How bones make blood - Melody Smith

850,010 views ・ 2020-01-27

TED-Ed


Videoyu oynatmak için lütfen aşağıdaki İngilizce altyazılara çift tıklayınız.

Çeviri: Can Boysan Gözden geçirme: Saliha Karatepeli
00:06
At any given moment, trillions of cells are traveling through your blood vessels,
0
6920
4130
Her an trilyonlarca hücre kan damarlarınız boyunca dolaşıyor,
00:11
sometimes circling the body in just one minute.
1
11050
3554
bazen de vücudunuzun çevresini sadece bir dakikada dolaşıyor.
00:14
Each of these cells has its origins deep in your bones.
2
14604
3931
Bu hücrelerin her birinin kemiklerinizde kökleri var.
00:18
Bones might seem rock-solid, but they’re actually quite porous inside.
3
18535
4450
Kemikler taş gibi sağlam görünebilir ama esasında oldukça gözenekliler.
00:22
Large and small blood vessels enter through these holes.
4
22985
3037
Geniş ve dar kan damarları bu oyuklardan içeri girerler.
00:26
And inside most of the large bones of your skeleton is a hollow core
5
26022
3553
İskeletinizdeki birçok büyük kemiğin içinde
00:29
filled with soft bone marrow.
6
29575
2500
yumuşak kemik iliğiyle dolu oyuk bir çekirdeği vardır.
İlik, yağdan ve başka birçok destekleyici dokudan oluşur
00:32
Marrow contains fat and other supportive tissue,
7
32075
2580
00:34
but its most essential elements are blood stem cells.
8
34655
3590
ama en önemli parçası kan kök hücreleridir.
00:38
These stem cells are constantly dividing.
9
38245
2707
Bu kök hücreler sürekli bölünürler,
00:40
They can differentiate into red blood cells,
10
40952
2353
kırmızı kan hücrelerine, beyaz kan hücrelerine
00:43
white blood cells, and platelets,
11
43305
2200
ve trombositlere dönüşebilir,
00:45
and send about hundreds of billions of new blood cells
12
45505
2640
her gün yüz milyarlarca yeni kan hücresini
00:48
into circulation every day.
13
48145
2630
kan dolaşımına dahil edebilirler.
00:50
These new cells enter the bloodstream
14
50775
2030
Bu yeni hücreler,
iliğin içindeki küçük kılcal damarlardaki
00:52
through holes in small capillaries in the marrow.
15
52805
3266
oyuklar yoluyla kan dolaşımına girerler.
00:56
Through the capillaries,
16
56071
1280
Kılcal damarlar yoluyla
00:57
they reach larger blood vessels and exit the bone.
17
57351
3670
daha geniş kan damarlarına ulaşırlar ve kemiği terk ederler.
Eğer kanınızda bir sorun varsa bu durumun izinin
01:01
If there’s a problem with your blood,
18
61021
1807
01:02
there’s a good chance it can be traced back to the bone marrow.
19
62828
3043
kemik iliğine kadar takip edilebilme fırsatı vardır.
01:05
Blood cancers often begin with genetic mutations in the stem cells.
20
65871
3990
Kan kanserleri genellikle kök hücrelerdeki mutasyonlardan dolayı meydana gelir.
01:09
The stem cells themselves are not cancerous,
21
69861
2496
Kök hücrelerinin kendisi aslında kanserli değildir
01:12
but these mutations can interfere with the process of differentiation
22
72357
3584
ama bu mutasyonlar başkalaşım sürecini engelleyebilir
01:15
and result in malignant blood cells.
23
75941
2790
ve kötü huylu kan hücreleri oluşmasına yol açabilirler.
01:18
So for patients with advanced blood cancers like leukemia and lymphoma,
24
78731
3924
Bu yüzden, lösemi ve lenfoma gibi ileri evre kan kanseri hastaları için
01:22
the best chance for a cure is often an allogeneic bone marrow transplant,
25
82655
4249
en iyi tedavi fırsatı genellikle allojeneik kemik iliği naklidir,
01:26
which replaces the patient’s bone marrow with a donor’s.
26
86904
3557
bu nakil hastanın kemik iliği ile donörün kemik iliğini değiştirir.
01:30
Here’s how it works.
27
90461
1970
Süreç şu şekilde gerçekleşir:
01:32
First, blood stem cells are extracted from the donor.
28
92431
3355
İlk olarak, kan kök hücreleri donörden alınır.
01:35
Most commonly,
29
95786
1130
En yaygın olarak,
01:36
blood stem cells are filtered out of the donor’s bloodstream
30
96916
2860
kan kök hücreleri, farklı bileşenleri ayıran
01:39
by circulating the blood through a machine
31
99776
2070
bir makine yoluyla kanı dolaştırarak
01:41
that separates it into different components.
32
101846
2760
donörün kan dolaşımından süzülür.
01:44
In other cases, the marrow is extracted directly
33
104606
2824
Diğer durumlarda ise, ilik doğrudan iğneyle
01:47
from a bone in the hip, the iliac crest, with a needle.
34
107430
4276
kalçadaki iliak krest denen bir kemikten alınır.
01:51
Meanwhile, the recipient prepares for the transplant.
35
111706
3258
O sırada, alıcı nakil için hazırlanır.
01:54
High doses of chemotherapy or radiation kill the patient’s existing marrow,
36
114964
4388
Yüksek doz kemoterapi veya radyasyon hastanın mevcut iliğini,
01:59
destroying both malignant cells and blood stem cells.
37
119352
3540
kötü huylu hücreleri ve kan kök hücrelerini öldürür.
02:02
This also weakens the immune system,
38
122892
2226
Bu durum, nakledilen hücrelere saldırı olasılığını düşürerek
02:05
making it less likely to attack the transplanted cells.
39
125118
3908
bağışıklık sistemini de zayıflatır.
02:09
Then the donor cells are infused into the patient’s body through a central line.
40
129026
4479
Sonra donörün hücreleri, ana hat yoluyla hastanın vücuduna nakledilir.
02:13
They initially circulate in the recipient’s peripheral bloodstream,
41
133505
3582
İlk olarak hücreler, alıcının çevresel kan dolaşımında yayılır
02:17
but molecules on the stem cells, called chemokines, act as homing devices
42
137087
4560
ama kök hücrelerdeki kemokin denen moleküller,
hedef yönlendirme cihazı gibi hareket ederler
02:21
and quickly traffic them back to the marrow.
43
141647
2987
ve kök hücreleri süratle iliğe yöneltirler.
02:24
Over the course of a few weeks,
44
144634
1683
Birkaç hafta süresince,
02:26
they begin to multiply and start producing new, healthy blood cells.
45
146317
4340
kök hücreler çoğalmaya başlarlar, yeni ve sağlıklı hücreler üretirler.
02:30
Just a small population of blood stem cells
46
150657
2305
Kan kök hücrelerinin sadece az bir kısmı
02:32
can regenerate a whole body’s worth of healthy marrow.
47
152962
3615
bütün vücuda yetecek kadar sağlıklı iliği yeniden üretebilir.
02:36
A bone marrow transplant can also lead to something
48
156577
2770
Bir kemik iliği nakli,
graft versus tümör faaliyeti denen bir şeye de yol açabilir,
02:39
called graft-versus-tumor activity,
49
159347
3030
02:42
when new immune cells generated by the donated marrow
50
162377
2810
bağışlanan ilikten üretilen yeni immün hücreler
02:45
can wipe out cancer cells the recipient’s original immune system couldn’t.
51
165187
4483
kanser hücrelerini yok edebilirken,
alıcının orijinal bağışıklık sistemi bunu yapamaz.
02:49
This phenomenon can help eradicate stubborn blood cancers.
52
169670
3650
Bu hadise inatçı kan kanserlerini yok etmeye yardımcı olabilir.
02:53
But bone marrow transplants also come with risks,
53
173320
2986
Fakat kemik iliği nakli, risklerle birlikte gelir,
02:56
including graft-versus-host disease.
54
176306
2870
buna graft versus host hastalığı dahildir.
02:59
It happens when the immune system generated by the donor cells
55
179176
3160
Donörün hücrelerinden üretilen bağışıklık sistemi,
hastanın organlarına saldırdığında bu durum meydana gelir.
03:02
attacks the patient’s organs.
56
182336
2390
03:04
This life-threatening condition occurs in about 30–50% of patients
57
184726
4450
Hayatı tehdit eden bu durum, tek yumurta ikizleri dışında
herhangi birinden donör hücresi alan hastaların %30'u ile %50'sinde görülür
03:09
who receive donor cells from anyone other than an identical twin,
58
189176
4241
03:13
particularly when the stem cells are collected
59
193417
2235
ve özellikle kök hücreler,
03:15
from the blood as opposed to the bone marrow.
60
195652
2334
kemik iliği yerine kandan alındığında meydana gelir.
03:17
Patients may take immunosuppressant medications
61
197986
2820
Hastalar, bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç tedavileri alabilirler
03:20
or certain immune cells may be removed from the donated sample
62
200806
3200
veya belirli immün hücreler,
graft versus host hastalığı riskini azaltmak için
03:24
in order to reduce the risk of graft-versus-host disease.
63
204006
3430
bağışlanan örneklerden çıkarılabilir.
03:27
But even if a patient avoids graft-versus-host disease,
64
207436
3345
Ama bir hasta, graft versus host hastalığından kurtulsa bile
03:30
their immune system may reject the donor cells.
65
210781
2879
bağışıklık sistemi donör hücrelerini reddedebilir.
03:33
So it’s crucial to find the best match possible in the first place.
66
213660
4310
Yani, öncelikle en uyumlu kişiyi bulmak çok önemlidir.
03:37
Key regions of the genetic code determine how the immune system
67
217970
3055
Genetik kodların temel bölgeleri, bağışıklık sisteminin yabancı hücreleri
03:41
identifies foreign cells.
68
221025
2035
nasıl tanımladığını belirler.
03:43
If these regions are similar in the donor and the recipient,
69
223060
2938
Eğer bu bölgeler, donör ile alıcıda benzer ise
03:45
the recipient’s immune system is more likely to accept the donor cells.
70
225998
4262
alıcının bağışıklık sisteminin,
donör hücreleri kabul etmesi daha muhtemeldir.
03:50
Because these genes are inherited, the best matches are often siblings.
71
230260
4543
Bu genler kuşaktan kuşağa aktarıldığından dolayı
en iyi eşleşmeler sıklıkla kardeşler arasında olur.
03:54
But many patients who need a bone marrow transplant
72
234803
2813
Fakat kemik iliği nakline ihtiyacı olan birçok hastanın
03:57
don’t have a matched family member.
73
237616
2857
uyumlu bir aile bireyi yoktur.
04:00
Those patients turn to donor registries of volunteers
74
240473
2930
Bu hastalar, kemik iliği vermek isteyen
04:03
willing to offer their bone marrow.
75
243403
2480
gönüllü donör kayıtlarına başvururlar.
04:05
All it takes to be on the registry is a cheek swab to test for a genetic match.
76
245883
4310
Kaydolmak için gereken tek şey,
genetik uyum testi için yanak içinden örnek almaktır.
04:10
And in many cases, the donation itself
77
250193
2259
Birçok durumda, bağış yapmak
04:12
isn’t much more complicated than giving blood.
78
252452
2971
kan vermekten daha çetrefilli değildir.
04:15
It’s a way to save someone’s life
79
255423
1870
Bu, tamamen yenilenebilen bir kaynak yoluyla
04:17
with a resource that’s completely renewable.
80
257293
2870
birisinin hayatını kurtarmanın bir yoludur.
Bu web sitesi hakkında

Bu site size İngilizce öğrenmek için yararlı olan YouTube videolarını tanıtacaktır. Dünyanın dört bir yanından birinci sınıf öğretmenler tarafından verilen İngilizce derslerini göreceksiniz. Videoyu oradan oynatmak için her video sayfasında görüntülenen İngilizce altyazılara çift tıklayın. Altyazılar video oynatımı ile senkronize olarak kayar. Herhangi bir yorumunuz veya isteğiniz varsa, lütfen bu iletişim formunu kullanarak bizimle iletişime geçin.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7