The rise and fall of the Inca Empire - Gordon McEwan

Vertaald door: Oeds Eilander Nagekeken door: Axel Saffran

Het was het grootste rijk aller tijden op het westelijke halfrond,

It was the Western Hemisphere’s largest empire ever,

with a population of nearly 10 million subjects.

met een populatie van bijna tien miljoen onderdanen.

Over an area of more than 900,000 square kilometers,

Verspreid over een gebied van meer dan negenhonderd duizend vierkante kilometer

its people built massive administrative centers,

bouwde zijn bevolking gigantische bestuurscentra,

temples, and extensive road and canal systems.

tempels en uitgestrekte wegen en irrigatiesystemen.

They did so in an inhospitable, extreme terrain,

Dit deden ze in een onherbergzaam, extreem terrein,

all without the use of wheels, horses, iron, or even written language.

geheel zonder het gebruik van wielen, paarden, ijzer ...

of zelfs maar geschreven taal.

Yet within 100 years of its rise in the fifteenth century,

Echter, binnen 100 jaar na zijn opkomst in de vijftiende eeuw

the Inca Empire would be no more.

was het Inca-imperium verdwenen.

According to legend,

Volgens de legende

zouden de voorouders van de Incaheersers door de zonnegod Inti zijn geschapen

the ancestors of the Inca rulers were created by the sun god Inti,

and they emerged from a cave called Tambo Toco.

en uit de grot Tambo Toco zijn verrezen.

Leading four brothers and four sisters was Ayar Manco,

Vier broers en vier zusters leidend,

droeg Ayar Manco een staf, met daarop instructies

who carried a golden staff with instructions

to find the place where it would sink into the ground,

om de plaats te vinden waar de staf in de grond zou wegzakken,

showing fertile soil.

wat vruchtbare bodem zou aanduiden.

After many adventures and extensive searching,

Na vele avonturen en een uitgebreide zoektocht

Ayar Manco and his siblings reached the Cuzco Valley,

bereikten Ayar Manco en zijn broers en zussen de Cuzcovallei,

where the staff pierced the ground.

alwaar de staf de grond doorboorde.

After fighting off the fierce local native population,

Na de lokale inheemse bevolking bevochten te hebben,

they founded their capital,

stichtten ze hun hoofdstad

and Ayar Manco became Manco Capac, the first Sapa Inca, or king of the Incas.

en werd Ayar Manco

Manco Capac,

de eerste Sapa Inca, oftewel koning van de Inca's.

Archaeological evidence suggests

Archeologische vondsten suggereren

that the Incas first settled in this valley around 1200 CE.

dat de Inca's zich rond 1200 A.D. in de vallei vestigden.

They remained a small kingdom until 1438,

Tot 1438 bleven ze een klein koninkrijk,

when they were nearly overrun by the neighboring Chanka tribe.

toen ze bijna door de naastgelegen Chancastam werden overlopen.

The Inca king at this time, Viracocha, and his designated heir fled in fear,

De toenmalige Incakoning, Viracocha, en diens erfgenaam vluchtten uit angst,

maar een van zijn andere zonen bleef achter

but one of his other sons remained

and successfully rallied the city’s defenses.

en leidde met succes de stadsverdediging.

For his military skill, he became the ninth Inca ruler,

Vanwege zijn militaire vaardigheden werd hij de negende Incaheerser,

assuming the name of Pachacuti, or "Cataclysm."

en nam de naam Pachacuti, oftewel 'onheil', aan.

Pachacuti breidde de Incaheerschappij uit over het Andesgebergte,

Pachacuti expanded Inca rule throughout the Andes mountains,

transforming the kingdom into an empire through extensive reforms.

en hervormde het koninkrijk diepgaand, zodat een groot imperium ontstond.

The empire’s territory was reorganized as Tahuantinsuyu, or "four quarters,"

Het territorium werd omgevormd tot Tawantinsuyu, oftwel 'vier kwartieren',

with four divisions ruled by governors reporting to the king.

met vier districten, bestuurd door aan de koning rapporterende gouverneurs.

Although the Inca had no writing,

Hoewel de Inca's geen schrift kenden,

they used a complex system of knotted strings called quipu

gebruikten ze een complex systeem met geknoopte koorden, Quipu genaamd,

to record numbers and perhaps other information.

om zo cijfers, en mogelijk ook andere informatie, te registreren.

Een op decimalen gebaseerde bureaucratie

A decimal-based bureaucracy enabled systematic

maakte systematische en efficiënte belasting van de onderdanen mogelijk.

and efficient taxation of the empire’s subjects.

In return, the empire provided security, infrastructure, and sustenance,

Als tegenprestatie leverde het rijk veiligheid, infrastructuur en voeding,

with great storehouses containing necessities to be used when needed.

met grote pakhuizen waaruit men naar behoefte mocht putten.

Great terraces and irrigation works were built

Er werden grote terrassen en irrigatiewerken gebouwd

and various crops were grown in at different altitudes

en op verschillende hoogtes werden diverse gewassen verbouwd

to be transported all over the empire.

om over het rijk te worden verdeeld.

And it was during Pachacuti’s reign

En tijdens Pachacuti's heerschappij

that the famous estate of Machu Picchu was constructed.

werd het beroemde complex Machu Picchu gebouwd.

Pachacuti’s son Topa Inca continued the empire’s military expansion,

Pachacuti's zoon Túpac Inca zette de expansie van het imperium voort

and he eventually became ruler in 1471 CE.

en werd in 1471 A.D. ten slotte de nieuwe Incaheerser.

Aan het einde van zijn heerschappij

By the end of his reign, the empire covered much of western South America.

besloeg het imperium veel van westelijk Zuid-Amerika.

Topa’s son Huayna Capac succeeded him in 1493.

Topa's zoon Huayna Capac volgde hem in 1493 op.

But the new ruler’s distant military campaigns strained the social fabric.

Maar afgelegen militaire campagnes van de nieuwe heerser

deden de sociale cohesie geweld aan.

And in 1524, Huayna Capac was stricken by fever.

En in 1524 werd Huayna Capac geveld door koorts.

Spanish conquistadors had arrived in the Caribbean some time before,

Spaanse conquistadores waren eerder in het Caraïbisch gebied geland

bringing diseases to which the native peoples had no resistance.

en hadden ziektes meegebracht, waartegen de inheemse bevolking niet bestand was.

Millions died in the outbreak,

Miljoenen stierven door de uitbraak,

including Huayna Capac and his designated heir.

waaronder Huayna Capac en diens aangewezen erfgenaam.

The vacant throne ignited a civil war between two of the surviving brothers,

Door de lege troon ontstond een burgeroorlog

tussen twee van de overgebleven broers,

Atahualpa and Huascar,

Atahualpa and Huascar,

greatly weakening the empire.

waardoor het rijk ernstig verzwakte.

In 1532, after finally winning the Inca civil war,

In 1532, na de oorlog eindelijk gewonnen te hebben,

Atahualpa and his army encountered the European invaders.

kwamen Atahualpa en zijn leger tegenover de Europese indringers te staan.

Although greatly outnumbered,

Hoewel ze zwaar in de minderheid waren,

Francisco Pizarro and his small group of conquistadors

overweldigden Francisco Pizarro en zijn kleine groep conquistadores

stunned the king’s much larger force with guns and horses,

het veel grotere leger van de koning met geweren en paarden,

neither of which they had seen before.

die de Inca's geen van beide ooit hadden gezien.

Atahualpa was taken captive and killed about a year later.

Atahualpa werd gevangengenomen en ongeveer een jaar later gedood.

The Spanish conquerors were awed by the capital of Cuzco.

De Spaanse veroveraars hadden ontzag voor de stad Cuzco.

Pizarro described it as so beautiful that “it would be remarkable even in Spain.”

Pizarro omschreef het als

zo prachtig dat het "zelfs in Spanje opmerkelijk zou zijn."

Though the capital had fallen

Hoewel de hoofdstad was gevallen

and the native population had been destroyed by civil war and disease,

en de inheemse bevolking was gedecimeerd door een burgeroorlog en ziekte,

some Incas fell back to a new capital at Vilcabamba

weken sommige Inca's uit naar een nieuwe hoofdstad in Vilcabamba,

and resisted for the next 40 years.

alwaar ze nog 40 jaar weerstand boden.

But by 1572, the Spaniards had destroyed all remaining resistance

Maar tegen 1572 hadden de Spanjaarden alle overgebleven weerstand vernietigd,

along with much of the Incas’ physical and cultural legacy.

evenals het meeste fysieke en culturele erfgoed van de Inca's.

Thus, the great Inca empire fell even faster than it had risen.

Zo viel het grote Inca-imperium nog sneller dan het zich had ontwikkeld.