It's a church. It's a mosque. It's Hagia Sophia. - Kelly Wall

Tłumaczenie: Arnika Rakowska Korekta: Rysia Wand

They say that if walls could talk, each building would have a story to tell,

Gdyby mury mogły mówić, każda budowla miałaby historię do opowiedzenia,

but few would tell so many fascinating stories in so many different voices

ale tylko niektóre byłyby tak fascynujące i różnorodne

as the Hagia Sophia, or holy wisdom.

jak historia Hagii Sophii, czy też kościoła Mądrości Bożej.

Perched at the crossroads of continents and cultures,

Wzniesiona na skrzyżowaniu kontynentów i kultur

it has seen massive changes from the name of the city where it stands,

doświadczyła wielkich przemian, zaczynając od nazwy miasta, w którym stoi,

to its own structure and purpose.

po liczne przebudowy i zmiany przeznaczenia.

And today, the elements from each era stand

Dziś pozostałości minionych wieków

ready to tell their tales to any visitor who will listen.

czekają, by opowiedzieć swe historie każdemu, kto zechce ich wysłuchać.

Even before you arrive at the Hagia Sophia, the ancient fortifications

Zanim dotrzemy do Hagii Sophii, starożytne fortyfikacje

hint at the strategic importance of the surrounding city,

wskazują na strategiczne znaczenie miasta.

founded as Byzantium by Greek colonists in 657 BCE.

Założone przez greckich kolonizatorów jako Bizancjum w 657 roku p.n.e.

And successfully renamed as Augusta Antonia, New Rome and Constantinople

i kolejno przemianowane na Augustę Antoninę,

Nowy Rzym i Konstantynopol,

as it was conquered, reconquered, destroyed and rebuilt

w miarę jak zdobywali je, odbijali, niszczyli i odbudowywali

by various Greek, Persian and Roman rulers over the following centuries.

greccy, perscy i rzymscy władcy

na przestrzeni wieków.

And it was within these walls that the first Megale Ekklesia, or great church,

To tutaj zbudowano pierwszy Megale Ekklesia, czyli wielki kościół,

was built in the fourth century.

w IV wieku n.e.

Though it was soon burned to the ground in riots,

Choć wkrótce został spalony w zamieszkach,

it established the location for the region's main religious structure

miejsce, w którym stał, miało na wieki pozostać lokalizacją

for centuries to come.

najważniejszych świątyń regionu.

Near the entrance, the marble stones with reliefs

Marmurowe płaskorzeźby przy wejściu

are the last reminders of the second church.

są ostatnimi pozostałościami drugiego kościoła,

Built in 415 CE, it was destroyed during the Nika Riots of 532

wybudowanego w 415 roku i zniszczonego podczas powstania Nika w 532 roku,

when angry crowds at a chariot race

gdy podczas wyścigu rydwanów rozwścieczony tłum

nearly overthrew the emperor, Justinian the First.

niemal obalił cesarza, Justyniana I Wielkiego.

Having barely managed to retain power,

Ledwie utrzymawszy się przy władzy,

he resolved to rebuild the church on a grander scale,

Justynian postanowił odbudować kościół na większą skalę

and five years later, the edifice you see before you was completed.

i pięć lat później ukończono budowlę, którą przed sobą widzicie.

As you step inside, the stones of the foundation and walls

W środku słychać szepty kamiennych fundamentów i ścian,

murmur tales from their homelands of Egypt and Syria,

które mruczą opowieści z ojczystego Egiptu i Syrii,

while columns taken from the Temple of Artemis recall a more ancient past.

podczas gdy kolumny z greckiej świątyni Artemidy

przywołują jeszcze odleglejsze czasy.

Runic inscriptions carved by the Vikings of the emperor's elite guard

Runiczne inskrypcje autorstwa wikingów z elitarnej gwardii cesarza

carry the lore of distant northern lands.

niosą ze sobą wiedzę z dalekich krajów północy.

But your attention is caught by the grand dome, representing the heavens.

Najbardziej przykuwa jednak uwagę olbrzymia kopuła reprezentująca niebiosa.

Reaching over 50 meters high and over 30 meters in diameter

Wysoka na ponad 50 m, o średnicy powyżej 30 m

and ringed by windows around its base,

i otoczona u podstawy rzędem okien

the golden dome appears suspended from heaven,

złota kopuła zdaje się zwisać z nieba

light reflecting through its interior.

i oświetla wnętrze budowli.

Mimo imponującej symboliki, podtrzymujące kopułę kolumny korynckie

Beneath its grandiose symbolism, the sturdy reinforcing Corinthian columns,

brought from Lebanon after the original dome was partially destroyed

sprowadzone z Libanu po trzęsieniu ziemi w 558 roku,

by an earthquake in 558 CE,

które zniszczyło oryginalną konstrukcję,

quietly remind you of its fragility

przypominają o delikatności kopuły

and the engineering skills such a marvel requires.

oraz o kunszcie inżynierów, którzy stworzyli to cudowne dzieło.

If a picture is worth a thousand words,

Jeżeli obraz wart jest tysiąca słów,

the mosaics from the next several centuries have the most to say

mozaiki z następnych wieków mają najwięcej do powiedzenia,

not only about their Biblical themes,

nie tylko jako ilustracje biblijne

but also the Byzantine emperors who commissioned them,

lecz też jako zamówienia bizantyjskich cesarzy,

often depicted along with Christ.

których często przedstawiano na mozaikach obok Jezusa.

But beneath their loud and clear voices,

Pod tą powłoką

one hears the haunting echoes of the damaged and missing mosaics and icons,

słychać echa uszkodzonych oraz zaginionych mozaik i ikon,

desecrated and looted during the Latin Occupation in the Fourth Crusade.

zbezczeszczonych i zrabowanych podczas IV wyprawy krzyżowej.

Na podłodze, nagrobek Enrico Dandolo,

Within the floor, the tomb inscription of Enrico Dandolo,

the Venetian ruler who commanded the campaign,

weneckiego władcy dowodzącego wyprawą,

jest wyraźnym przypomnieniem 57 lat,

is a stark reminder of those 57 years that Hagia Sophia spent as a Roman Catholic church

gdy Hagia Sophia służyła jako kościół rzymskokatolicki,

nim powróciła do swoich ortodoksyjnych korzeni

before returning to its orthodox roots upon the Byzantine Reconquest.

po odbiciu Konstantynopola przez bizantyjczyków.

But it would not remain a church for long.

Nie pozostała kościołem na długo.

Weakened by the Crusades, Constantinople fell to the Ottomans in 1453

Osłabiony przez krzyżowców, Konstantynopol został podbity przez Turków w 1453 r.

and would be known as Istanbul thereafter.

i był odtąd znany jako Stambuł.

After allowing his soldiers three days of pillage,

Po trzech dniach plądrowania miasta

Sultan Mehmed the Second entered the building.

sułtan Mehmed II Zdobywca postanowił wejść do budowli.

Though heavily damaged, its grandeur was not lost

Choć ciężko uszkodzona, nie utraciła swojego majestatu

on the young sultan who immediately rededicated it to Allah,

i młody sułtan natychmiast poświęcił ją Allahowi,

proclaiming that it would be the new imperial mosque.

obwołując ją nowym meczetem imperialnym.

The four minarets built over the next century

Cztery minarety

wzniesione w następnym wieku

are the most obvious sign of this era,

są najoczywistszym śladem tamtej epoki,

serving as architectural supports in addition to their religious purpose.

gdy odgrywały rolę zarówno architektoniczną jak i religijną.

But there are many others.

To nie jedyne ślady.

Ornate candle holders relate Suleiman's conquest of Hungary,

Ozdobne świeczniki wiążą się z podbojem Węgier przez Sulejmana,

while giant caligraphy discs hung from the ceiling

a olbrzymie kaligrafowane dyski zwisające z sufitu

remind visitors for the first four caliphs who followed Muhammad.

przypominają o czterech pierwszych kalifach po Mahomecie.

Though the building you see today still looks like a mosque, it is now a museum,

Choć Hagia Sophia wciąż przypomina meczet,

to obecnie muzeum.

a decision made in 1935 by Kemal Ataturk,

Zdecydował o tym w 1935 roku Kemal Ataturk,

the modernizing first president of Turkey

postępowy pierwszy prezydent Turcji,

following the Ottoman Empire's collapse.

po upadku Imperium Osmańskiego.

It was this secularization that allowed for removal

Sekularyzacja kraju pozwoliła na pozbycie się dywanów,

of the carpets hiding the marble floor decorations

które zakrywały zdobienia na marmurowej podłodze,

and the plaster covering the Christian mosaics.

oraz tynku pokrywającego chrześcijańskie mozaiki.

Ongoing restoration work has allowed the multiplicity of voices

Ciągłe prace konserwacyjne umożliwiły wysłuchanie głosów

in Hagia Sophia's long history

z długiej historii Hagii Sophii,

to be heard again after centuries of silence.

które przez wieki tłumiono.

But conflict remains.

Ale konflikt nadal trwa.

Ukryte mozaiki krzyczą spod islamskich kaligrafii,

Hidden mosaics cry out from beneath Islamic calligraphy,

valuable pieces of history that cannot be uncovered without destroying others.

cenne fragmenty historii nie mogą być odkryte bez niszczenia innych.

Meanwhile, calls sound from both Muslim and Christian communities

Tymczasem muzułmańskie i chrześcijańskie społeczności żądają

to return the building to its former religious purposes.

przywrócenia budowli jej religijnego przeznaczenia.

The story of the divine wisdom may be far from over,

Historia kościoła Mądrości Bożej nie chyli się jeszcze ku końcowi,

but one can only hope that the many voices residing there

więc można mieć tylko nadzieję, że zamieszkujące go głosy

will be able to tell their part for years to come.

będą w stanie opowiedzieć swoją część historii jeszcze przez długie lata.