The rise and fall of the Inca Empire - Gordon McEwan

Çeviri: Doğancan Çapık Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

It was the Western Hemisphere’s largest empire ever,

İnka İmparatorluğu, 10 milyona yakın nüfusuyla,

with a population of nearly 10 million subjects.

Batı Yarımküre'deki en büyük imparatorluktu.

Over an area of more than 900,000 square kilometers,

900,000 kilometrekareden daha büyük bir alanda,

its people built massive administrative centers,

İnka halkı devasa büyüklükte idari merkezler,

temples, and extensive road and canal systems.

tapınaklar, geniş yollar ve kanal sistemleri inşa etti.

They did so in an inhospitable, extreme terrain,

Tüm bunları yaşanması güç bir arazide,

all without the use of wheels, horses, iron, or even written language.

tekerlek, at, demir hatta yazılı bir dilleri olmadan yaptılar.

Yet within 100 years of its rise in the fifteenth century,

Ancak on beşinci yüzyıldaki yükselişinin 100 yılı içerisinde

the Inca Empire would be no more.

İnka İmparatorluğu yok olacaktı.

According to legend,

Efsaneye göre,

the ancestors of the Inca rulers were created by the sun god Inti,

İnka yöneticilerinin ataları, Güneş Tanrısı Inti tarafından yaratıldı

and they emerged from a cave called Tambo Toco.

ve Tambo Toco adlı bir mağarada ortaya çıktılar.

Leading four brothers and four sisters was Ayar Manco,

Dört erkek ve dört kız kardeşine liderlik eden Ayar Manco,

who carried a golden staff with instructions

talimatlarla altın asayı taşıdı

to find the place where it would sink into the ground,

ve amacı, asanın yere batabileceği yeri bulup

showing fertile soil.

verimli toprakları göstermesiydi.

After many adventures and extensive searching,

Birçok macera ve kapsamlı aramadan sonra,

Ayar Manco and his siblings reached the Cuzco Valley,

Ayar Manco ve kardeşleri Cuzco Vadisi'ne,

where the staff pierced the ground.

yani asanın yeri deldiği araziye ulaştı.

After fighting off the fierce local native population,

Yerel halk ile şiddetli bir savaştan sonra,

they founded their capital,

başkentlerini kurdular

and Ayar Manco became Manco Capac, the first Sapa Inca, or king of the Incas.

ve Ayar Manco; Manco Capac, ilk Sapa Inca ya da İnkalar'ın Kralı oldu.

Archaeological evidence suggests

Arkeolojik kanıtlar İnkalar'ın

that the Incas first settled in this valley around 1200 CE.

bu vadiye ilk kez M.S. 1200 civarında yerleştiğini göstermektedir.

They remained a small kingdom until 1438,

İnkalar 1438'e kadar küçük bir krallık olarak kaldılar,

when they were nearly overrun by the neighboring Chanka tribe.

bu tarihte neredeyse komşu Chanka Kabilesi tarafından istila ediliyorlardı.

The Inca king at this time, Viracocha, and his designated heir fled in fear,

O zamanlarda İnka Kralı olan Viracocha ve kesinleşmiş varisi korkudan kaçtı

but one of his other sons remained

ama diğer oğullarından biri kaldı

and successfully rallied the city’s defenses.

ve şehrin savunmasını başarıyla yürüttü.

For his military skill, he became the ninth Inca ruler,

Askeri yeteneklerinden ötürü Pachacuti veya "Tufan" adıyla

assuming the name of Pachacuti, or "Cataclysm."

dokuzuncu İnka hükümdarı oldu.

Pachacuti expanded Inca rule throughout the Andes mountains,

Pachacuti İnka sınırlarını And Dağları boyunca genişletti

transforming the kingdom into an empire through extensive reforms.

ve krallığı kapsamlı reformlarla imparatorluğa dönüştürdü.

The empire’s territory was reorganized as Tahuantinsuyu, or "four quarters,"

İmparatorluğun toprakları, Tahuantinsuyu veya "dört çeyrek" olarak

with four divisions ruled by governors reporting to the king.

yeniden düzenlendi ve bu dört bölüm krala rapor veren valiler tarafından yönetildi.

Although the Inca had no writing,

Inka'da yazı olmamasına rağmen

they used a complex system of knotted strings called quipu

düğümlü dizelerin kullanıldığı quipu denilen karmaşık bir sistemi

to record numbers and perhaps other information.

sayıları ve belki de diğer bilgileri kaydetmek için kullandılar.

A decimal-based bureaucracy enabled systematic

Ondalık tabanlı bir bürokrasi, imparatorluğun vatandaşlarının

and efficient taxation of the empire’s subjects.

sistematik ve verimli bir şekilde vergi vermesini sağladı.

In return, the empire provided security, infrastructure, and sustenance,

Buna karşılık imparatorluk, zorunlu durumlarda kullanılmak üzere

with great storehouses containing necessities to be used when needed.

büyük depolar hazırlayarak güvenlik, altyapı ve refahı sağladı.

Great terraces and irrigation works were built

Büyük teraslar ve sulama çalışmaları yapıldı

and various crops were grown in at different altitudes

ve imparatorluğun her yerine taşınılmak üzere

to be transported all over the empire.

farklı rakımlarda çeşitli ürünler yetiştirildi.

And it was during Pachacuti’s reign

Ve ünlü yapı Machu Picchu'nun inşa edilmesi,

that the famous estate of Machu Picchu was constructed.

Pachacuti’nin saltanatı sırasında oldu.

Pachacuti’s son Topa Inca continued the empire’s military expansion,

Pachacuti’nin oğlu Topa Inca, imparatorluğun askeri büyümesini sürdürdü

and he eventually became ruler in 1471 CE.

ve sonunda 1471 yılında lider oldu.

By the end of his reign, the empire covered much of western South America.

Saltanatının sonunda, imparatorluk Batı Güney Amerika'nın çoğunu kapladı.

Topa’s son Huayna Capac succeeded him in 1493.

Topa’nın oğlu Huayna Capac, 1493’te onun yerine geçti.

But the new ruler’s distant military campaigns strained the social fabric.

Ancak yeni yöneticinin uzak askeri seferleri sosyal yapıyı zorladı.

And in 1524, Huayna Capac was stricken by fever.

Ve 1524'te Huayna Capac ateşli bir hastalığa yakalandı.

Spanish conquistadors had arrived in the Caribbean some time before,

İspanyol fatihleri, beraberlerinde yerli halkların direniş gösteremediği

bringing diseases to which the native peoples had no resistance.

hastalıklar ile bir süre önce Karayipler’e ulaşmıştı.

Millions died in the outbreak,

Milyonlarca insan salgında yaşamını yitirdi

including Huayna Capac and his designated heir.

ve ölenlerin içerisinde Huayna Capac ve varisi de vardı.

The vacant throne ignited a civil war between two of the surviving brothers,

Boş taht, kalan iki kardeş yani Atahualpa and Huascar arasında

Atahualpa and Huascar,

imparatorluğu büyük ölçüde zayıflatacak olan

greatly weakening the empire.

bir iç savaşı ateşledi.

In 1532, after finally winning the Inca civil war,

Atahualpa ve ordusu 1532'de İnka iç savaşını kazandıktan sonra,

Atahualpa and his army encountered the European invaders.

Avrupalı işgalcilerle karşılaştı.

Although greatly outnumbered,

Sayıca çok az olsalar da

Francisco Pizarro and his small group of conquistadors

Francisco Pizarro ve onun fatihlerden oluşan küçük grubu,

stunned the king’s much larger force with guns and horses,

kralın çok daha büyük geniş kuvvetlerini daha önce görmedikleri

neither of which they had seen before.

silahlarla ve atlarla sersemletti.

Atahualpa was taken captive and killed about a year later.

Atahualpa esir alındı ve yaklaşık bir yıl sonra öldürüldü.

The Spanish conquerors were awed by the capital of Cuzco.

İspanyol fatihleri başkent olan Cuzco'dan çok etkilendi.

Pizarro described it as so beautiful that “it would be remarkable even in Spain.”

Pizarro bu güzelliği “İspanya'da bile dikkat çekici olurdu.” diyerek betimledi.

Though the capital had fallen

Başkentin düşmüş olmasına ve

and the native population had been destroyed by civil war and disease,

yerli nüfusun iç savaş ve hastalık tarafından yok edilmiş olmasına rağmen

some Incas fell back to a new capital at Vilcabamba

Bazı İnkalar Vilcabamba'daki yeni bir başkente yerleşti

and resisted for the next 40 years.

ve sonrasındaki 40 yıl boyunca direndiler.

But by 1572, the Spaniards had destroyed all remaining resistance

Fakat 1572'ye gelindiğinde İspanyollar, İnkaların fiziksel ve kültürel mirasının

along with much of the Incas’ physical and cultural legacy.

büyük bir kısmının yanı sıra kalan tüm direnişleri yok etti.

Thus, the great Inca empire fell even faster than it had risen.

Böylece, büyük İnka İmparatorluğu yükselişinden daha hızlı biçimde çöktü.