The deadly irony of gunpowder - Eric Rosado

Sự trớ trêu chết người của thuốc súng - Eric Rosado

Translator: Nhu PHAM Reviewer: Vu-An Phan

Everybody loves fireworks --

Mọi người đều thích pháo hoa--

the lights, the colors,

ánh sáng, màu sắc,

and, of course, the big boom.

và, tất nhiên, các vụ nổ lớn.

But the history of fireworks

Nhưng lịch sử của pháo hoa

isn't all hugs and celebrations.

không phải chỉ là những cái ôm và sự ăn mừng.

Long before epic fireworks displays,

Từ lâu trước khi những màn pháo hoa ấn tượng được trình diễn,

chemists in China invented the key ingredient

các nhà hóa học ở Trung Quốc đã phát minh ra thành phần quan trọng

that propels those bright lights into the sky.

đẩy những chùm sáng chói lóa này vào bầu trời.

That invention was what we now call gunpowder.

Sáng chế đó là những gì chúng ta bây giờ gọi là thuốc súng.

Our story begins back in ancient China

Câu chuyện bắt đầu tại Trung Quốc cổ đại

in the mid-ninth century

vào giữa thế kỷ thứ chín

where early Chinese alchemists

nơi những nhà giả kim thời kì đầu của Trung Quốc

were trying to create a potion for immortality.

đang cố gắng để tạo ra một lọ thuốc cho sự bất tử.

Instead, what they created was a flammable powder

Thay vào đó, những gì họ tạo ra là một dạng bột dễ cháy

that burned down many of their homes.

đã thiêu rụi nhiều căn nhà của họ.

They quickly realized that this black powder,

Họ nhanh chóng nhận ra rằng thứ bột màu đen này,

which they called fire medicine,

cái mà họ gọi là lửa y học,

was precisely the opposite of something

chính xác là mặt trái của một cái gì đó

that would make you live forever.

làm cho bạn có thể sống mãi mãi.

In these early days,

Trong những ngày đầu,

the Chinese hadn't yet figured out

người Trung Quốc đã không tìm ra được

how to make the powder explode;

làm thế nào để thứ bột này có thể nổ;

it was simply very flammable,

nó chỉ đơn giản là rất dễ cháy,

and their armies used it

và quân đội của họ sử dụng nó

to make flaming arrows

để làm nên những mũi tên lửa

and even a flamethrower.

và thậm chí là súng phun lửa.

But once they figured out the right proportions

Nhưng một khi họ tìm ra tỷ lệ phù hợp

of ingredients to create a blast,

giữa các thành phần để tạo ra một vụ nổ,

they began using the powder even more,

họ bắt đầu sử dụng chúng nhiều hơn,

creating fireworks to keep evil spirits away

tạo ra pháo hoa để giữ xua đuổi ma quỷ

and bombs to defend themselves

và bom để bảo vệ bản thân

against Mongol invaders.

chống lại quân xâm lược của Mông Cổ.

It was these Mongols, most likely,

Là những người Mông Cổ, rất có thể,

who spread the invention of gunpowder

đã lan truyền phát minh thuốc súng này

across the world.

ra toàn thế giới.

After fielding Chinese attacks,

Sau những cuộc tiến công vào Trung Quốc

they learned how to produce the powder themselves

họ đã học được cách để tự sản xuất bột súng

and brought it with them

và mang chúng theo bên mình

on their conquests in Persia and India.

trong những cuộc chinh phục ở Ba Tư và Ấn Độ.

William of Rubruck,

William xứ Rubruck,

a European ambassador to the Mongols,

một đại sứ Châu Âu tại Mông Cổ,

was likely responsible for bringing gunpowder

có thể chịu trách nhiệm đưa thuốc súng

back to Europe around 1254.

về châu Âu vào khoảng năm 1254.

From there, engineers and military inventors

Từ đó, các kỹ sư và nhà phát minh quân sự

created all kinds of destructive weapons.

đã tạo ra tất cả các loại vũ khí phá hoại.

From bombs to guns to cannons,

Từ bom đến súng ống và pháo,

gunpowder left its mark on the world

thuốc súng đã để lại dấu ấn của nó trên khắp thế giới

in some pretty terrible ways,

một cách khá là khủng khiếp,

in contrast to the beautiful marks

trái ngược với các hình dạng đẹp đẽ

it can leave in the air.

mà nó để lại trên bầu trời

So, how does black powder propel

Thế nên, làm thế nào mà thứ bột màu đen đó

fireworks into the sky?

bắn thành pháo hoa trên bầu trời?

You might have seen old Westerns or cartoons

Bạn có thể đã xem phim cao bồi xưa hoặc phim hoạt hình

where a trail of gunpowder is lit

nơi mà đường thuốc súng được đốt lên

and it leads to a large and obviously explosive barrel.

và dẫn đến một cái thùng lớn và rõ ràng là thùng thuốc nổ.

Once the fire gets to the barrel,

Một khi ngọn lửa đến được chiếc thùng,

a large boom occurs.

một vụ nổ lớn xảy ra.

But why doesn't the trail itself explode?

Nhưng tại sao đường thuốc súng đó lại không tự nổ?

The reason is that burning the powder

Lý do là việc đốt cháy bột

releases energy and gases.

giải phóng năng lượng và khí.

While the trail is burning,

Trong khi dải bột bị đốt cháy,

these are easily released into the surrounding air.

những chất này dễ dàng được thả vào không khí xung quanh.

But when the gunpowder

Nhưng khi thuốc súng

is contained within the barrel,

được chứa trong thùng,

the energy and gases cannot easily escape

năng lượng và khí không thể thoát ra một cách dễ dàng

and build up until

và tích tụ lại cho đến khi

BOOM!

BOOM!

Firework canisters provide

Các hộp đựng pháo hoa được thiết kế

a single, upward-facing outlet

chỉ có một lỗ duy nhất, hướng lên trên

to channel this explosive energy.

nhằm tạo ra năng lượng cho vụ nổ.

The wick ignites the gunpowder

Thủ thuật này làm thuốc súng phát nổ

and the energy takes

và năng lượng được giải phóng

the easiest exit from the canister,

thông qua lối thoát dễ dàng nhất từ ống đựng,

launching the firework high into the sky.

bắn pháo hoa lên cao, vào trong không trung.

The flame then makes its way

Ngọn lửa sau đó đi vào trong

through the firework's encasing

phần đầu của pháo hoa

and the same reaction occurs

và phản ứng tương tự xảy ra

high above our heads.

trên đầu chúng ta.

So, while the Chinese alchemists

Vì vậy, trong khi các nhà giả kim Trung Quốc

never found the compound for eternal life,

không bao giờ tìm thấy được hợp chất cho sự sống vĩnh hằng,

they did find something

họ tìm thấy một thứ

that would go on to shape all of civilization,

để lại dấu ấn trên tất cả các nền văn minh,

something that has caused

cái đó đã gây ra

many tragic moments in human history,

nhiều thời khắc bi thảm trong lịch sử loài người,

and yet still gives us hope

nhưng vẫn mang đến cho chúng ta hy vọng

when we look up in celebration

khi nhìn lên bầu trời về đêm trong các buổi lễ hội

at the colorful night sky.

đầy màu sắc.