It's a church. It's a mosque. It's Hagia Sophia. - Kelly Wall

Çeviri: Elif Oral Gözden geçirme: Sevkan Uzel

They say that if walls could talk, each building would have a story to tell,

Derler ki, duvarların dili olsa her binanın anlatacak bir hikayesi olurdu.

but few would tell so many fascinating stories in so many different voices

Ama çok azının Aya Sofya, yani Kutsal Bilge kadar

muhteşem ve çok sesli öyküleri olurdu.

as the Hagia Sophia, or holy wisdom.

Perched at the crossroads of continents and cultures,

Kıtaların ve kültürlerin kesişim noktasında yer alan bu yapı,

it has seen massive changes from the name of the city where it stands,

bulunduğu şehrin isminden, yapısına ve kullanım amacına kadar

to its own structure and purpose.

muazzam değişikliklere tanıklık etmiştir.

And today, the elements from each era stand

Günümüzde ise tüm bu devirlerden kalma öğeler,

ready to tell their tales to any visitor who will listen.

kendi hikayelerini ziyaretçilerine anlatmaya hazır.

Even before you arrive at the Hagia Sophia, the ancient fortifications

Hatta daha Ayasofya'ya varmadan, tarihi surlardan

hint at the strategic importance of the surrounding city,

MÖ 657'de Yunan deniz kolonicileri tarafından Bizans adıyla kurulmuş olan

founded as Byzantium by Greek colonists in 657 BCE.

ve Ayasofya'yı çevreleyen şehrin stratejik önemi hissediliyor.

And successfully renamed as Augusta Antonia, New Rome and Constantinople

Şehir ilerleyen zamanlarda sırasıyla Augusta Antonia, Yeni Roma ve

as it was conquered, reconquered, destroyed and rebuilt

Konstantinupoli isimlerini almış. Yıllar içinde Yunan, Fars ve Romalı

by various Greek, Persian and Roman rulers over the following centuries.

hükümdarlar tarafından fetihlere, yıkıma ve yeniden kurulmalara sahne olmuş.

And it was within these walls that the first Megale Ekklesia, or great church,

İşte bu duvarlar arasında ilk Megali Eklisia, yani büyük kilise,

was built in the fourth century.

4. yüzyılda inşa edilmiş.

Though it was soon burned to the ground in riots,

Ayaklanmalar sebebiyle çok kısa zamanda yanmasına rağmen,

it established the location for the region's main religious structure

gelecek asırlar boyunca bölgenin ana mabedi olacak yapının yerini belirlemiş.

for centuries to come.

Near the entrance, the marble stones with reliefs

Girişin yakınındaki rölyefli mermer taşlar

are the last reminders of the second church.

ikinci kiliseden kalan son izler.

Built in 415 CE, it was destroyed during the Nika Riots of 532

MS 415'te inşa edilir, 532 Nika ayaklanması sırasında

when angry crowds at a chariot race

imparator I. Justinyen'i devirmek için

nearly overthrew the emperor, Justinian the First.

yük arabalarıyla yarış yapan öfkeli kalabalıklar tarafından yıkılır.

Having barely managed to retain power,

Gücünü korumakta zorlansa da, I. Justinyen

he resolved to rebuild the church on a grander scale,

kiliseyi daha büyük ölçekte yeniden inşa ettirir.

and five years later, the edifice you see before you was completed.

5 sene sonra gördüğünüz yapı tamamlanır.

As you step inside, the stones of the foundation and walls

İçeri adım attığınızda, temel taşları ve duvarları

murmur tales from their homelands of Egypt and Syria,

anavatanları Mısır ve Suriye'den hikayeler mırıldanır.

while columns taken from the Temple of Artemis recall a more ancient past.

Artemis tapınağından getirilen kolonlar ise daha antik bir geçmişi hatırlatır.

Runic inscriptions carved by the Vikings of the emperor's elite guard

İmparatorun elit koruyucuları Vikinglerin kazıdığı Runik alfabesinden yazılar da

carry the lore of distant northern lands.

uzaklardaki kuzey diyarlarından bilgileri taşıyor bize.

But your attention is caught by the grand dome, representing the heavens.

Ama tüm dikkatimizi gökleri gösteren büyük kubbe alıyor.

Reaching over 50 meters high and over 30 meters in diameter

50 metreden fazla yükseklik ve 30 metreyi aşan çapıyla

and ringed by windows around its base,

alttan pencerelerle çevrelenmiş olan

the golden dome appears suspended from heaven,

altın kubbe göğe asılı gibi dururken,

light reflecting through its interior.

iç kısmından ışık yansıyor.

Beneath its grandiose symbolism, the sturdy reinforcing Corinthian columns,

MS 558'deki bir depremde orijinal kubbe hasar görünce,

brought from Lebanon after the original dome was partially destroyed

Lübnan'dan destekleyici Korint sütunları getirilir.

by an earthquake in 558 CE,

İhtişam sembolü olmasının ardında,

quietly remind you of its fragility

bu sütunlar sakince kırılganlığını

and the engineering skills such a marvel requires.

ve böyle bir harikayı ortaya çıkaran mühendislik dehasını bize hatırlatır.

If a picture is worth a thousand words,

Eğer tek bir resim binlerce kelimeden daha değerli ise,

the mosaics from the next several centuries have the most to say

en çok söyleyecek sözü olan, sonraki birkaç yüzyılda yapılan mozaiklerdir.

not only about their Biblical themes,

Bu mozaiklerde İsa hem kendi zamanında,

but also the Byzantine emperors who commissioned them,

hem de yanında Bizans imparatorları

often depicted along with Christ.

bulunur biçimde tasvir edilmiştir.

But beneath their loud and clear voices,

Ama güçlü ve billur seslerinin ardında,

one hears the haunting echoes of the damaged and missing mosaics and icons,

4. Haçlı seferleri Latin işgali sırasında

desecrated and looted during the Latin Occupation in the Fourth Crusade.

yağmalanmış ve hasar görmüş mozaik ve ikonların yankısı bizi huzursuz eder.

Zeminin altında, işgali yöneten Venedik dükü Enrico Dandolo'nun mezarı var.

Within the floor, the tomb inscription of Enrico Dandolo,

the Venetian ruler who commanded the campaign,

is a stark reminder of those 57 years that Hagia Sophia spent as a Roman Catholic church

Böylelikle 57 sene boyunca Katolik Roma kilisesi olarak kullanılmış ve

Bizanslıların yeniden fethiyle ortodoks köklerine dönmüş olan Ayasofya'nın

before returning to its orthodox roots upon the Byzantine Reconquest.

hatırlatıcısı olmuş. Ama Ayasofya uzun süre kilise olarak kalmayacaktı.

But it would not remain a church for long.

Weakened by the Crusades, Constantinople fell to the Ottomans in 1453

Haçlı seferleriyle oldukça güç kaybeden Konstantinupoli

1453'te Osmanlılar tarafından fethedildi ve İstanbul adı verildi.

and would be known as Istanbul thereafter.

After allowing his soldiers three days of pillage,

3 gün boyunca askerlerinin yağmalarına izin veren Sultan II.Mehmed,

Sultan Mehmed the Second entered the building.

Ayasofya'dan içeri girdiğinde, ağır hasar almasına rağmen

Though heavily damaged, its grandeur was not lost

on the young sultan who immediately rededicated it to Allah,

görkeminden birşey kaybetmediğini gördü. Genç sultan Ayasofya'yı

proclaiming that it would be the new imperial mosque.

yeni imparatorluk camisi ilan ederek yeniden Allah'a adadı.

The four minarets built over the next century

Sonraki asırlarda inşa edilen dört minare

are the most obvious sign of this era,

bu devrin en belirgin simgeleri olup

serving as architectural supports in addition to their religious purpose.

dini amacının yanında mimari destek de sağlamaktadır.

But there are many others.

Elbette bununla bitmiyor.

Ornate candle holders relate Suleiman's conquest of Hungary,

Gösterişli kandiller ve detayları Sultan Süleyman'ın Macaristan fethini,

while giant caligraphy discs hung from the ceiling

tavanda asılı dev kaligrafik plakalar ise

remind visitors for the first four caliphs who followed Muhammad.

ziyaretçilere ilk dört halifeyi hatırlatır.

Though the building you see today still looks like a mosque, it is now a museum,

Bugün gördüğünüz yapı camiyi andırsa da bir müze olarak kullanılıyor.

a decision made in 1935 by Kemal Ataturk,

Bu karar 1935 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından

the modernizing first president of Turkey

modern Türkiye'nin ilk lideri

following the Ottoman Empire's collapse.

Mustafa Kemal Atatürk tarafından alınmıştır.

It was this secularization that allowed for removal

Mermer zemin dekorasyonlarını gizleyen halıların ve

of the carpets hiding the marble floor decorations

Hristiyan mozaiklerini örten sıvaların kaldırılması,

and the plaster covering the Christian mosaics.

bu laikleşme sayesinde olmuştur.

Ongoing restoration work has allowed the multiplicity of voices

Devam etmekte olan restorasyon çalışmaları,

Ayasofya'nın uzun hikayesindeki çoksesliliğin

in Hagia Sophia's long history

to be heard again after centuries of silence.

asırlar süren sessizlikten sonra yeniden duyulmasını sağlıyor.

But conflict remains.

Fakat anlaşmazlıklar sürmekte.

Hidden mosaics cry out from beneath Islamic calligraphy,

İslami kaligrafilerin altına gizlenmiş mozaikler ağlıyor.

valuable pieces of history that cannot be uncovered without destroying others.

O değerli tarihi eserleri, ötekileri yok etmeden ortaya çıkarmak mümkün değil.

Meanwhile, calls sound from both Muslim and Christian communities

Bu arada, hem Müslüman hem de Hıristiyan topluluklardan yükselen çağrılar,

to return the building to its former religious purposes.

binanın eskiden olduğu gibi dini amaçlarla kullanılmasını istiyor.

The story of the divine wisdom may be far from over,

Kutsal bilgeliğin öyküsü sona ermekten çok uzak olmakla birlikte,

but one can only hope that the many voices residing there

umulabilecek tek şey, orada bulunan pek çok sesin

will be able to tell their part for years to come.

önümüzdeki yıllarda kendilerine düşeni anlatabilmesidir.