Where do superstitions come from? - Stuart Vyse

Skąd się wzięły przesądy? - Stuart Vyse

Tłumaczenie: Anna Gzik Korekta: Ola Królikowska

Are you afraid of black cats?

Boisz się czarnych kotów?

Would you open an umbrella indoors?

Otworzyłbyś parasol w domu?

And how do you feel about the number thirteen?

A co z liczbą 13?

Whether or not you believe in them,

Niezależnie od tego, czy wierzysz w przesądy,

you're probably familiar with a few of these superstitions.

na pewno znasz ich kilka.

So how did it happen that people all over the world

Jak to się stało, że ludzie na całym świecie

knock on wood,

pukają w drewno

or avoid stepping on sidewalk cracks?

czy omijają przerwy w chodniku?

Well, although they have no basis in science,

Chociaż przesądy nie mają podstaw naukowych,

many of these weirdly specific beliefs and practices

wiele z tych dziwnych praktyk i wierzeń

do have equally weird and specific origins.

ma równie dziwne pochodzenie.

Because they involve supernatural causes,

Ponieważ obejmują one siły nadprzyrodzone,

it's no surprise that many superstitions are based in religion.

nic dziwnego, że wiele z nich ma religijne pochodzenie.

For example. the number thirteen was associated with the biblical Last Supper,

Liczbę 13 utożsamiano z Ostatnią Wieczerzą,

where Jesus Christ dined with his twelve disciples

gdy Jezus spożywał posiłek z 12 apostołami

just before being arrested and crucified.

przed swoim pojmaniem i ukrzyżowaniem.

The resulting idea that having thirteen people at a table was bad luck

Przekonanie, że 13 osób przy stole przynosi pecha,

eventually expanded into thirteen being an unlucky number in general.

przerodziło się w ogólne postrzeganie tej liczby jako pechowej.

Now, this fear of the number thirteen, called triskaidekaphobia,

Strach przed liczbą 13, zwany triskaidekafobią,

is so common that many buildings around the world skip the thirteenth floor,

jest teraz tak powszechny, że w wielu budynkach nie ma 13. piętra.

with the numbers going straight from twelve to fourteen.

Po 12. jest od razu 14. piętro.

Of course, many people consider the story of the Last Supper to be true

Wielu ludzi wierzy w opowieść o Ostatniej Wieczerzy,

but other superstitions come from religious traditions

jednak inne przesądy wywodzą się z religii,

that few people believe in or even remember.

w które już nikt nie wierzy i nikt już nie pamięta.

Knocking on wood is thought to come from the folklore of the ancient Indo-Europeans

Odpukiwanie w drewno było elementem folkloru starożytnych Indoeuropejczyków

or possibly people who predated them

lub ich przodków,

who believed that trees were home to various spirits.

wierzących, że rozmaite dusze zamieszkiwały drzewa.

Dotknięcie drzewa miało przywołać ochronę

Touching a tree would invoke the protection

or blessing of the spirit within.

lub błogosławieństwo mieszkającej tam duszy.

Tradycja ta przetrwała samą wiarę.

And somehow,

this tradition survived long after belief in these spirits had faded away.

Many superstitions common today in countries from Russia to Ireland

Uważa się, że wiele przesądów znanych od Rosji po Irlandię

are thought to be remnants of the pagan religions that Christianity replaced.

pochodzi z przedchrześcijańskich pogańskich wierzeń.

But not all superstitions are religious.

Jednak nie wszystkie przesądy mają religijne podłoże.

Some are just based on unfortunate coincidences and associations.

Niektóre oparte są na skojarzeniach i nieszczęśliwych zbiegach okoliczności.

For example, many Italians fear the number 17

Wielu Włochów boi się liczby 17,

because the Roman numeral XVII can be rearranged to form the word vixi,

ponieważ jej rzymski zapis może utworzyć słowo "vixi",

co oznacza "moje życie się skończyło".

meaning my life had ended.

Similarly, the word for the number four

Podobnie jest ze słowem "cztery",

sounds almost identical to the word for death

które brzmi prawie jak "śmierć"

in Cantonese,

w języku kantońskim,

a także w językach japońskim i koreańskim,

as well as languages like Japanese

and Korean that have borrowed Chinese numerals.

w których liczebniki zapożyczono z chińskiego.

And since the number one also sounds like the word for must,

Ponieważ "jeden" oznacza też przymus,

the number fourteen sounds like the phrase must die.

liczba czternaście brzmi jak "musisz umrzeć".

That's a lot of numbers for elevators and international hotels to avoid.

Istnieje więc wiele liczb, których lepiej unikać w windach i hotelach.

And believe it or not,

Można wierzyć lub nie,

some superstitions actually make sense,

ale pewne przesądy mają sens,

or at least they did until we forgot their original purpose.

a przynajmniej miały, zanim ludzie zapomnieli o ich pierwotnym przeznaczeniu.

For example, theater scenery used to consist of large painted backdrops,

Dawniej scenografia w teatrze składała się z dużych malowanych fragmentów tła.

raised and lowered by stagehands who would whistle to signal each other.

Opuszczali je i podnosili inspicjenci, którzy porozumiewali się gwiżdżąc.

Absentminded whistles from other people could cause an accident.

Nierozważne gwizdanie innych mogło spowodować wypadek.

But the taboo against whistling backstage still exists today,

Jednak gwizdanie za kulisami wciąż stanowi tabu,

long after the stagehands started using radio headsets.

mimo że inspicjenci od dawna używają zestawów słuchawkowych.

Along the same lines, lighting three cigarettes from the same match

Podobnie było w przypadku zapalania trzech papierosów tą samą zapalniczką.

really could cause bad luck if you were a soldier in a foxhole

Mogło to skończyć się nieszczęściem dla żołnierzy w okopach,

where keeping a match lit too long could draw attention from an enemy sniper.

gdyby snajper wroga dostrzegł światło długo palącej się zapałki.

Most smokers no longer have to worry about snipers,

Większość palaczy nie musi się już martwić o snajperów,

but the superstition lives on.

jednak przesąd nadal istnieje.

So why do people cling to these bits of forgotten religions,

Dlaczego więc ludzie trzymają się strzępów dawnych religii,

coincidences,

zbiegów okoliczności,

and outdated advice?

przestarzałych rad?

Aren't they being totally irrational?

Czy są one całkowicie irracjonalne?

Tak, jednak dla wielu ludzi

Well, yes, but for many people,

superstitions are based more on cultural habit than conscious belief.

przesądy mają charakter bardziej kulturowy niż religijny.

After all, no one is born knowing to avoid walking under ladders

W końcu nikt nie rodzi się z wiedzą, żeby unikać przechodzenia pod drabiną

or whistling indoors,

albo nie gwizdać w pokoju.

but if you grow up being told by your family to avoid these things,

Jeśli jednak dorasta się wśród ludzi, którzy przed tym przestrzegają,

chances are they'll make you uncomfortable,

możliwe, że człowiek będzie się czuł nieswojo,

even after you logically understand that nothing bad will happen.

nawet jeśli logika mówi, że nic złego się nie zdarzy.

And since doing something like knocking on wood doesn't require much effort,

Ponieważ pukanie w drewno nie wymaga wysiłku,

following the superstition is often easier than consciously resisting it.

łatwiej jest przestrzegać przesądów niż świadomie się im przeciwstawiać.

Besides, superstitions often do seem to work.

Poza tym przesądy często zdają się spełniać.

Maybe you remember hitting a home run while wearing your lucky socks.

Może pamiętasz, jak osiągnąłeś zwycięstwo w swoich szczęśliwych skarpetkach.

This is just our psychological bias at work.

Tak działa psychologia uprzedzeń.

You're far less likely to remember all the times you struck out

Pewnie nie będziesz pamiętał wszystkich goli

zdobytych w tych skarpetkach.

while wearing the same socks.

But believing that they work could actually make you play better

Jednak wiara w ich moc może pomóc ci lepiej zagrać

poprzez iluzję kontroli nad biegiem wydarzeń.

by giving you the illusion of having greater control over events.

So in situations where that confidence can make a difference, like sports,

W sytuacjach, gdzie liczy się pewność siebie, jak na przykład w sporcie,

those crazy superstitions might not be so crazy after all.

te szalone przesądy wcale nie muszą być takie szalone.