Questions No One Knows the Answers to (Full Version)

Pytania, na które nikt nie zna odpowiedzi (pełna wersja)

Tłumaczenie: Asia Cybulska Korekta: Capa Girl

(Muzyka)

Każdego dnia w szkole

On a typical day at school,

niekończące się godziny spędzamy, ucząc się odpowiedzi na pytania,

endless hours are spent learning the answers to questions,

ale teraz zrobimy odwrotnie.

but right now, we'll do the opposite.

Skupmy się na pytaniach, które nie mają odpowiedzi do wykucia,

We're going to focus on questions where you can't learn the answers

bo tych odpowiedzi po prostu nie znamy.

because they're unknown.

I used to puzzle about a lot of things as a boy, for example:

Jako chłopiec rozmyślałem nad wieloma sprawami.

Na przykład: Jak by to było być psem?

What would it feel like to be a dog?

Czy ryby czują ból?

Do fish feel pain?

How about insects?

A owady?

Was the Big Bang just an accident?

Czy Wielki Wybuch nastąpił przez przypadek?

Czy istnieje Bóg?

And is there a God?

And if so, how are we so sure that it's a He and not a She?

A jeśli tak, to skąd wiemy, że to On, a nie Ona?

Dlaczego tak wiele niewinnych ludzi i zwierząt cierpi?

Why do so many innocent people and animals suffer terrible things?

Czy istnieje jakiś odgórny plan mojego życia?

Is there really a plan for my life?

Czy przyszłość dopiero się tworzy,

Is the future yet to be written,

or is it already written and we just can't see it?

czy też jest już przesądzona, a my nie mamy o tym pojęcia?

But then, do I have free will? I mean, who am I anyway?

Czy mam wobec tego wolną wolę? Kim ja w ogóle jestem?

Am I just a biological machine?

Biologiczną maszyną?

But then, why am I conscious? What is consciousness?

Skoro tak, dlaczego jestem świadomy? Czym jest świadomość?

Czy pewnego dnia roboty będą ją mieć?

Will robots become conscious one day?

Zakładałem, że pewnego dnia,

I mean, I kind of assumed that some day

ktoś da mi odpowiedzi na te wszystkie pytania.

I would be told the answers to all these questions.

Ktoś musi je znać, prawda?

Someone must know, right?

Wiesz co? Nie zna ich nikt.

Guess what? No one knows.

Większość z tych pytań zastanawia mnie teraz bardziej niż kiedykolwiek.

Most of those questions puzzle me more now than ever.

Jednak zanurzanie się w nie jest ekscytujące,

But diving into them is exciting

bo prowadzi nas do granic poznania, i nigdy nie wiadomo, co tam znajdziemy.

because it takes you to the edge of knowledge,

and you never know what you'll find there.

Więc oto dwa pytania.

So, two questions that no one on Earth knows the answer to.

Pytania, na które nikt nie zna odpowiedzi.

(Muzyka)

(Music)

[How many universes are there?]

Sometimes when I'm on a long plane flight,

Czasami, podczas długiej podróży samolotem,

I gaze out at all those mountains and deserts

podziwiam wszystkie te góry i pustynie

and try to get my head around how vast our Earth is.

i próbuję sobie wyobrazić, jak rozległa jest nasza planeta.

Przypominam sobie wtedy, że codziennie widzimy obiekt,

And then I remember that there's an object we see every day

który zmieściłby w sobie dosłownie milion kul ziemskich:

that would literally fit one million Earths inside it:

Słońce. Wydaje się niewyobrażalnie duże.

the Sun.

It seems impossibly big.

But in the great scheme of things, it's a pinprick,

W większej perspektywie jest jednak główką od szpilki,

jedną z około 400 miliardów gwiazd Drogi Mlecznej,

one of about 400 billion stars in the Milky Way galaxy,

które można zobaczyć podczas bezchmurnej nocy

which you can see on a clear night

jako białą mgiełkę rozciągniętą na niebie.

as a pale white mist stretched across the sky.

To nie koniec. Może być nawet 100 miliardów galaktyk,

And it gets worse.

There are maybe 100 billion galaxies detectable by our telescopes.

wykrywalnych przez nasze teleskopy.

So if each star was the size of a single grain of sand,

Gdyby każda gwiazda miała rozmiary ziarnka piasku,

sama Droga Mleczna ma ich wystarczającą ilość,

just the Milky Way has enough stars

to fill a 30-foot by 30-foot stretch of beach

by wypełnić kawałek plaży mierzący 9x9 metrów

three feet deep with sand.

piasku prawie metrowej głębokości.

And the entire Earth doesn't have enough beaches

Cała Ziemia nie ma nawet tylu plaż,

to represent the stars in the overall universe.

żeby zaprezentować gwiazdy całego wszechświata.

Taka plaża ciągnęła by się setki milionów mil.

Such a beach would continue for literally hundreds of millions of miles.

Na Stephena Hawkinga, ile tych gwiazd!

Holy Stephen Hawking, that is a lot of stars.

But he and other physicists now believe in a reality

Jednak Hawking, wraz z innymi fizykami, wierzy w rzeczywistość

that is unimaginably bigger still.

jeszcze większą, niewyobrażalnie większą.

Po pierwsze, sto miliardów galaktyk w zasięgu naszych teleskopów

I mean, first of all, the 100 billion galaxies

within range of our telescopes

are probably a minuscule fraction of the total.

to prawdopodobnie maleńki ułamek całości.

Space itself is expanding at an accelerating pace.

Sam kosmos rozszerza się w przyspieszającym tempie.

Ogromna większość galaktyk

The vast majority of the galaxies

are separating from us so fast that light from them may never reach us.

oddala się od nas tak szybko,

że ich światło może nigdy do nas nie dotrzeć.

Mimo to fizyczna rzeczywistość tu, na Ziemi,

Still, our physical reality here on Earth

jest blisko związana z tymi dalekimi, niewidzialnymi galaktykami.

is intimately connected to those distant, invisible galaxies.

We can think of them as part of our universe.

Możemy myśleć o nich jak o części naszego wszechświata.

They make up a single, giant edifice

Tworzą jedną, gigantyczną strukturę,

obeying the same physical laws and all made from the same types of atoms,

podlegają tym samym prawom fizyki, są z tych samych elektronów, protonów,

electrons, protons, quarks, neutrinos, that make up you and me.

kwarków, neutrin, z których składamy się ty i ja.

Jednak ostatnie teorie z zakresu fizyki, w tym teorią strun, mówią,

However, recent theories in physics, including one called string theory,

are now telling us there could be countless other universes

że być może istnieją niezliczone inne wszechświaty

built on different types of particles,

zbudowane z innego rodzaju cząstek,

with different properties, obeying different laws.

o innych właściwościach, podlegające innym prawom.

Most of these universes could never support life,

Większość tych światów nie mogłaby mieścić życia.

and might flash in and out of existence in a nanosecond.

Powstawałyby i przestawałyby istnieć w ciągu nanosekundy.

Mimo wszystko, połączone, tworzą rozległy wieloświat

But nonetheless, combined, they make up a vast multiverse

złożony z możliwych wszechświatów nawet w 11 wymiarach,

of possible universes in up to 11 dimensions,

featuring wonders beyond our wildest imagination.

zawierający cuda wykraczające poza najdzikszą wyobraźnię.

Wiodąca wersja teorii strun zakłada, że wieloświat

The leading version of string theory predicts a multiverse

złożony jest z 10 do 500 wszechświatów.

made up of 10 to the 500 universes.

That's a one followed by 500 zeros,

To jedynka i 500 zer,

a number so vast that if every atom

numer tak olbrzymi, że gdyby każdy atom

in our observable universe had its own universe,

w naszym obserwowalnym wszechświecie miałby własny wszechświat,

a ze wszystkich atomów w tych wszechświatach

and all of the atoms in all those universes each had

their own universe,

każdy miałby własny, i gdyby powtórzyć to jeszcze dwa razy,

and you repeated that for two more cycles,

wciąż bylibyście maleńkim ułamkiem całości,

you'd still be at a tiny fraction of the total,

namely, one trillion trillion trillion trillion trillion trillion trillion

jedną bilion bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów...

trillion trillion trillion trillion trillion trillion trillion trillionth.

...bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionów bilionową.

(Laughter)

Ale nawet taka liczba jest niczym w porównaniu do innej:

But even that number is minuscule compared to another number:

nieskończoności.

infinity.

Some physicists think the space-time continuum is literally infinite

Niektórzy fizycy uważają,

że kontinuum czasoprzestrzenne jest nieskończone

and that it contains an infinite number of so-called pocket universes

i zawiera nieskończoną ilość tzw. "kieszonkowych wszechświatów"

o rozmaitych właściwościach.

with varying properties.

Mózg już ci paruje?

How's your brain doing?

Teoria kwantowa rzuca nowe światło na sytuację.

Quantum theory adds a whole new wrinkle.

I mean, the theory's been proven true beyond all doubt,

Sama teoria została udowodniona,

but interpreting it is baffling,

ale interpretacja jest zaskakująca

and some physicists think you can only un-baffle it

i niektórzy fizycy twierdzą, że można ją zrozumieć

tylko wyobrażając sobie, że ogromna liczba wszechświatów równoległych

if you imagine that huge numbers of parallel universes

are being spawned every moment,

mnoży się z każdą chwilą,

i wiele z nich przypominałoby pod wieloma względami nasz świat,

and many of these universes would actually be very like the world we're in,

would include multiple copies of you.

z wieloma wersjami ciebie włącznie.

In one such universe, you'd graduate with honors

W jednym z takich wszechświatów skończyłoby się studia z wyróżnieniem

and marry the person of your dreams, and in another, not so much.

i poślubiło wymarzoną osobę,

podczas gdy w innym nie za bardzo.

Well, there are still some scientists who would say, hogwash.

Niektórzy naukowcy wciąż uważają, że to bzdury.

The only meaningful answer to the question of how many universes there are is one.

Że jedyną sensowną odpowiedzą na pytanie o liczbę wszechświatów jest jeden.

Tylko jeden wszechświat.

Only one universe.

And a few philosophers and mystics might argue

Według paru filozofów i mistyków nawet nasz wszechświat jest iluzją.

that even our own universe is an illusion.

Jak widzisz, obecnie nie ma żadnej zgody w tej kwestii.

So, as you can see, right now

there is no agreement on this question, not even close.

All we know is the answer is somewhere between zero and infinity.

Wiadomo jedynie, że odpowiedź leży między zerem a nieskończonością.

Zdaje się, że wiemy jeszcze jedno.

Well, I guess we know one other thing.

This is a pretty cool time to be studying physics.

To niezłe czasy, żeby zajmować się fizyką.

We just might be undergoing the biggest paradigm shift in knowledge

Możemy właśnie przechodzić największą zmianę poglądów odnośnie wiedzy,

that humanity has ever seen.

jakiej kiedykolwiek doświadczyła ludzkość.

(Music)

(Muzyka)

[Why can't we see evidence of alien life?]

Somewhere out there in that vast universe

Gdzieś tam, daleko w rozległym wszechświecie,

there must surely be countless other planets teeming with life.

muszą być niezliczone planety tętniące życiem.

But why don't we see any evidence of it?

Dlaczego jednak nie ma na to żadnego dowodu?

To sławne pytanie, które w 1950 roku zadał Enrico Fermi:

Well, this is the famous question asked by Enrico Fermi in 1950:

Gdzie są ci kosmici?

Where is everybody?

Miłośnicy teorii spiskowych twierdzą, że cały czas odwiedza nas UFO,

Conspiracy theorists claim that UFOs are visiting all the time

and the reports are just being covered up,

a doniesienia o tym są ukrywane, ale to niezbyt przekonujące.

but honestly, they aren't very convincing.

But that leaves a real riddle.

Pozostaje prawdziwa zagadka.

W zeszłym roku teleskop kosmiczny Kepler

In the past year, the Kepler space observatory

wykrył setki planet wokół pobliskich gwiazd.

has found hundreds of planets just around nearby stars.

Nasuwa się wniosek,

And if you extrapolate that data,

it looks like there could be half a trillion planets

że najwyraźniej pół biliona planet znajduje się

just in our own galaxy.

w samej naszej galaktyce.

Jeśli nawet tylko jedna na 10 tysięcy

If any one in 10,000 has conditions

that might support a form of life,

ma warunki konieczne do utrzymania jakieś formy życia,

that's still 50 million possible life-harboring planets

oznacza to istnienie 50 milionów planet mogących zawierać życie

right here in the Milky Way.

tutaj, na Drodze Mlecznej.

So here's the riddle:

Oto zagadka: nasza Ziemia nie uformowała się

our Earth didn't form

until about nine billion years after the Big Bang.

aż do mniej więcej 9 miliardów lat po Wielkim Wybuchu.

Niezliczone planety naszej galaktyki uformowały się wcześniej,

Countless other planets in our galaxy should have formed earlier,

i mogły dać szansę istnieniu życia

and given life a chance to get underway

billions, or certainly many millions of years earlier than happened on Earth.

miliardy, a na pewno wiele milionów lat wcześniej,

niż stało się to na Ziemi.

If just a few of them had spawned intelligent life

Jeśli choćby na kilku z nich namnożyły się inteligentne formy życia,

and started creating technologies,

które zaczęłyby tworzyć technologie,

those technologies would have had millions of years

miałyby one miliony lat,

to grow in complexity and power.

żeby się rozwinąć i urosnąć w siłę.

Na Ziemi

On Earth,

we've seen how dramatically technology can accelerate

byliśmy świadkami spektakularnego postępu technologicznego

in just 100 years.

w ciągu zaledwie 100 lat.

In millions of years, an intelligent alien civilization

W ciągu milionów lat inteligentna obca cywilizacja

mogłaby z łatwością rozprzestrzenić się w galaktyce,

could easily have spread out across the galaxy,

perhaps creating giant energy-harvesting artifacts

być może tworząc gigantyczne struktury generujące energię

lub floty statków-kolonizatorów,

or fleets of colonizing spaceships

albo wspaniałe dzieła sztuki wypełniające niebo nocą.

or glorious works of art that fill the night sky.

Przynajmniej wydawałoby się,

At the very least, you'd think they'd be revealing their presence,

że powinni ujawnić swoją obecność, celowo lub nie,

deliberately or otherwise,

through electromagnetic signals of one kind or another.

poprzez takie czy inne sygnały elektromagnetyczne.

Mimo to, wciąż nie mamy prawdziwego dowodu.

And yet we see no convincing evidence of any of it.

Why?

Dlaczego?

Well, there are numerous possible answers, some of them quite dark.

Możliwych odpowiedzi jest wiele, a niektóre są dość mroczne.

Maybe a single, superintelligent civilization

Być może jedna, superinteligentna cywilizacja

has indeed taken over the galaxy

przejęła całą galaktykę i zarządziła ciszę w eterze,

and has imposed strict radio silence

because it's paranoid of any potential competitors.

obawiając się paranoicznie wszelkiej możliwej konkurencji.

It's just sitting there ready to obliterate

Po prostu czeka tam, gotowa zniszczyć wszystko,

anything that becomes a threat.

co stanie się zagrożeniem.

A może wcale nie są tak inteligentni,

Or maybe they're not that intelligent,

lub na przykład ewolucja inteligencji

or perhaps the evolution of an intelligence

capable of creating sophisticated technology

zdolnej do tworzenia skomplikowanych technologii

is far rarer than we've assumed.

jest dużo rzadsza niż założyliśmy. W końcu...

After all, it's only happened once on Earth in four billion years.

Na Ziemi nastąpiło to tylko raz w ciągu czterech miliardów lat.

Maybe even that was incredibly lucky.

Może to był łut szczęścia.

Maybe we are the first such civilization in our galaxy.

Może jesteśmy pierwszą taką cywilizacją w naszej galaktyce.

Albo, być może cywilizacja niesie ze sobą

Or, perhaps civilization carries with it the seeds of its own destruction

zapowiedź własnej destrukcji

poprzez niemożność kontroli technologii, które tworzy.

through the inability to control the technologies it creates.

Jest też wiele optymistycznych odpowiedzi.

But there are numerous more hopeful answers.

For a start, we're not looking that hard,

Po pierwsze, nie wysilamy się w poszukiwaniach

and we're spending a pitiful amount of money on it.

i nie inwestujemy w nie zbyt dużo.

Jedynie mały ułamek gwiazd naszej galaktyki

Only a tiny fraction of the stars in our galaxy

have really been looked at closely for signs of interesting signals.

został poddany bliskim obserwacjom w poszukiwaniu interesujących sygnałów.

A może szukamy w zły sposób.

And perhaps we're not looking the right way.

Może cywilizacje te, wraz z rozwojem,

Maybe as civilizations develop,

they quickly discover communication technologies

szybko odkrywają techniki komunikacji,

far more sophisticated and useful than electromagnetic waves.

o wiele bardziej zaawansowane i przydatne niż fale elektromagnetyczne.

Może wszystko rozgrywa się wewnątrz tajemniczej,

Maybe all the action takes place inside the mysterious

recently discovered dark matter,

niedawno odkrytej ciemnej materii lub ciemnej energii,

or dark energy, that appear to account for most of the universe's mass.

które zdają się odpowiadać za większość masy wszechświata.

A może to skala poszukiwań jest nieodpowiednia.

Or, maybe we're looking at the wrong scale.

Perhaps intelligent civilizations come to realize

Może rozwinięte cywilizacje dochodzą do wniosku,

that life is ultimately just complex patterns of information

że życie to po prostu złożone formy informacji,

interacting with each other in a beautiful way,

komunikujące się ze sobą w piękny sposób,

and that that can happen more efficiently at a small scale.

i że może to następować sprawniej na małą skalę.

So, just as on Earth, clunky stereo systems have shrunk

I tak jak toporny sprzęt muzyczny skurczył się

to beautiful, tiny iPods, maybe intelligent life itself,

do malutkiego, zgrabnego iPoda, może samo inteligentne życie,

in order to reduce its footprint on the environment,

aby zmniejszyć zły wpływ na środowisko

zmniejszyło się do mikroskopijnych rozmiarów.

has turned itself microscopic.

So the Solar System might be teeming with aliens,

Układ Słoneczny może obfitować w kosmitów, których my po prostu nie widzimy.

and we're just not noticing them.

Maybe the very ideas in our heads are a form of alien life.

Może same myśli w naszych głowach są formą obcego życia.

Dobrze, to szalony pomysł.

Well, okay, that's a crazy thought.

Kosmici kazali mi to powiedzieć.

The aliens made me say it.

But it is cool that ideas do seem to have a life all of their own

Ale fajnie, że idee rzeczywiście zdają się żyć własnym życiem

i że przeżywają własnych twórców.

and that they outlive their creators.

Może życie biologiczne to jedynie faza przejściowa.

Maybe biological life is just a passing phase.

Cóż, w ciągu najbliższych 15 lat

Well, within the next 15 years,

we could start seeing real spectroscopic information

zdobędziemy może prawdziwe spektroskopowe informacje

from promising nearby planets

które pokażą, jak przyjazne życiu są najbliższe, obiecujące planety.

that will reveal just how life-friendly they might be.

W międzyczasie SETI, projekt naukowy, poszukiwania pozaziemskich cywilizacji,

And meanwhile, SETI, the Search for Extraterrestrial Intelligence,

is now releasing its data to the public

udostępnia swoje dane publicznie,

so that millions of citizen scientists, maybe including you,

dzięki czemu miliony domowych naukowców, może nawet ty,

can bring the power of the crowd to join the search.

mogą zasilić szeregi i dołączyć do poszukiwań.

Tu, na Ziemi, przeprowadza się zdumiewające eksperymenty,

And here on Earth, amazing experiments

are being done to try to create life from scratch,

mające na celu stworzenie życia z niczego,

life that might be very different from the DNA forms we know.

życia, które może znacznie się różnić od znanych nam form DNA.

Wszystko to pomoże nam zrozumieć,

All of this will help us understand whether the universe is teeming with life

czy wszechświat obfituje w życie,

or whether, indeed, it's just us.

czy rzeczywiście jesteśmy sami.

Obie odpowiedzi, na swój sposób,

Either answer, in its own way,

budzą podziw,

is awe-inspiring,

bo nawet jeśli jesteśmy sami,

because even if we are alone,

the fact that we think and dream and ask these questions

fakt, że myślimy, marzymy i zadajemy te pytania

może się okazać jedną z najważniejszych informacji o wszechświecie.

might yet turn out to be

one of the most important facts about the universe.

Mam jeszcze jedną dobrą wiadomość.

And I have one more piece of good news for you.

Pogoń za wiedzą i zrozumieniem nigdy staje się nudna.

The quest for knowledge and understanding never gets dull.

It doesn't. It's actually the opposite.

Nigdy. Jest wręcz przeciwnie.

The more you know, the more amazing the world seems.

Im więcej wiesz, tym bardziej zdumiewający wydaje się świat.

And it's the crazy possibilities, the unanswered questions,

I to właśnie szalone teorie i pytania bez odpowiedzi

pchają nas do przodu.

that pull us forward.

So stay curious.

Więc nie traćcie ciekawości.