە ئۆتۆمبێلى لە شەقام لە كار كەوتبوو.

I accidentally stepped in liquid

بەڕێكەوت بە ليتاوێكدا ڕۆيشتم

that was coming down the road from where he lay.

پێدەچوو ئەو ڕێگەيە بێت كە پياوەكە گيری لێ خواردبوو.

I rushed to my parents' house,

بەپەلە بۆ ماڵێ باوكم چووم،

washed my feet in chlorine.

پێيەكانم بە كلۆر شوشت.

I'll never forget waiting for that man's test results

هەرگيز ئەو چاوەڕوانييەى بۆ ئەنجامى پشكنينى پياوەكە هەمبوو لە بيرناكەم

as I constantly checked my temperature then and throughout the outbreak.

لە كاتێكدا لە ماوەى بڵاوبوونەوەى نەخۆشيەكە بەردەوام خەريكى پشكنينى پلەى گەرميم بووم.

The Ebola fight was probably the most challenging

شەڕى ئيبۆلا مەزنترين ئاڵانگاری بوو

but rewarding experience of my life,

بەڵام ئەزموونێكى دەوڵەمەندبوو لە ژيانم،

and I'm really grateful

هەروەها سوپاس گوزارم

for the dissatisfaction

بۆ ئەو ناڕازيبوونە

that opened up the space

ئەم بوارەى كردەوە

for me to serve.

بۆ من تاوەكو خزمەت بكەم.

Dissatisfaction can be a constant presence in the background,

ناڕەزايى دەكرێت درێژە بكێشێت،

or it can be sudden,

يان لەناكاو بێت،

triggered by events.

بەهۆى ڕووداوەكانەوە.

هەندێكجار هەردووكيانە.

Sometimes it's both.

With my hometown, that's the way it was.

لە شارۆچكەكەى من، ئەوە ڕويدا،

For years, our city had changed,

بۆ چەند ساڵێك، شارەكەمان گۆڕا،

and it had caused me great pain.

زۆرى ئازاردام.

I remember a childhood

منداڵيم بيرە

growing up climbing trees,

گەورەبووم و بەسەر دار دەكەوتم،

picking mangoes and plums

مانگۆ و هەڵووژەم لێدەكردەوە

on the university campus where my father was a lecturer.

ئەو كاتەى كە باوكم وانەبێژ بوو لەناو زانكۆ.

Went fishing in the streams deep in the botanical gardens.

دەچووم ماسيم لە قوڵايى جۆگەكانى باخچە ڕووەكيەكان دەگرت.

The hillsides around Freetown were covered with lush green vegetation,

گردەكانى دەورووبەرر فريتاون بە ڕووەكى سەوزى چڕو پڕ داپۆشرابوون،

and the beaches were clean and pristine.

و كەنار دەرياكان پاك و بێگەردبوون.

The doubling of the population of Freetown in the years that followed the civil war,

دووهێندەبووونى دانيشتوانى فريتاون لە ماوەى ساڵانى شەڕى ناوخۆ،

and the lack of planning and building control

و كەمى پلان و جڵەوكردنى بيناسازى

resulted in massive deforestation.

لە ئەنجاميدا ڕووبەرێكى داڕووشاو درووست ببوو.

The trees, the natural beauty, were destroyed as space was made

سروشتە جوانەكان و دارەكان، لەناوچوون بۆ دابينكردنى ڕووبەر

for new communities, formal or informal,

بۆ كۆمەڵگا ڕەسمى و ناڕەسميە نوێيەكان.

and for the cutting down of firewood.

هەروەها بۆ بڕينى دارى ئاگركردنەوە.

I was deeply troubled and dissatisfied.

بەتەواوى بێزار و ناڕازيبووم.

It wasn't just the destruction of the trees and the hillsides

وێرانكاريەكە تەنها لە دار و گردەكان نەبوو

that bothered me.

ئەوە منيشى هەراسان كرد بوو.

It was also the impact of people,

كاريگەرى لەسەر خەڵکیش هەبوو،

as infrastructure failed to keep up with the growth of the population:

كاتێك ژێرخانەكان لە گەشەسەندنى دانيشتوان هەرەس دەهێنن:

no sanitation systems to speak of,

بەبێ ئەوەى باسى سيستەمى پاكوخاوێنى بكەن،

a dirty city with typhoid, malaria and dysentery.

شارەكە بەهۆى گرانەتا، و مەلاريا و سكچوون پبس ببوو.

I didn't know the statistics at the time,

ئەو كات ئامارەكەم نەدەزانى،

but it turned out that by 2017,

بەڵام دەركەوت لە ساڵى ٢٠١٧دا،

only six percent of liquid waste and 21 percent of solid waste

تەنها ٦%ى پاشەڕۆ شلەكان و ٢١%ى پاشەڕۆ ڕەقەكان

was being collected.

كۆكرانەوە.

The rest was right there with us,

ئەو ڕێژەيەى لە لامان مابوو،

in backyards, in fields, rivers

لە باخچە و لە كێڵگە و ڕووبار

and deposited in the sea.

و دەريادا پەرشووبڵاوكرانەوە.

The steps to address that deep sense of anger and frustration I felt

هەنگاوەكانى ناسينەوەى ئەو تووڕەيى و بێ هيوايەى هەستم پێكرد

didn't unfold magically or clearly.

بەڕوونى بۆم دەرناكەوێت.

That's not how the power of dissatisfaction works.

هێزى ناڕەزايەتى بەم شێوەيە كار ناكات.

It works when you know that things can be done better,

بەڵكو كاتێك دركت بەوە كرد شتەكان باشتر دەبن.

and it works when you decide to take the risks to bring about that change.

هەروەها كاتێك قوربانى بدەيت بۆ خستنەگەڕى گۆڕانكارى.

And so it was that in 2017

ئەوەش لە ساڵى ٢٠١٧ ڕوويدا

I ended up running for mayor,

لە کۆتایی خۆم بۆ سەرۆکی شارەوانی هەڵبژارد،

because I knew things could be better.

چونكە دركم پێكرد دەتوانرێ شتەكان باشتر بن.

It seemed the people agreed with me, because I won the election.

دەركەوت خەڵك هاوڕان لەگەڵم، چونكە لە هەڵبژاردنەكە براوە بووم.

(Applause)

(چەپڵە ڕێزان)

Today, we are implementing an ambitious plan

ئمڕۆ، ئێمە پلانێكى بەرزخواز جێبەجێ دەكەين

to transform our city,

بۆ گۆڕينى شارەكەمان،

and when I say we,

كە دەڵێم ئێمە،

what gets me really excited

ئەو وشەيەى زۆر دڵخۆشم دەكات

is that I mean the whole Freetown community,

مەبەستم لە هەموو كۆمەڵگەى فريتاونە،

whether it's being part of competitions like rewarding the neighborhood

بەشێكى پێشبڕكێيەكە وەكو پاداشتكردنى ناوچەكە

that makes the most improvement in overall cleanliness,

زۆرترين پێشكەوتن لە پاكوخاوێنى گشتيدا ئەنجام دەدات،

or whether it's our programs

يان ئەوە بەرنامەكانمانە

that are leading and joining people and waste collectors

كە پێشڕەوى دەكات و بەشدار دەبێت لەگەڵ خەڵك و خاشاك كۆكەرەوەكان

through our apps.

لەڕێگەى بەرنامەكانمانەوە.

In Freetown today,

ئەمڕۆ فريتاون،

it's a much cleaner city,

شارێكى پاكترە،

and those trees that we're so well known for,

هەروەها ئەو نەمامانەى ئێمە زۆر پێيى ناسراويين،

we planted 23,000 of them last rainy season.

لە وەرزى بارانباريندا ٢٣٠٠٠ دانەمان لێچاند.

(Applause)

(چەپڵە لێدەدرێت)

And in 2020,

لە ساڵى ٢٠٢٠دا،

we plan to plant a million trees as part of our "Freetown the Tree Town" campaign.

لە هەڵمەتەكەمان"فريتاون شارۆچكەى دار" پلانمان بۆ چاندنى مليۆنێك درەخت دانا.

(Applause)

(چەپڵە لێدەدرێت)

Sometimes, sometimes we have a negative feeling about things.

هەندێكجار، هەندێكجار دەربارەى شتەكان هەستى نەرێنيمان هەيە.

We're not happy about the way things are going.

بەم شێوازەى شتەكان بەڕێوە دەچن دڵخۆشنيت.

We feel dissatisfied,

هەست بە ناڕازيبوون دەكەين،

and we feel frustrated.

هەست بە نائومێدى دەكەين.

We can change that negative into a positive.

دەتوانين ئەو نەرێنيە بگۆڕين بۆ ئەرێنى.

If you believe that things can be better,

ئەگەر پێت وايە شتەكان باشتردەبن،

then you have the option to do something rather than to do nothing.

كەواتە بژاردەت هەيە شتێك ئەنجام بدەيت زياتر لەوەى هيچ شتێك ئەنجام نەدەيت.

The scale and circumstances of our situations will differ,

لە بارودۆخى ئێمەدا پێوەر و هەلومەرجەكان جياوازدەبێت،

but for each of us,

بەڵام هەريەك لە ئێمە،

we all have one thing in common.

هەمان خاڵى هاوبەشمان هەيە.

We can take risks to make a difference,

دەتوانين بۆ بنياتنانى جياوازى قورباني بدەين،

and I will close in saying,

كۆتايى پێدەهێنم و دەڵێم،

step out,

وەرە دەرەوە،

take a risk.

قوربانيبدە.

If we can unite behind the power of dissatisfaction,

ئەگەر توانيمان هێزى ناڕەزايى يەكبخەين،

the world will be a better place.

جيهان دەبێتە شوێنكى باشتر.

Thank you.

سوپاس بۆ ئێوە.

(Applause)

(چەپڵە لێدەدرێت)