How computers translate human language - Ioannis Papachimonas

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Eren Gokce

How is it that so many intergalactic species in movies and TV

Nasıl oluyor da filmlerdeki ve TV'deki galaksiler arası uzaylıların hepsi

just happen to speak perfect English?

dilimizi kusursuz biçimde konuşabiliyor?

The short answer is that no one wants to watch a starship crew

Kısa yanıt, uzaylı sözlüğü derlemeye yıllar harcayan

spend years compiling an alien dictionary.

bir uzay gemisi mürettebatını kimsenin izlemek istemeyecek olması.

But to keep things consistent,

Ama tutarsızlık olmasın diye,

the creators of Star Trek and other science-fiction worlds

Uzay Yolu dizisinin ve diğer bazı bilimkurgu dünyalarının yaratıcıları

have introduced the concept of a universal translator,

"evrensel çevirmen" kavramını ortaya atmışlardır:

a portable device that can instantly translate between any languages.

Her dili, her dile çevirebilen taşınabilir bir cihaz.

So is a universal translator possible in real life?

Peki gerçek hayatta evrensel bir çevirmen yapmak mümkün mü?

We already have many programs that claim to do just that,

Bunu yaptığını iddia eden çok sayıda program zaten var;

taking a word, sentence, or entire book in one language

bir sözcük, cümle ya da komple bir kitap alıp,

and translating it into almost any other,

modern İngilizce'den Antik Sanskritçe'ye kadar

whether it's modern English or Ancient Sanskrit.

neredeyse her dile çeviri yapılabildiğini söyleyen.

And if translation were just a matter of looking up words in a dictionary,

Tabii eğer çeviri yapmak, sözcüklerin sözlükteki karşılıklarına bakmak olsaydı,

these programs would run circles around humans.

bu programlar insanların elinden düşmezdi.

The reality, however, is a bit more complicated.

Ama gerçekte o iş o kadar basit değil.

A rule-based translation program uses a lexical database,

Kural-tabanlı bir çeviri programı, sözcüksel bir veri tabanı kullanır.

which includes all the words you'd find in a dictionary

Orada, sözlükte bulunan tüm sözcükler,

and all grammatical forms they can take,

alabilecekleri tüm dilbilgisel biçimler vardır.

and set of rules to recognize the basic linguistic elements in the input language.

Ayrıca girdi dilindeki temel dilsel öğelerin

tanınması için kurallar dizisi bulunur.

For a seemingly simple sentence like, "The children eat the muffins,"

"Çocuklar keki yiyor," gibi görünüşte basit bir cümle için,

the program first parses its syntax, or grammatical structure,

program önce sözcük dizilimini, yani dilbilgisel yapıyı inceler.

by identifying the children as the subject,

"Çocuklar"ı özne olarak saptar; geri kalan cümle öznenin yaptığı işi bildirir.

and the rest of the sentence as the predicate

consisting of a verb "eat,"

Yüklem "yiyor" olur.

and a direct object "the muffins."

Nesne ise "keki"dir.

It then needs to recognize English morphology,

Ardından dilin şekilbilimsel çözümlemesine bakar;

or how the language can be broken down into its smallest meaningful units,

yani dilin nasıl anlamlı daha küçük birimlere ayrılabileceğini inceler.

such as the word muffin

Örneğin "kek" sözcüğünün

and the suffix "s," used to indicate plural.

çoğul eki aldığını saptar.

Finally, it needs to understand the semantics,

Son olarak, anlambilimsel açıdan ele alması gerekir.

what the different parts of the sentence actually mean.

Cümlenin farklı parçalarının ne anlama geldiğini çözer.

To translate this sentence properly,

Bu cümleyi düzgün bir biçimde çevirmek için,

the program would refer to a different set of vocabulary and rules

program hedef dildeki her öğe

for each element of the target language.

için farklı sözcük hazinesine ve kurallara başvurur.

But this is where it gets tricky.

İşlerin karıştığı nokta da orasıdır.

The syntax of some languages allows words to be arranged in any order,

Bazı dillerin söz dizilimi,

sözcüklerin herhangi bir şekilde sıralanmasına izin verir.

while in others, doing so could make the muffin eat the child.

Bazı dillerde ise bunu yapmak, kekin çocukları yemesine neden olabilir.

Morphology can also pose a problem.

Şekilbilim de başa dert açabilir.

Slovene distinguishes between two children and three or more

Sloven dillinde iki çocuk ile ikiden fazla çocuğu ayırt etmek için

using a dual suffix absent in many other languages,

ikili son ek kullanılır, ki bu pek çok dilde yoktur.

while Russian's lack of definite articles might leave you wondering

Rusça'da belirli artikellerin olmaması, çocukların belli bir keki mi yediğini,

whether the children are eating some particular muffins,

yoksa genel anlamda kek yediklerini mi

or just eat muffins in general.

sorgulamanıza neden olabilir.

Finally, even when the semantics are technically correct,

Son olarak, anlam teknik olarak doğru olsa bile,

the program might miss their finer points,

program ince bir noktayı kaçırabilir.

such as whether the children "mangiano" the muffins,

Çocuklar keki "mangiano" mu etmektedir,

or "divorano" them.

yoksa "divorano" mu, gibi.

Another method is statistical machine translation,

Bir diğer yöntem ise istatistiksel makine çevirisidir.

which analyzes a database of books, articles, and documents

İnsanlar tarafından önceden çevrilmiş kitapların, makalelerin

that have already been translated by humans.

ve dokümanların çözümlenmesine dayanır.

By finding matches between source and translated text

Kaynak ve çeviri metinler arasındaki,

that are unlikely to occur by chance,

şans eseri olamayacak karşılıkları bularak,

the program can identify corresponding phrases and patterns,

program dillerde birbirine karşılık gelen ifade ve desenleri belirler

and use them for future translations.

ve gelecekte kendi çevirilerini buna göre yapar.

However, the quality of this type of translation

Bununla birlikte, bu tür bir çevirinin kalitesi,

depends on the size of the initial database

baz alınan veri tabanının büyüklüğüne,

and the availability of samples for certain languages

belli dillerde örneklerin ve yazım tarzlarının ulaşılabilirliğine bağlıdır.

or styles of writing.

The difficulty that computers have with the exceptions, irregularities

İnsanların doğal olarak anlayabildiği, ama bilgisayarların içinden çıkamadığı

and shades of meaning that seem to come instinctively to humans

istisnalar, düzensizlikler ve ince anlam farkları nedeniyle,

has led some researchers to believe that our understanding of language

araştırmacılar bizim dili anlayabiliyor oluşumuzu

is a unique product of our biological brain structure.

beynimizin biyolojik yapısının özgün bir sonucu olarak değerlendiriyor.

In fact, one of the most famous fictional universal translators,

Aslına bakarsanız, "Bir Otostopçunun Galaksi Rehberi"nde geçen

the Babel fish from "The Hitchhiker's Guide to the Galaxy",

ve kurgusal evrensel çevirmenlerin en ünlüsü olan

is not a machine at all but a small creature

"Babil Balığı" da bir makine değildi; bir tür telepati yöntemiyle

that translates the brain waves and nerve signals of sentient species

duyarlı canlıların beyin dalgası

ve sinirsel sinyalleri arasında çeviri yapıyordu.

through a form of telepathy.

Şu anda bir dili eski moda yöntemlerle öğrenmek,

For now, learning a language the old fashioned way

will still give you better results than any currently available computer program.

hâlâ mevcut bilgisayar programlarının tümünden daha iyi sonuç veriyor.

But this is no easy task,

Tabii bu kolay iş değil.

and the sheer number of languages in the world,

Üstelik dünyada öyle çok dil var ki.

as well as the increasing interaction between the people who speak them,

Onları konuşan insanlar arasındaki etkileşim arttığı sürece,

will only continue to spur greater advances in automatic translation.

otomatik çevirilerdeki ilerleme çalışmalarını sürdürmek kaçınılmaz.

Perhaps by the time we encounter intergalactic life forms,

Belki biz galaksiler arası uzaylılarla karşılaşana kadar

we'll be able to communicate with them through a tiny gizmo,

onlarla ufak bir cihaz kullanarak anlaşmanın da yolunu bulmuş oluruz.

or we might have to start compiling that dictionary, after all.

Ya da belki şimdiden o sözlüğü derlemeye başlasak fena olmaz.