The deadly irony of gunpowder - Eric Rosado

Barutun ölümcül ironisi - Eric Rosado

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

Everybody loves fireworks --

Herkes havai fişekleri sever,

the lights, the colors,

ışıklar, renkler

and, of course, the big boom.

ve tabii ki o büyük patlama.

But the history of fireworks

Ancak havai fişeklerin tarihi

isn't all hugs and celebrations.

sadece sarılmalar ve kutlamalar değildir.

Long before epic fireworks displays,

Destansı havai fişek gösterilerinden çok daha önce

chemists in China invented the key ingredient

Çin'deki kimyacılar o parlak ışıkları gökyüzüne yollayan

that propels those bright lights into the sky.

ana maddeyi bulmuşlardı.

That invention was what we now call gunpowder.

O buluş bugün bizim barut olarak adlandırdığımız şeydi.

Our story begins back in ancient China

Hikayemiz antik Çin'de

in the mid-ninth century

9. yüzyılın ortasında başlıyor,

where early Chinese alchemists

ilk Çinli simyacıların

were trying to create a potion for immortality.

ölümsüzlük iksirini bulmaya çalıştıkları yerde.

Instead, what they created was a flammable powder

Bunun yerine buldukları şey, çoğunun evlerini yakıp kül eden

that burned down many of their homes.

yanıcı bir tozdu.

They quickly realized that this black powder,

Ateş ilacı adını verdikleri bu siyah tozun

which they called fire medicine,

insanın sonsuza kadar

was precisely the opposite of something

yaşamasını sağlayacak şeyin tam tersi

that would make you live forever.

olduğunu anlamakta gecikmediler.

In these early days,

Bu eski zamanlarda,

the Chinese hadn't yet figured out

Çinliler bu tozu nasıl patlatacaklarını

how to make the powder explode;

henüz çözememişlerdi;

it was simply very flammable,

son derece yanıcı bir maddeydi

and their armies used it

ve Çin orduları onu,

to make flaming arrows

yanan oklar, hatta alev makinesi yapmak için kullanırdı.

and even a flamethrower.

But once they figured out the right proportions

Ama bir patlama yaratmak için gereken içeriklerin doğru miktarını çözdüklerinde,

of ingredients to create a blast,

they began using the powder even more,

bu tozu daha da fazla kullanmaya başladılar,

creating fireworks to keep evil spirits away

kötü ruhları uzak tutmak için havai fişekler

and bombs to defend themselves

ve kendilerini Moğol işgalcilerine

against Mongol invaders.

karşı savunmak için bombalar yaptılar.

It was these Mongols, most likely,

Büyük ihtimalle barutun icadını

who spread the invention of gunpowder

tüm dünyaya yayan da

across the world.

Moğollardı.

After fielding Chinese attacks,

Çinlilerin saldırılarına karşılık verdikten sonra

they learned how to produce the powder themselves

kendileri barut yapmayı öğrendiler

and brought it with them

ve İran ve Hindistan

on their conquests in Persia and India.

fetihlerine giderken beraberlerinde götürdüler.

William of Rubruck,

Wilhelm von Rubruk,

a European ambassador to the Mongols,

Moğolistan'a giden Avrupalı bir elçi,

was likely responsible for bringing gunpowder

muhtemelen 1254 yılı civarında barutu Avrupa' ya getiren kişidir.

back to Europe around 1254.

From there, engineers and military inventors

O zamandan itibaren, mühendisler ve askeri mucitler

created all kinds of destructive weapons.

her türlü yıkıcı silahı yaptılar.

From bombs to guns to cannons,

Bombalardan silahlara, tüfeklerden toplara

gunpowder left its mark on the world

barut, dünyaya oldukça korkunç şekillerde

in some pretty terrible ways,

iz bırakmıştır,

in contrast to the beautiful marks

havada bırakabileceği güzel şekillerin

it can leave in the air.

tam tersine.

So, how does black powder propel

Peki karabarut havai fişekleri

fireworks into the sky?

gökyüzüne doğru nasıl fırlatır?

You might have seen old Westerns or cartoons

Kovboy filmlerinde veya çizgi filmlerde görmüşsünüzdür,

where a trail of gunpowder is lit

yere ince bir hat şeklinde dökülmüş barut yakıldığında

and it leads to a large and obviously explosive barrel.

büyük ve patlamaya hazır bir varile doğru yol alır

Once the fire gets to the barrel,

ve varile ulaştığında

a large boom occurs.

büyük bir patlama olur.

But why doesn't the trail itself explode?

Ama neden o ince hat patlamaz?

The reason is that burning the powder

Bunun nedeni barutun yanarken

releases energy and gases.

enerji ve gaz açığa çıkarmasıdır.

While the trail is burning,

O ince hat yanarken enerji

these are easily released into the surrounding air.

ve gaz kolayca havaya yayılır.

But when the gunpowder

Ama barut

is contained within the barrel,

varilin içerisindeyken

the energy and gases cannot easily escape

enerji ve gazlar kaçamaz

and build up until

ve patlayana kadar birikirler

BOOM!

BOOM !

Firework canisters provide

Havai fişek kovanları

a single, upward-facing outlet

bu patlayıcı enerji için

to channel this explosive energy.

yukarı doğru tek bir çıkış sağlar.

The wick ignites the gunpowder

Fitil barutu tutuşturduğunda

and the energy takes

enerji kovandan

the easiest exit from the canister,

en kolay çıkışı takip eder,

launching the firework high into the sky.

bu da havai fişeği yükseğe gök yüzüne fırlatır.

The flame then makes its way

Daha sonra alev havai fişek

through the firework's encasing

kabından kendi yolunu bulup çıkar

and the same reaction occurs

ve aynı reaksiyon

high above our heads.

havada da gerçekleşir.

So, while the Chinese alchemists

Yani Çinli simyacılar

never found the compound for eternal life,

sonsuz yaşamın formülünü bulamasalar da

they did find something

bütün medeniyetleri

that would go on to shape all of civilization,

şekillendirecek, insanlık tarihinde bir çok trajik

something that has caused

olaya neden olacak,

many tragic moments in human history,

ama her şeye rağmen bir kutlama

and yet still gives us hope

gecesinde rengarenk gökyüzüne

when we look up in celebration

baktığımızda bize hala umut verecek

at the colorful night sky.

bambaşka bir şey bulmuşlardır.