The hidden treasures of Timbuktu - Elizabeth Cox

Reviewer: Ngoc Nguyen

On the edge of the vast Sahara desert,

Tại rìa sa mạc Sahara rộng lớn,

citizens snuck out of the city of Timbuktu

dân lẻn ra khỏi thành Timbuktu,

and took to the wilderness.

đi dần vào sa mạc.

They buried chests in the desert sand, hid them in caves,

Họ chôn những chiếc rương trong cát, giấu trong hang động,

and sealed them in secret rooms.

và khóa kín trong các căn phòng bí mật.

Inside these chests was a treasure more valuable than gold:

Những chiếc rương này chứa vật báu quý hơn cả vàng:

the city’s ancient books.

cổ thư của thành phố.

Founded around 1100 CE in what is now Mali,

Thành lập khoảng năm 1100 sau Công nguyên, hiện nay là nước Mali.

the city of Timbuktu started out as an unremarkable trading post.

Ban đầu, Timbuktu là một điểm giao thương chẳng có gì đặc biệt.

But its unique location soon changed that.

Nhưng vị trí đắc địa của nó đã nhanh chóng thay đổi mọi thứ.

Timbuktu marked the intersection of two essential trade routes,

Timbuktu là nơi giao nhau của hai tuyến đường thương mại thiết yếu:

where caravans bringing salt across the Sahara

đường vận chuyển muối của các đoàn lữ hành băng qua sa mạc Sahara

met with traders bringing gold from the African interior.

và đường các thương nhân mang vàng từ châu Phi sang buôn bán.

By the late 1300s, these trade routes made Timbuktu rich,

Cuối những năm 1300, Timbuktu giàu lên nhờ các tuyến đường này,

and the city’s rulers, the kings of the Mali Empire,

và những nhà cầm quyền, vua của Đế chế Mali,

built monuments and academies that drew scholars

cho xây dựng tượng đài và học viện thu hút học giả

from Egypt, Spain, and Morocco.

từ Ai Cập, Tây Ban Nha và Maroc.

The city’s prime location also made it a target for warlords and conquerors.

Vị trí đắc địa cũng biến nó thành mục tiêu của lãnh chúa và quân xâm lược.

As the Mali Empire declined, one of its domains, Songhai,

Khi Đế chế Mali suy yếu, Songhai, lãnh địa của Mali,

began to gain power.

dần mạnh lên.

In 1468, the Songhai king conquered Timbuktu,

Năm 1468, vua Songhai xâm chiếm Timbuktu,

burning buildings and murdering scholars.

đốt phá công trình và giết hại học giả.

But in time, intellectual life in the city flourished again.

Nhưng rồi, tri thức lại phát triển mạnh trong thành phố.

The reign of the second king of the Songhai Empire,

Triều vua thứ hai của Đế chế Songhai,

Askia Mohammed Toure,

Askia Mohammed Toure,

marked the beginning of a golden age in Timbuktu.

đánh dấu đầu thời kỳ vàng son ở Timbuktu.

He reversed his predecessor’s regressive policies

Ông bãi bỏ các chính sách lạc hậu của vua cha

and encouraged learning.

và khuyến học.

The Songhai rulers and most of Timbuktu’s population were Muslim,

Chính quyền Songhai cũng như hầu hết người dân theo đạo Hồi,

and the scholars of Timbuktu studied Islam

học giả Timbuktu nghiên cứu đạo Hồi

alongside secular topics like mathematics and philosophy.

và học các môn học khác như toán và triết học.

In the libraries of Timbuktu,

Tại thư viện thành Timbuktu,

tracts of Greek philosophy stood alongside the writings

vẫn còn vết tích của triết học Hi lạp bên cạnh biên niên sử,

of local historians, scientists, and poets.

sách khoa học, và thơ ca địa phương.

The city’s most prominent scholar, Ahmed Baba,

Ahmed Baba, học giả nổi tiếng nhất thành,

challenged prevailing opinions on subjects

bác bỏ các quan niệm cũ trên nhiều lĩnh vực

ranging from smoking to slavery.

từ việc hút thuốc đến vấn đề nô lệ.

Gold and salt trade had funded the city’s transformation

Dùng kinh phí từ giao thương vàng và muối

biến thành phố thành thủ phủ học tập.

into a center of learning.

Now, the products of that intellectual culture

Kinh thư viết ra

became the most sought-after commodity.

trở thành món hàng ưa chuộng bậc nhất.

With paper from faraway Venice

Dùng giấy của vùng Venice xa xôi

and vibrant ink from local plants and minerals,

và mực đa sắc làm từ thực vật và khoáng vật địa phương,

the scribes of Timbuktu produced texts in both Arabic

thư lại Timbuktu chép kinh thư bằng tiếng Ả Rập

and local languages.

lẫn tiếng địa phương.

Written in calligraphy and decorated with intricate geometric designs,

Do bút pháp uyển chuyển cùng họa tiết sắc sảo,

the books of Timbuktu were in demand among the wealthiest members of society.

kinh thư Timbuktu được các trọc phú săn tìm.

In 1591, the golden age came to an abrupt end

Năm 1591, thời kỳ hoàng kim đột ngột kết thúc

when the Moroccan king captured Timbuktu.

khi vua Maroc chiếm Timbuktu.

Moroccan forces imprisoned Ahmed Baba and other prominent scholars

Quân Maroc nhốt Ahmed Baba và các học giả nổi tiếng,

and confiscated their libraries.

trưng dụng thư viện.

In the centuries that followed, the city weathered a succession of conquests.

Những thế kỷ tiếp theo, thành phố trải qua một loạt các cuộc xâm lược.

In the mid-1800s, Sufi Jihadists occupied Timbuktu

Giữa những năm 1800, Timbuktu rơi vào tay chiến binh Sufi,

and destroyed many non-religious manuscripts.

nhiều kinh sách phi tôn giáo bị hủy.

1894, French colonial forces seized control of the city,

Năm 1894, thực dân Pháp giành quyền kiểm soát thành phố,

stealing even more manuscripts and sending them to Europe.

đem nhiều kinh sách về Châu Âu.

French became the official language taught in schools,

Tiếng Pháp trở thành ngôn ngữ chính thức trong trường học,

and new generations in Timbuktu

nên các thế hệ sau của Timbuktu

couldn’t read the Arabic manuscripts that remained.

không đọc được kinh sách tiếng Ả Rập còn sót.

Through it all, the literary tradition of Timbuktu didn’t die—

Nhưng nền văn học Timbuktu không chết đi

it went underground.

mà được cất giấu cẩn thận.

Some families built secret libraries in their homes,

Một số gia đình xây mật viện trong nhà,

or buried the books in their gardens.

hay chôn kinh sách trong vườn.

Others stashed them in abandoned caves or holes in the desert.

Số khác đem giấu trong hoang động hay hố trong sa mạc.

The priceless manuscripts of Timbuktu

Kho tàng kinh sách vô giá của Timbuktu

dispersed to villages throughout the surrounding area,

phân tán khắp các làng mạc và vùng phụ cận,

where regular citizens guarded them for hundreds of years.

được nhân dân canh giữ trong hàng trăm năm.

As desertification and war impoverished the region,

Sa mạc hóa và chiến tranh khiến nơi này càng thêm nghèo khó,

families held on to the ancient books

các gia đình ở đây vẫn cố giữ lại cổ thư

even as they faced desperate poverty and near-starvation.

dù phải đối mặt với nghèo khó và đói kém.

Even today, the struggle to protect the books continues.

Tới nay, cuộc đấu tranh bảo vệ cổ thư vẫn còn tiếp diễn.

From the 1980s to the early 2000s,

Từ những năm 1980 đến đầu những năm 2000,

Timbuktu scholar Abdel Kader Haidara painstakingly retrieved hidden manuscripts

Học giả Timbuktu, Abdel Kader Haidara tỉ mỉ thu hồi kinh sách bị giấu

from all over northern Mali and brought them back to Timbuktu.

khắp vùng bắc Mali và mang về Timbuktu.

But in 2012, civil war in Mali once again threatened the manuscripts,

Năm 2012, kinh sách lại bị đe dọa khi nội chiến ở Mali nổ ra.

most of which were evacuated to nearby Bamako.

Phần lớn sách được chuyển đến thủ đô Bamako gần đó.

Their future remains uncertain,

Tương lai vô định,

as they face both human and environmental threats.

đối mặt với mối nguy từ cả thiên nhiên và con người.

These books represent our best— and often only—

Cổ thư là biểu trưng tốt nhất, có thể là duy nhất,

sources on the pre-colonial history of the region.

nguồn tư liệu lịch sử của thành phố thời kì tiền thuộc địa.

Many of them have never been read by modern scholars,

Nhiều cuốn không ai biết,

and still more remain lost or hidden in the desert.

nhiều cuốn bị mất hay còn ẩn mình trong sa mạc.

At stake in the efforts to protect them is the history they contain—

Dù ra sức bảo vệ, lịch sử Timbuktu vẫn có nguy cơ bị mất

and the efforts of countless generations to protect that history from being lost.

cùng với nỗ lực của vô số thế hệ góp phần bảo vệ nó.