What are gravitational waves? - Amber L. Stuver

941,445 views ・ 2017-09-14

TED-Ed


ဗီဒီယိုကိုဖွင့်ရန် အောက်ပါ အင်္ဂလိပ်စာတန်းများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint
00:07
At about six o'clock in the morning on September 14, 2015,
0
7110
4138
၂၀၁၅၊ စက်တင်ဘာ၊ ၁၄ နံနက်ခင်း ၆ နာရီအချိန် ခန့်တွင် အရင်အချိန်များတွင်
00:11
scientists witnessed something no human had ever seen:
1
11248
4141
ဘယ်လူသားမှ မမြင်ဖူးခဲ့တဲ့ တစုံတရာကို သိပ္ပံ ပညာရှင်တွေ မျက်မြင်ကိုယ်တွေ့သိခဲ့ပါတယ်။
00:15
two black holes colliding.
2
15389
3369
ဒါ Black Hole နှစ်လုံး တိုက်မိခြင်းပါ။
00:18
Both about 30 times as massive as our Sun,
3
18758
2791
နှစ်ခုလုံးက ကျုပ်တို့နေထက် အဆ ၃၀ ခန့်ကြီးမားပြီး၊ ဒီနှစ်ခုက
00:21
they had been orbiting each other for millions of years.
4
21549
3550
နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ ကြာအောင် တစ်ခုကိုတစ်ခု လှည့်ပတ်နေခဲ့ကြတာပါ။
00:25
As they got closer together,
5
25099
1470
ဒါတွေ နီးကပ်သွားချိန်မှာတော့
00:26
they circled each other faster and faster.
6
26569
3141
တစ်ခုကိုတစ်ခု ပိုမြန်သထက် မြန်အောင် ပတ်ချာလှည့် ကြပြီး
00:29
Finally, they collided and merged into a single, even bigger, black hole.
7
29710
5916
အဆုံးမှာ ပိုကြီးမားတဲ့ Black Hole တစ်ခု တည်းအဖြစ် တိုက်မိ၊ ပေါင်းစုသွားပါတော့တယ်။
00:35
A fraction of a second before their crash,
8
35626
2164
ဒီအရာတွေ မတိုက်မိခင် အချိန်စက္ကန့်ပိုင်းလေးမှာ
00:37
they sent a vibration across the universe at the speed of light.
9
37790
3850
တုန်ခါမှု တစ်မျိုးကို စကြ၀ဠာတဝမ်းလုံးသို့ အလင်းအလျင်နဲ့ ပို့လွှတ်လိုက်ရာ..
00:41
And on Earth, billions of years later,
10
41640
2370
နောင်နှစ်ပေါင်း ဘီလျံချီကြာပြီးနောက် ကမ္ဘာမြေပေါ်က
00:44
a detector called the Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory,
11
44010
4901
Laser Interferometer Gravitational Wave Observatroy ဝါ
00:48
or LIGO for short,
12
48911
2109
အတိုကောက် LIGO ခေါ်တဲ့ အာရုံခံစက်က
00:51
picked it up.
13
51020
1419
ဒီတုန်ခါမှုကို ဖမ်းမိခဲ့ပါတယ်
00:52
The signal only lasted a fifth of a second
14
52439
2642
အချက်ပြက သက်တမ်းအရ တစ်စက္ကန့်ရဲ့ ၅ပုံ ၁ပုံသာ ကြာပါတယ်။
00:55
and was the detector's first observation of gravitational waves.
15
55081
4239
ပြီးတော့ ဒါဟာ စက်မှာ ပထမဦးဆုံး တွေ့ရတဲ့ ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
00:59
What are these ripples in space?
16
59320
2161
ဟင်းလင်းပြင်ထဲက ဒီလှိုင်းဂယက်တွေဟာ ဘာများလဲ။
01:01
The answer starts with gravity,
17
61481
2029
အဖြေကို ဒြပ်ဆွဲခြင်းနဲ့ စတင်ပါ့မယ်၊
01:03
the force that pulls any two objects together.
18
63510
2981
ဒါက မည်သည့်အရာမဆို တစ်ခုကိုတစ်ခု ဆွဲတဲ့အားပါ။ ဒီအားက
01:06
That's the case for everything In the observable universe.
19
66491
3189
မြင်နိုင်တဲ့ စကြ၀ဠာထဲမှာ အရာတိုင်းနဲ့ ဆိုင်တဲ့ ကိစ္စပါပဲ။
01:09
You're pulling on the Earth, the Moon, the Sun, and every single star,
20
69680
4829
ကမ္ဘာကို၊ လကို၊ နေကို ကြယ်တိုင်းကို ခင်ဗျားက ဆွဲနေပြီး အပြန်အလှန်အားဖြင့်
01:14
and they're pulling on you.
21
74509
2373
ဒါတွေကလည်း ခင်ဗျားကို ဆွဲနေတာ..အမှန်ပါ။
01:16
The more mass something has, the stronger its gravitational pull.
22
76882
3920
ဒြပ်ထု ပိုကြီးလေ ၎င်းရဲ့ ဒြပ်ဆွဲငင်ခြင်းဟာ အား ပိုကောင်းလေပါ။
01:20
The farther away the object, the lower its pull.
23
80802
3430
ပိုဝေးသွားတဲ့ အရာဝတ္ထုအနေနဲ့တော့ ဆွဲငင်မှုက အား ပိုနည်းလေပါ
01:24
If every mass has an effect on every other mass in the universe,
24
84232
3642
စကြ၀ဠာထဲမှာ ဒြပ်ထုရှိတဲ့ အရာတွေအချင်းချင်း တစ်ခုကိုတစ်ခု သက်ရောက်မှုရှိရင်
01:27
no matter how small,
25
87874
1528
ဘယ်လောက်ပင် သေးသေး ဒြပ်ဆွဲအား
01:29
then changes in gravity can tell us about what those objects are doing.
26
89402
4202
ပြောင်းလဲခြင်းက ဒီအရာတွေ ဘာလုပ်နေကြောင်း ကျုပ်တို့ကို ဖော်ပြနိုင်ပါတယ်။
01:33
Fluctuations in the gravity coming from the universe
27
93604
2628
စကြ၀ဠာမှ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားဆိုင်ရာ
01:36
are called gravitational waves.
28
96232
2510
မတည်ငြိမ်ခြင်းတွေကို ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေ လို့ခေါ်တာပါ။
01:38
Gravitational waves move out from what caused them,
29
98742
2650
ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေဟာ ၎င်းတို့ စတင်ရာနေရာမှ အပြင်ဘက်သို့
01:41
like ripples on a pond,
30
101392
1711
ပြန့်ထွက်သွားပုံက ကန်ရေပြင်ပေါ်မှ
01:43
getting smaller as they travel farther from their center.
31
103103
3171
လှိုင်းများလို ဗဟိုချက်မှ ဝေးသွားလေလေ လှိုင်း သေးသွားလေလေ ပါပဲ။
01:46
But what are they ripples on?
32
106274
2639
ဒါနဲ့.. ဒီအရာတွေ လှိုင်းလိုသွားတယ်ဆိုတာ ဘာများလဲ။
01:48
When Einstein devised his Theory of Relativity,
33
108913
2681
အိုင်းစတိုင်းက သူ့ရဲ့ နှိုင်းရသီအိုရီကို ဖော်ထုတ်ပြီး
01:51
he imagined gravity as a curve in a surface called space-time.
34
111594
4350
ဒြပ်ဆွဲခြင်းကို မျဉ်းကွေးမျက်နှာပြင်အဖြစ် စိတ်ကူးကာ ဟင်းလင်းပြင်-အချိန် ဟုခေါ်ပါတယ်။
01:55
A mass in space creates a depression in space-time,
35
115944
3719
အာကာသထဲမှာ ဒြပ်ထုဟာ ဟင်းလင်းပြင်-အချိန်မှာ တွင်း တစ်တွင်းကို ဖန်တီးပါတယ်။
01:59
and a ball rolling across a depression will curve
36
119663
3920
ပြီးတော့ တွင်းကို ဖြတ်လိမ့်သွားတဲ့ ဘောလုံးဟာ တခြား ဒြပ်ထုတစ်ခုထံ
02:03
like it's being attracted to the other mass.
37
123583
2901
အဆွဲခံလိုက်ရသလို (လမ်းကြောင်း) ကွေးသွားပါလိမ့်မယ်။
02:06
The bigger the mass,
38
126484
1120
ဒြပ်ထုကြီးလေလေ
02:07
the deeper the depression and the stronger the gravity.
39
127604
3140
တွင်းနက်လေလေဖြစ်ပြီး ဒြပ်ဆွဲခြင်းက ပိုအားကောင်းလေလေပါ။
02:10
When the mass making the depression moves, that sends out ripples in space-time.
40
130744
4469
ဒြပ်ထုက တွင်းကို လှုပ်ခတ်လိုက်တဲ့အခါ ဒါဟာ ဟင်းလင်းပြင်-အချိန်ထဲမှာ လှိုင်းဂယက်တွေကို
02:15
These are gravitationl waves.
41
135213
2742
ပို့လွှတ်လိုက်တာပါပဲ။ ဒါတွေဟာ ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေပါ။
02:17
What would a gravitational wave feel like?
42
137955
2881
ဘယ်လို ခံစားမှုမျိုးကို ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းဟာ ခံစားစေလိမ့်မလဲ။
02:20
If our bodies were sensitive enough to detect them,
43
140836
2468
ကျုပ်တို့ ကိုယ်ခန္ဓာတွေက ၎င်းလှိုင်းတွေကို
02:23
we'd feel like we were being stretched sideways
44
143304
2770
ထောက်လှမ်းမိအောင် အာရုံခံနိုင်ပါက.. ဒေါင်လိုက် ဖိချစဉ်၊
02:26
while being compressed vertically.
45
146074
2161
ဘေးတိုက်ဆွဲဆန့်ခြင်း ခံရမှာဖြစ်ပြီး
02:28
And in the next instant,
46
148235
1250
နောက်ခဏမှာ
02:29
stretched up and down while being compressed horizontally,
47
149485
3711
အလျားလိုက် ဖိသိပ်စဉ်၊ အထက်နဲ့ အောက် ဆွဲဆန့်ခြင်းကို ခံစားရမှာဖြစ်လို့....
02:33
sideways,
48
153196
1147
ဘေးတိုက်... ပြီးတော့
02:34
then up and down.
49
154343
1571
အထက်နဲ့ အောက် ပေါ့။
02:35
This back and forth would happen over and over
50
155914
2431
ဒီတော့ ခင်ဗျားကို ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေ ဖြတ်နေချိန်မှာ
02:38
as the gravitational wave passed right through you.
51
158345
3299
ဒီ ဘောင်ဘင်ခတ်ခြင်းက တစ်ခေါက်ပြီး တစ်ခေါက် ထပ်ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။
02:41
But this happens on such a minute scale that we can't feel any of it.
52
161644
4291
ဒါပေမဲ့ ဒီလိုဖြစ်တာက သေးငယ်လွန်းလို့ ဘယ်လိုမှ ဒါကို မခံစားမိနိုင်ပါဘူး။ ဒီတော့
02:45
So we've built detectors that can feel it for us.
53
165935
3041
ကျုပ်တို့အတွက် ဒါကို ထောက်လှမ်းပေးနိုင်တဲ့ LIGOလို စက်မျိုးတွေကို
02:48
That's what the LIGO detectors do.
54
168976
2331
တည်ဆောက်ကြပါတယ်။ LIGO လုပ်ဆောင်တာ အဲဒါပါပဲ။
02:51
And they're not the only ones.
55
171307
1870
ဒီ ဒြပ်ဆွဲလှိုင်း ထောက်လှမ်းစက်တွေက
02:53
There are gravitational wave detectors spread across the world.
56
173177
3558
တစ်လုံးတည်း မဟုတ်ကြပါဘူး။ ဒါတွေ ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ရှိကြပါတယ်။
02:56
These L-shaped instruments have long arms,
57
176735
2800
ဒီ L ပုံသဏ္ဌာန် ကရိယာတွေမှာ ရှည်လျားတဲ့ လက်တံတွေရှိပြီး
02:59
whose exact length is measured with lasers.
58
179535
3680
၎င်းလက်တံတွေရဲ့ အလျား အတိအကျကို လေဆာရောင်ခြည်နဲ့ တိုင်းထားပါတယ်။
03:03
If the length changes, it could be because gravitational waves are stretching
59
183215
4150
အကယ်၍ အလျားပြောင်းသွားရင် ဒါဟာ ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေက လက်တံတွေကို
03:07
and compressing the arms.
60
187365
2483
ဆွဲဆန့်နေကြ၊ ဖိသိပ်နေကြလို့ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
03:09
Once the detectors feel a gravitational wave,
61
189848
3409
အာရုံခံစက်က ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတစ်ခုကို အာရုံခံမိချိန်မှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက
03:13
scientists can extract information about the wave's source.
62
193257
3800
လှိုင်းဖြစ်ပေါ်ရာနေရာနဲ့ ပတ်သတ်တဲ့ သတင်းအချက်အလက်ကို ထုတ်ယူနိုင်ပါတယ်။
03:17
In a way, detectors like LIGO are big gravitational wave radios.
63
197057
5980
နည်းလမ်းအားဖြင့်၊ LIGO လိုစက်တွေက ဒြပ်ဆွဲလှိုင်း ရေဒီယိုကြီးတွေ ဖြစ်ကြပါတယ်။
03:23
Radio waves are traveling all around you, but you can't feel them
64
203037
3530
ရေဒီယိုလှိုင်းတွေက ခင်ဗျား အနီးဝန်းကျင်မှာ သွားလာနေပေမဲ့ သူတို့သယ်ဆောင်တဲ့
03:26
or hear the music they carry.
65
206567
2091
တေးသံကို လူ့ အာရုံခံအင်္ဂါတွေနဲ့ တိုက်ရိုက်-
03:28
It takes the right kind of detector to extract the music.
66
208658
3560
မသိနိုင်တော့ ဒီတေးသံကို ထုတ်နုတ်ယူဖို့ သင့်လျော်တဲ့ အာရုံခံစက် လိုအပ်ပါတယ်။
03:32
LIGO detects a gravitational wave signal,
67
212218
2500
LIGOက ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းအချက်ပြကို ထောက်လှမ်းပြီး သိပ္ပံ-
03:34
which scientists then study for data about the object that generated it.
68
214718
4699
ပညာရှင်တွေက ယင်းကို ထုတ်လွှတ်တဲ့ အရာနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ အချက်အလက်တွေကို လေ့လာပါတယ်။
03:39
They can derive information, like its mass and the shape of its orbit.
69
219417
4213
၄င်းရဲ့ ဒြပ်ထုနဲ့ ပတ်လမ်းလို သတင်းအချက် အလက်တွေကို သူတို့ ဆင့်ပွားရယူနိုင်ပါတယ်။
03:43
We can also hear gravitational waves by playing their signals through speakers,
70
223630
4428
ရေဒီယိုလှိုင်းတွေမှ တေးသံကို ရေဒီယိုက ထုတ်နုတ်ယူသလို၊ ဒြပ်ဆွဲလှိုင်း အချက်ပြကို
03:48
just like the music a radio extracts from radio waves.
71
228058
3220
စပီကာ ဖွင့်လျက် ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေရဲ့ အသံကို နားဆင်နိုင်ပါတယ်။
03:51
So those two black holes colliding sounds like this.
72
231278
5251
ဒီတော့ black holes နှစ်ခု တိုက်မိလိုက်တဲ့ အသံက ဒါမျိုးပါ။
03:56
Scientists call this slide whistle-like noise a chirp,
73
236529
3599
သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ဒါကို ဝှစ်ခနဲ အသံပြတ် မြည်တဲ့ ဝီစီသံလို့ ခေါ်ပါတယ်
04:00
and it's the signature of any two objects orbiting into each other.
74
240128
4501
ပြီးတော့ ဒါက တစ်ခုကိုတစ်ခု လှည့်ပတ်နေကြတဲ့ အရာနှစ်ခုတိုင်းရဲ့ အမှတ်လက္ခဏာဖြစ်ပါတယ်။
04:04
The black hole collision was just one example
75
244629
2480
black hole တိုက်မိခြင်းက ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေဟာ ဘာဆိုတာကို
04:07
of what gravitational waves can tell us.
76
247109
2430
ဥပမာတစ်ခု အနေနဲ့ ကျုပ်တို့ကို ဖော်ပြပါတယ်။
04:09
Other high-energy astronomical events will leave gravitational echoes, too.
77
249539
4670
ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုကြီးမဖြစ်ခင် ကြယ်တစ်စင်းရဲ့ ပြိုပျက်ခြင်း သို့မဟုတ် အလွန်းသိပ်သည်းတဲ့
04:14
The collapse of a star before it explodes in a supernova,
78
254209
3100
နယူထရွန်ကြယ်တွေ တိုက်မိခြင်းစတဲ့ တခြားစွမ်းအင်မြင့် နက္ခတဆိုင်ရာ
04:17
or a very dense neutron stars colliding.
79
257309
3581
ဖြစ်ရပ်များဟာလည်း ဒြပ်ဆွဲလှိုင်းတွေရဲ့ ဂယက်ကို ပဲ့တင်ထပ်ပေးပါလိမ့်မယ်။
04:20
Every time we create a new tool to look at space,
80
260890
2819
ကျုပ်တို့က အာကာသကိုကြည့်ဖို့ ကရိယာအသစ်တွေ ဖန်တီးလိုက်တိုင်း
04:23
we discover something we didn't expect,
81
263709
2671
စကြ၀ဠာအပေါ် ကျုပ်တို့ သဘောပေါက်နားလည်မှုကို
04:26
something that might revolutionize our understanding of the universe.
82
266380
4172
တော်လှန်ပြောင်းလဲပစ်တဲ့ တစ်စုံတခုကို အမှတ်မထင် ရှာတွေ့သွားတတ်ပါတယ်။
04:30
LIGO's no different.
83
270552
2258
LIGO လည်း ဒီအတိုင်းပါပဲ။
04:32
In the short time it's been on,
84
272810
1693
ဖြစ်တာက ကာလတိုလေးဆိုပေမဲ့
04:34
LIGO's already revealed surprises,
85
274503
2838
LIGO က အံ့ဖွယ်တွေ ပြသပြီးပါပြီ
04:37
like that black holes collide more often than we ever expected.
86
277341
4148
ဥပမာ black holes တွေဟာ မျှော်လင့်ထား တာထက် ပိုပြီး မကြာဏ တိုက်မိတာပါ။
04:41
It's impossible to say, but exciting to imagine,
87
281489
3362
ပြောဖို့ မဖြစ်နိုင်ပေမဲ့ စိတ်ကူးကြည်ဖို့ စိတ်လှုပ်ရှားဖို့ကောင်းတာက
04:44
what revelations may now be propagating across space
88
284851
2941
အခု ဘယ်လျှို့ဝှက်ချက်တွေက အာကာသကို ဖြတ်လျက်
04:47
towards our tiny blue planet and its new way of perceiving the universe.
89
287792
4769
အပြာရောင်ဂြိုဟ်လေးထံ ပြန့်လာနေတာနဲ့ ၎င်းဟာ စကြ၀ဠာကိုသိမြင်ခြင်း နည်းသစ်ဆိုတာပါ။
ဤဝဘ်ဆိုဒ်အကြောင်း

ဤဆိုက်သည် သင့်အား အင်္ဂလိပ်စာလေ့လာရန်အတွက် အသုံးဝင်သော YouTube ဗီဒီယိုများနှင့် မိတ်ဆက်ပေးပါမည်။ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှ ထိပ်တန်းဆရာများ သင်ကြားပေးသော အင်္ဂလိပ်စာသင်ခန်းစာများကို သင်တွေ့မြင်ရပါမည်။ ဗီဒီယိုစာမျက်နှာတစ်ခုစီတွင် ပြသထားသည့် အင်္ဂလိပ်စာတန်းထိုးများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။ စာတန်းထိုးများသည် ဗီဒီယိုပြန်ဖွင့်ခြင်းနှင့်အတူ ထပ်တူပြု၍ လှိမ့်သွားနိုင်သည်။ သင့်တွင် မှတ်ချက်များ သို့မဟုတ် တောင်းဆိုမှုများရှိပါက ဤဆက်သွယ်ရန်ပုံစံကို အသုံးပြု၍ ကျွန်ုပ်တို့ထံ ဆက်သွယ်ပါ။

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7