The hidden treasures of Timbuktu - Elizabeth Cox

Çeviri: Nihal Aksakal Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

On the edge of the vast Sahara desert,

Geniş Sahra çölünün kenarında,

citizens snuck out of the city of Timbuktu

insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı

and took to the wilderness.

ve vahşi doğaya gitti.

They buried chests in the desert sand, hid them in caves,

Sandıkları çöl kumuna gömdüler, mağaralara sakladılar

and sealed them in secret rooms.

ve gizli odalara mühürlediler.

Inside these chests was a treasure more valuable than gold:

Bu sandıkların içinde altından daha değerli bir hazine vardı:

the city’s ancient books.

Şehrin eski kitapları.

Founded around 1100 CE in what is now Mali,

Şimdi Mali olarak bilinen yerde MS 1100 civarında kurulan

the city of Timbuktu started out as an unremarkable trading post.

Timbuktu şehri, dikkat çekici bir ticaret merkeziydi.

But its unique location soon changed that.

Ama eşsiz konumu kısa süre sonra bunu değiştirdi.

Timbuktu marked the intersection of two essential trade routes,

Timbuktu, Sahra boyunca tuz getiren karavanların

where caravans bringing salt across the Sahara

Afrika içlerinden altın getiren tüccarlarla buluştuğu

met with traders bringing gold from the African interior.

iki önemli ticaret yolunun kesişme noktasını işaretledi.

By the late 1300s, these trade routes made Timbuktu rich,

1300'lerin sonlarında, bu ticaret yolları Timbuktu'yu zengin yaptı

and the city’s rulers, the kings of the Mali Empire,

ve şehrin yöneticileri olan Mali İmparatorluğu'nun kralları;

built monuments and academies that drew scholars

anıtlar ve Mısır, İspanya ve Fas'tan

from Egypt, Spain, and Morocco.

bilim insanları çeken akademiler inşa etti.

The city’s prime location also made it a target for warlords and conquerors.

Şehrin önemli konumu, onu savaş beyleri ve fatihler için bir hedef haline getirdi.

As the Mali Empire declined, one of its domains, Songhai,

Mali İmparatorluğu geriledikçe

etki alanlarından biri olan Songhai güç kazanmaya başladı.

began to gain power.

In 1468, the Songhai king conquered Timbuktu,

1468'de Songhai kralı Timbuktu'yu fethederek binaları yaktı

burning buildings and murdering scholars.

ve alimleri öldürdü.

But in time, intellectual life in the city flourished again.

Ancak zamanla şehirdeki entelektüel yaşam yeniden gelişti.

The reign of the second king of the Songhai Empire,

Songhai İmparatorluğu'nun ikinci kralı

Askia Mohammed Toure,

Askia Muhammed Toure'nin hükümdarlığı,

marked the beginning of a golden age in Timbuktu.

Timbuktu'da altın çağın başlangıcına işaret ediyordu.

He reversed his predecessor’s regressive policies

Selefinin gerici politikalarını tersine çevirdi

and encouraged learning.

ve öğrenmeyi teşvik etti.

The Songhai rulers and most of Timbuktu’s population were Muslim,

Songhai yöneticileri ve Timbuktu nüfusunun çoğu Müslümandı

and the scholars of Timbuktu studied Islam

ve Timbuktu alimleri, matematik ve felsefe gibi

alongside secular topics like mathematics and philosophy.

seküler konuların yanı sıra İslam'ı da inceledi.

In the libraries of Timbuktu,

Timbuktu kütüphanelerinde,

tracts of Greek philosophy stood alongside the writings

yerel tarihçilerin, bilim insanlarının ve şairlerin yazılarının yanında

of local historians, scientists, and poets.

Yunan felsefesinin parçaları yer alıyordu.

The city’s most prominent scholar, Ahmed Baba,

Şehrin en önde gelen alimi Ahmed Baba,

challenged prevailing opinions on subjects

sigara içilmesinden köleliğe kadar

ranging from smoking to slavery.

pek çok konuda geçerli olan fikirlere meydan okudu.

Gold and salt trade had funded the city’s transformation

Altın ve tuz ticareti,

şehrin bir öğrenim merkezine dönüşümünü finanse etmişti.

into a center of learning.

Now, the products of that intellectual culture

Bu entelektüel kültürün ürünleri

became the most sought-after commodity.

en çok aranan meta haline geldi.

With paper from faraway Venice

Uzak Venedik'ten gelen kağıtlar

and vibrant ink from local plants and minerals,

ve yerel bitki ve minerallerden yapılan mürekkep ile Timbuktu yazıcıları

the scribes of Timbuktu produced texts in both Arabic

hem Arapça hem de yerel dillerde metinler ürettiler.

and local languages.

Written in calligraphy and decorated with intricate geometric designs,

Hat sanatı ile yazılmış ve karmaşık geometrik desenlerle süslenmiş

the books of Timbuktu were in demand among the wealthiest members of society.

Timbuktu'nun kitapları, toplumun zengin üyeleri tarafından talep ediliyordu.

In 1591, the golden age came to an abrupt end

1591'de Fas kralı Timbuktu'yu ele geçirdiğinde

when the Moroccan king captured Timbuktu.

altın çağ aniden sona erdi.

Moroccan forces imprisoned Ahmed Baba and other prominent scholars

Faslı güçler Ahmed Baba'yı

ve diğer önde gelen akademisyenleri hapse attı

and confiscated their libraries.

ve kütüphanelerine el koydu.

In the centuries that followed, the city weathered a succession of conquests.

Sonraki yüzyıllarda, şehir bir dizi fethi atlattı.

In the mid-1800s, Sufi Jihadists occupied Timbuktu

1800'lerin ortalarında, Sufi Cihatçılar Timbuktu'yu işgal ettiler

and destroyed many non-religious manuscripts.

ve birçok din dışı el yazmasını yok ettiler.

1894, French colonial forces seized control of the city,

1894'te, Fransız sömürge güçleri şehrin kontrolünü ele geçirerek

stealing even more manuscripts and sending them to Europe.

daha fazla el yazması çaldı ve onları Avrupa'ya gönderdi.

French became the official language taught in schools,

Fransızca okullarda öğretilen resmi dil haline geldi

and new generations in Timbuktu

ve Timbuktu'daki yeni nesiller geride kalan Arapça el yazmalarını okuyamadı.

couldn’t read the Arabic manuscripts that remained.

Through it all, the literary tradition of Timbuktu didn’t die—

Her şeye rağmen Timbuktu'nun edebi geleneği ölmedi—

it went underground.

yeraltına indi.

Some families built secret libraries in their homes,

Bazı aileler evlerinde gizli kütüphaneler kurdular

or buried the books in their gardens.

veya kitapları bahçelerine gömdüler.

Others stashed them in abandoned caves or holes in the desert.

Diğerleri onları çöldeki terk edilmiş mağaralara veya deliklere sakladı.

The priceless manuscripts of Timbuktu

Timbuktu'nun paha biçilmez el yazmaları çevredeki köylere dağıldı

dispersed to villages throughout the surrounding area,

where regular citizens guarded them for hundreds of years.

ve burada iyi vatandaşlar onları yüzlerce yıl korudu.

As desertification and war impoverished the region,

Çölleşme ve savaş bölgeyi yoksullaştırırken

families held on to the ancient books

aileler çaresizce yoksulluk ve açlıktan ölmek üzere olsa bile

even as they faced desperate poverty and near-starvation.

eski kitaplara tutundu.

Even today, the struggle to protect the books continues.

Bugün bile kitapları koruma mücadelesi devam ediyor.

From the 1980s to the early 2000s,

1980'lerden 2000'lerin başına kadar

Timbuktu scholar Abdel Kader Haidara painstakingly retrieved hidden manuscripts

Timbuktu bilgini Abdel Kader Haidara, Kuzey Mali'nin dört bir yanından

from all over northern Mali and brought them back to Timbuktu.

gizli el yazmalarını özenle topladı ve Timbuktu'ya geri getirdi.

But in 2012, civil war in Mali once again threatened the manuscripts,

Ancak 2012'de Mali'deki iç savaş, çoğu yakınlardaki Bamako'ya götürülen

most of which were evacuated to nearby Bamako.

el yazmalarını bir kez daha tehlikeye attı.

Their future remains uncertain,

Hem insani hem de çevresel tehditlerle

as they face both human and environmental threats.

karşı karşıya oldukları için gelecekleri belirsizliğini koruyor.

These books represent our best— and often only—

Bu kitaplar, bölgenin sömürge öncesi tarihiyle ilgili en iyi

sources on the pre-colonial history of the region.

ve çoğunlukla tek kaynağımızı temsil ediyor.

Many of them have never been read by modern scholars,

Birçoğu modern bilim insanları tarafından hiç okunmadı

and still more remain lost or hidden in the desert.

ve daha da fazlası çölde kayboldu veya gizli kaldı.

At stake in the efforts to protect them is the history they contain—

Söz konusu kitapları koruma çabaları, içerdikleri tarihi

and the efforts of countless generations to protect that history from being lost.

ve sayısız neslin bu tarihi kaybolmaktan koruma çabası.