It's a church. It's a mosque. It's Hagia Sophia. - Kelly Wall

Hagia Sophia - Một nhà thờ. Một đền thờ - Kelly Wall

Translator: Trang-Nha Nguyen Reviewer: Hùng Đỗ

They say that if walls could talk, each building would have a story to tell,

Người ta nói, nếu như bức tường nói được, thì kiến trúc nào cũng sẽ có chuyện để nói

but few would tell so many fascinating stories in so many different voices

nhưng hẳn sẽ ít công trình nào có thể mang lại nhiều câu chuyện thú vị trong nhiều giọng điệu

as the Hagia Sophia, or holy wisdom.

như Hagia Sophia, hay còn gọi là "Trí Tuệ Thần Thánh"

Perched at the crossroads of continents and cultures,

Tọa lạc ở nơi giao thoa giữa các lục địa và các nền văn hóa khác nhau

it has seen massive changes from the name of the city where it stands,

kiến trúc này đã chứng kiến bao cuộc đổi thay từ tên thành phố nơi nó tọa lạc

to its own structure and purpose.

cho đến cấu trúc và mục đích sử dụng của nó

And today, the elements from each era stand

Và ngày nay, những câu chuyện được góp nhặt qua từng thời đại

ready to tell their tales to any visitor who will listen.

đã sẵn sàng để du khách thưởng thức

Even before you arrive at the Hagia Sophia, the ancient fortifications

Trước khi bạn đặt chân đển Hagia Sophia, những công sự cổ xưa

hint at the strategic importance of the surrounding city,

đã bóng gió cho ta biết tầm chiến lược quan trọng của thành phố xung quanh

founded as Byzantium by Greek colonists in 657 BCE.

được thành lập và lấy tên là Đế quốc Đông La Mã bởi dân di cư Hy Lạp vào năm 657 TCN

And successfully renamed as Augusta Antonia, New Rome and Constantinople

sau đó được đổi tên thành Augusta Antonia, New Rome và Constantinople

as it was conquered, reconquered, destroyed and rebuilt

khi nó lần lượt bị xâm lược, tái xâm lược, tàn phá và sau đó là tái xây dựng

by various Greek, Persian and Roman rulers over the following centuries.

bởi nhiều nhà cai trị người Hy Lạp, Ba Tư và La Mã suốt nhiều thế kỷ sau đó

And it was within these walls that the first Megale Ekklesia, or great church,

Chính tại nơi đó, Megale Ekklesia, hay "Đền thờ Lớn" đầu tiên

was built in the fourth century.

được xây dựng vào thế kỷ thứ tư

Though it was soon burned to the ground in riots,

Tuy đã bị thiêu rụi trong các cuộc bạo loạn

it established the location for the region's main religious structure

đền thờ này đã làm nền móng cho các kiến trúc tôn giáo

for centuries to come.

suốt nhiều thế kỷ tiếp theo

Near the entrance, the marble stones with reliefs

Bức phù điêu cẩm thạch ở gần cổng vào

are the last reminders of the second church.

là bằng chứng cuối cùng chứng minh sự tồn tại của đền thờ thứ hai

Built in 415 CE, it was destroyed during the Nika Riots of 532

Được xây dựng vào năm 415 SCN, đền thờ này bị hủy diệt trong cuộc bạo loạn Nika năm 532

when angry crowds at a chariot race

khi đám đông giận dữ tại một cuộc đua ngựa

nearly overthrew the emperor, Justinian the First.

gần như đã lật đổ Hoàng đế, vua Justinian đệ Nhất

Having barely managed to retain power,

Trong những nỗ lực ít ỏi nhằm củng cố lại quyền lực

he resolved to rebuild the church on a grander scale,

nhà vua đã quyết định xây lại đền thờ với quy mô lớn hơn

and five years later, the edifice you see before you was completed.

5 năm sau, lâu đài nguy nga trước mắt bạn đã được hoàn thành

As you step inside, the stones of the foundation and walls

Khi bước vào trong, những phiến đá dưới nền và trên tường

murmur tales from their homelands of Egypt and Syria,

sẽ thầm thì những câu chuyện từ quê nhà của chúng - Ai Cập và Syria

while columns taken from the Temple of Artemis recall a more ancient past.

Và những cột trụ được lấy từ đền thờ nữ thần Artemis nhắc lại một quá khứ cổ xưa hơn

Runic inscriptions carved by the Vikings of the emperor's elite guard

Những chữ cổ được khắc bởi các Viking của cận vệ Hoàng đế tinh nhuệ

carry the lore of distant northern lands.

ẩn chứa truyền thuyết về những vùng đất phương Bắc xa xôi

But your attention is caught by the grand dome, representing the heavens.

Nhưng bạn sẽ bị thu hút bởi mái vòm uy nghi biểu tượng của thiên đường

Reaching over 50 meters high and over 30 meters in diameter

Với độ cao hơn 50m và đường kính lên đến hơn 30m

and ringed by windows around its base,

được viền bởi nhiều cửa sổ

the golden dome appears suspended from heaven,

mái vòm bằng vàng này trông như được treo lủng lẳng từ thiên đường

light reflecting through its interior.

được ánh sáng chiếu xuyên vào

Beneath its grandiose symbolism, the sturdy reinforcing Corinthian columns,

Dưới biểu tượng vĩ đại đó là những cột trụ chống đỡ vững chắc

brought from Lebanon after the original dome was partially destroyed

được mua từ Lebanon sau khi một phần mái vòm ban đầu bị phá hủy

by an earthquake in 558 CE,

bởi một trận động đất năm 558 SCN

quietly remind you of its fragility

lặng lẽ nhắc nhở bạn về sự mong manh của mái vòm

and the engineering skills such a marvel requires.

và kỹ thuật xây dựng đáng ngạc nhiên

If a picture is worth a thousand words,

Nếu một bức ảnh đáng giá ngàn lời thì những bức tranh khảm

the mosaics from the next several centuries have the most to say

có mặt vào những thế kỷ tiếp sau đó có nhiều chuyện để kể nhất

not only about their Biblical themes,

không chỉ về chủ đề Kinh Thánh của chúng

but also the Byzantine emperors who commissioned them,

mà còn về những nhà cai trị Byzantine đã đặt mua chúng

often depicted along with Christ.

những người thường được miêu tả cùng với Chúa

But beneath their loud and clear voices,

Nhưng ẩn dưới âm thanh ồn ào và rõ ràng của chúng, người ta nghe thấy

one hears the haunting echoes of the damaged and missing mosaics and icons,

tiếng vọng ai oán của những bức khảm và biểu tượng bị hư hại và thất lạc

desecrated and looted during the Latin Occupation in the Fourth Crusade.

bị báng bổ và cướp bóc trong thời kỳ Latin chiếm đóng vào cuộc Thập tự chinh thứ 4

Within the floor, the tomb inscription of Enrico Dandolo,

Trong sàn đền thờ, chữ khắc trên mộ Enrico Danolo,

the Venetian ruler who commanded the campaign,

một thủ lĩnh người Venice đã khởi xướng cuộc chiến trên

is a stark reminder of those 57 years that Hagia Sophia spent as a Roman Catholic church

là lời nhắc nhở rõ ràng về 57 năm Hagia Sophia được sử dụng làm nhà thờ Công giáo La Mã

before returning to its orthodox roots upon the Byzantine Reconquest.

trước khi trở lại với cội nguồn chính thống của nó sau cuộc tái chinh phục của đế chế Byzantine

But it would not remain a church for long.

Nhưng nó không được sử dụng làm nhà thờ trong một khoảng thời gian dài

Weakened by the Crusades, Constantinople fell to the Ottomans in 1453

Bị những cuộc Thập tự chinh làm suy yếu, Constantinople rơi vào tay Đế quốc Ottoman vào năm 1453

and would be known as Istanbul thereafter.

và được biết đến là Istanbul sau này

After allowing his soldiers three days of pillage,

Sau khi cho phép binh lính của mình cướp bóc ba ngày

Sultan Mehmed the Second entered the building.

hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ Mehmed II bước vào nhà thờ

Though heavily damaged, its grandeur was not lost

Tuy bị hư hại nặng nề, sự vĩ đại của nó vẫn không hề sút giảm

on the young sultan who immediately rededicated it to Allah,

đối với vị hoàng đế trẻ tuổi, người đã dâng ngay nhà thờ này cho thánh Allah

proclaiming that it would be the new imperial mosque.

tuyên bố nó sẽ trở thành đền thờ Hồi giáo Hoàng gia mới

The four minarets built over the next century

Bốn ngọn tháp được xây dựng vào thế kỷ tiếp theo

are the most obvious sign of this era,

là dấu hiệu rõ ràng của thời đại này

serving as architectural supports in addition to their religious purpose.

với chức năng chống đỡ bên cạnh mục đích tôn giáo

But there are many others.

Nhưng vẫn còn rất nhiều biểu tượng khác

Ornate candle holders relate Suleiman's conquest of Hungary,

Những đế đèn cầy tinh xảo kể về cuộc xâm lăng Hungary của vua Suleiman

while giant caligraphy discs hung from the ceiling

Còn những đĩa thư pháp khổng lồ treo trên trần nhà thờ

remind visitors for the first four caliphs who followed Muhammad.

gợi nhớ du khách về bốn vị lãnh tụ Hồi giáo đầu tiên đi theo Muhammad

Though the building you see today still looks like a mosque, it is now a museum,

Tuy công trình mà bạn thấy ngày nay trông vẫn giống một đền thờ Hồi giáo nhưng hiện nó là một bảo tàng -

a decision made in 1935 by Kemal Ataturk,

một quyết định vào năm 1935 bởi Kermal Ataturk,

the modernizing first president of Turkey

Tổng thống tân thời đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ

following the Ottoman Empire's collapse.

sau sự sụp đổ của đế chế Ottoman

It was this secularization that allowed for removal

Chính sự hoàn tục hóa này

of the carpets hiding the marble floor decorations

đã cho phép gỡ bỏ tấm thảm che giấu nền nhà trang trí bằng đá hoa cương

and the plaster covering the Christian mosaics.

và tấm nhựa che các bức tranh khảm về Chúa

Ongoing restoration work has allowed the multiplicity of voices

Những cuộc trùng tu liên tiếp đã mang trở lại

in Hagia Sophia's long history

vô số giọng kể

to be heard again after centuries of silence.

về lịch sử lâu đời của Hagia Sophia sau nhiều thế kỷ bị chôn vùi trong im lặng

But conflict remains.

Nhưng xung đột vẫn tiếp diễn

Hidden mosaics cry out from beneath Islamic calligraphy,

Những bức khảm bị ẩn giấu gào thét từ dưới những bức thư pháp Hồi giáo

valuable pieces of history that cannot be uncovered without destroying others.

Những phần lịch sử giá trị không thể được hé lộ trừ phi làm hư hại những phần khác

Meanwhile, calls sound from both Muslim and Christian communities

Trong lúc đó, cả cộng đồng người Hồi giáo và Công giáo

to return the building to its former religious purposes.

yêu cầu đưa tòa nhà trở lại với mục đích tôn giáo ban đầu

The story of the divine wisdom may be far from over,

Câu chuyện về "Trí Tuệ Thần Thánh" vẫn chưa kết thúc

but one can only hope that the many voices residing there

nhưng người ta chỉ có thể hy vọng rằng những giọng nói ở đây

will be able to tell their part for years to come.

có thể kể câu chuyện của mình nhiều năm về sau nữa