How plants tell time - Dasha Savage

Çeviri: Miraç Şendil Gözden geçirme: Can Boysan

In the 18th century,

18. yüzyılda

Swedish botanist Carolus Linnaeus designed the flower clock,

İsveçli botanikçi Carolus Linnaeus çiçek saatini tasarladı,

a timepiece made of flowering plants

günün belli zamanlarında açılıp kapanan çiçekli bitkilerden

that bloom and close at specific times of day.

oluşan saat dilimlerine sahip bir saat.

Linnaeus's plan wasn't perfect, but the idea behind it was correct.

Linnaeus'un planı mükemmel olmasa da fikri doğruydu.

Flowers can indeed sense time, after a fashion.

Çiçekler, tamamen olmasa da az çok zamanı hissedebilirler.

Mornings glories unfurl their petals like clockwork in the early morning.

Gündüzsefası çiçekleri sabahın erken saatlerinde taç yapraklarını açarlar.

A closing white water lily signals that it's late afternoon,

Kapanan bir beyaz su nilüferi öğleden sonrasını müjdeler

and moon flowers, as the name suggests, only bloom under the night sky.

ve ay çiçekleri, adı üzerinde, sadece geceleri çiçek açarlar.

But what gives plants this innate sense of time?

Peki bitkilere bu içsel zaman algısı nereden geliyor?

It's not just plants, in fact.

Aslında sadece bitkilere de değil.

Many organisms on Earth have a seemingly inherent awareness

Dünyadaki birçok organizmanın, günün neresinde olduklarıyla alakalı

of where they are in the day's cycle.

içsel bir farkındalığı var.

That's because of circadian rhythms,

Bunun nedeni günlük ritimler,

the internal timekeepers that tick away inside many living things.

birçok canlının içinde bulabileceğimiz saatler.

These biological clocks allow organisms to keep track of time

Bu biyolojik saatler, organizmaların zamanı takip etmelerine

and pick up on environmental cues that help them adapt.

ve uyum sağlamaları için çevresel işaretleri anlamalarına yardımcı olur.

That's important, because the planet's rotations and revolutions

Bu önemli, çünkü dünyanın dönüşü

put us in a state of constant flux,

tekrar eden ve tahmin edilebilir olsa da

although it plays out in a repetitive, predictable way.

bizi sürekli bir değişime maruz bırakıyor.

Circadian rhythms incorporate various cues

Günlük ritimler,

bir organizmanın uyku ve diğer aktivitelerinin

to regulate when an organism should wake and sleep,

and perform certain activities.

zamanı hakkında çeşitli ipuçları içerir.

For plants, light and temperature are the cues which trigger reactions

Bitkiler için ışık ve sıcaklık,

moleküler boyuttaki reaksiyonları etkileyen önemli işaretlerdir.

that play out at a molecular scale.

The cells in stems, leaves, and flowers contain phytochromes,

Gövde, yaprak ve çiçeklerdeki hücreler,

ışığı fark edebilen fitokrom denilen küçük moleküllere sahiptir.

tiny molecules that detect light.

When that happens, phytochromes initiate a chain of chemical reactions,

Işığı fark ettiklerinde, bu moleküller bunu hücre çekirdeğine ileten

passing the message down into the cellular nuclei.

kimyasal reaksiyonlar başlatırlar.

There, transcription factors trigger the manufacture of proteins

Burada transkripsiyon faktörleri, fotosentez gibi ışığa bağlı işlemleri

required to carry out light-dependent processes,

gerçekleştirmek için gerekli proteinlerin üretimini tetikler.

like photosynthesis.

These phytochromes not only sense the amount of light the plant receives,

Bu fitokromlar, bitkinin aldığı ışık miktarını ölçmekle kalmayıp

but can also detect tiny differences

ayrıca dalga boyundaki

in the distribution of wavelengths the plant takes in.

ufak farklılıkları da saptayabilir.

With this fine-tuned sensing,

Bu ince ayarlı algılama yoluyla

phytochromes allow the plant to discern both time,

fitokromlar hem bitkinin günün ortası ile akşam arasındaki zaman farkını

the difference between the middle of the day and the evening,

hem de doğrudan güneş ışığı veya gölgede olup olmadığını

and place, whether it is in direct sunlight or shade,

fark etmesini sağlar

enabling the plant to match its chemical reactions to its environment.

ve bitkinin kimyasal reaksiyonlarını ortamıyla eşleştirmesini sağlar.

This makes for early risers.

Bu durum sabah açan bitkiler için geçerlidir.

A few hours before sunrise, a typical plant is already active,

Güneşin doğuşundan birkaç saat önce, normal bir bitki zaten aktiftir

creating mRNA templates for its photosynthesizing machinery.

ve fotosentez için mRNA şablonları oluşturur.

As the phytochromes detect increasing sunlight,

Fitokromlar artan gün ışığını saptadığında

the plant readies its light-capturing molecules

bitki de sabah boyunca fotosentez yapıp

so it can photosynthesize and grow throughout the morning.

büyümek için ışığı yakalayan moleküllerini hazırlar.

After harvesting their morning light,

Sabah ışığını topladıktan sonra,

plants use the rest of the day to build long chains of energy

bitkiler günün geri kalanını nişasta gibi glikoz polimerleri şeklinde

in the form of glucose polymers, like starch.

uzun enerji zincirleri oluşturmak için kullanırlar.

The sun sets, and the day's work is done,

Güneş batar ve o günün işi bitmiştir

though a plant is anything but inactive at night.

fakat bitkiler gece de aktiftir.

In the absence of sunlight,

Gün ışığının yokluğunda,

they metabolize and grow,

önceki günün enerji hasatından

breaking down the starch from the previous day's energy harvest.

nişastayı parçalayarak metabolize olurlar ve büyürler.

Many plants have seasonal rhythms as well.

Birçok bitkinin sezonluk ritimleri vardır.

As spring melts the winter frost,

Bahar, kıştan kalma buzları eritirken

phytochromes sense the longer days and increasing light,

fitokromlar uzayan günleri ve artan ışığı algılar

and a currently unknown mechanism detects the temperature change.

ve şimdilik bilinmeyen bir mekanizma değişen sıcaklığı saptar.

These systems pass the news throughout the plant

Bu sistemler bitkiye

and make it produce blooming flowers

polinatörlerin sıcak havalarda geleceğini haber verip

in preparation for the pollinators brought out by warmer weather.

çiçek açmasını sağlar.

Circadian rhythms act as a link between a plant and its environment.

Günlük ritimler, bitki ve çevresi ile bir bağlantı görevi görür.

These oscillations come from the plants themselves.

Bu salınımlar bitkilerin kendisinden gelir.

Each one has a default rhythm.

Her birinin kendine ait ritmi vardır.

Even so, these clocks can adapt their oscillations

Yine de, bu saatler salınımlarını çevresel değişikliklere

to environmental changes and cues.

ve işaretlere uyarlayabilir.

On a planet that's in constant flux,

Sürekli değişmekte olan bir gezegende,

it's the circadian rhythms that enable a plant to stay true to its schedule

bitkilerin doğru çizelgelere ve zamanlara uymalarını sağlayan şey

and to keep its own time.

günlük ritimlerdir.