What are gravitational waves? - Amber L. Stuver

Çeviri: Hakan Doğan Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

At about six o'clock in the morning on September 14, 2015,

14 Eylül 2015 sabahı saat 6 civarı,

scientists witnessed something no human had ever seen:

bilim insanları daha önce hiçbir insanın şahit olmadığı bir şeye şahit oldular:

two black holes colliding.

iki kara deliğin çarpışmasına.

Both about 30 times as massive as our Sun,

İkisinin de büyüklüğü güneşimizin neredeyse 30 katıydı ve

they had been orbiting each other for millions of years.

milyonlarca yıldır birbirlerinin yörüngesinde dönmekteydiler.

As they got closer together,

Birbirlerine yaklaştıkça

they circled each other faster and faster.

birbirlerinin etrafında daha da hızlı döndüler.

Finally, they collided and merged into a single, even bigger, black hole.

Sonunda çarpıştılar ve tek, daha büyük bir kara deliğe dönüştüler.

A fraction of a second before their crash,

Çarpışma öncesinde, bir saniyeden daha küçük bir anda,

they sent a vibration across the universe at the speed of light.

ışık hızında evrene titreşim yaydılar.

And on Earth, billions of years later,

Ve milyarlarca yıl sonra, dünyadaki

a detector called the Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory,

Lazer girişimölçer kütle çekimsel dalga gözlemevi isimli bir detektör tarafından

or LIGO for short,

veya kısaca LIGO tarafından,

picked it up.

algılandı.

The signal only lasted a fifth of a second

Sinyal saniyenin beşte biri kadar sürdü

and was the detector's first observation of gravitational waves.

ve detektörün ilk kütle çekimsel dalga gözlemiydi.

What are these ripples in space?

Uzaydaki bu dalgalanmalar nedir?

The answer starts with gravity,

Cevap kütle çekimi ile başlar,

the force that pulls any two objects together.

iki cisim arasındaki birbirini çeken kuvvet ile.

That's the case for everything In the observable universe.

Gözlemlenebilir uzaydaki her şeyde durum budur.

You're pulling on the Earth, the Moon, the Sun, and every single star,

Siz dünyayı, ayı, güneşi ve her bir yıldızı çekiyorsunuz,

and they're pulling on you.

ve onlar da sizi çekiyor.

The more mass something has, the stronger its gravitational pull.

Cismin kütlesi artıkça, kütle çekimi de artar.

The farther away the object, the lower its pull.

Cisimden uzaklaştıkça da, çekim gücü azalır.

If every mass has an effect on every other mass in the universe,

Eğer evrendeki her bir cismin diğer bir cisim üzerinde etkisi varsa,

no matter how small,

ne kadar küçük olduğu önemli değil,

then changes in gravity can tell us about what those objects are doing.

kütle çekimindeki değişim bize cisimlerin ne yaptığını söyleyebilir.

Fluctuations in the gravity coming from the universe

Kütle çekimindeki uzaydan gelen değişimlere

are called gravitational waves.

kütle çekimsel dalgalar denir.

Gravitational waves move out from what caused them,

Kütle çekimsel dalgalar, kaynağından dışarıya doğru yayılırlar,

like ripples on a pond,

tıpkı bir göletdeki dalgalanmalar gibi,

getting smaller as they travel farther from their center.

merkezden uzaklaştıkça giderek küçülürler.

But what are they ripples on?

Peki bu dalgalanmaların üzerinde olduğu şey nedir?

When Einstein devised his Theory of Relativity,

Einstein Görelilik Teorisini ortaya koyarken,

he imagined gravity as a curve in a surface called space-time.

kütle çekimini, uzay-zaman denilen bir yüzeydeki eğri olarak hayal etti.

A mass in space creates a depression in space-time,

Uzaydaki bir kütle, uzay-zamanda bir çöküntü oluşturur,

and a ball rolling across a depression will curve

ve yuvarlanan bir top çöküntü etrafında eğriler çizecektir

like it's being attracted to the other mass.

tıpkı diğer kütle tarafından çekiliyormuş gibi.

The bigger the mass,

Kütle büyüdükçe

the deeper the depression and the stronger the gravity.

daha derin bir çöküntü ve daha güçlü kütle çekimi olur.

When the mass making the depression moves, that sends out ripples in space-time.

Kütle çöküntüyü hareket ettirdiği zaman, uzaya dalgalanmalar yayılır.

These are gravitationl waves.

Bunlar kütle çekimsel dalgalardır.

What would a gravitational wave feel like?

Kütle çekimsel bir dalga ne gibi hissedilirdi?

If our bodies were sensitive enough to detect them,

Eğer vücudumuz onları algılamak için yeterince hassas olsalardı,

we'd feel like we were being stretched sideways

dikey olarak sıkıştırılırken,

while being compressed vertically.

yanlardan çekiliyormuş gibi hissederdik.

And in the next instant,

Ve hemen sonrasında,

stretched up and down while being compressed horizontally,

yatayda sıkıştırılırken, yukarı aşağı yönde çekildiğimizi,

sideways,

yanlardan,

then up and down.

sonra yukarı ve aşağı.

This back and forth would happen over and over

Bu ileri geri, tekrar tekrar meydana gelirdi

as the gravitational wave passed right through you.

kütle çekimsel dalga tam sizin içinizden geçerken.

But this happens on such a minute scale that we can't feel any of it.

Fakat bu, hiçbir şey hissedemeyeceğimiz çok ufak bir ölçekte olur.

So we've built detectors that can feel it for us.

Bu yüzden, bunu bizim için hisseden detektörler yaptık.

That's what the LIGO detectors do.

İşte bu LIGO detektörlerinin yaptığı şeydir.

And they're not the only ones.

Ve onlar sadece tek değildir.

There are gravitational wave detectors spread across the world.

Bütün dünyaya yayılmış kütle çekimsel detektörler vardır.

These L-shaped instruments have long arms,

Bu L şeklindeki detektörlerin,

whose exact length is measured with lasers.

kesin uzunluğu lazerle ölçülen uzun kolları vardır.

If the length changes, it could be because gravitational waves are stretching

Eğer uzunluk değişiyorsa, bu kütle çekimsel dalgaların kolları çekiyor

and compressing the arms.

ve sıkıştırıyor olmasından kaynaklanabilir.

Once the detectors feel a gravitational wave,

Detektörler bir kütle çekimsel dalga algıladıklarında,

scientists can extract information about the wave's source.

bilim insanları dalganın kaynağı hakkında bilgiyi elde edebilirler.

In a way, detectors like LIGO are big gravitational wave radios.

Bir bakıma, LIGO gibi detektörler büyük kütle çekimsel dalga radyolarıdır.

Radio waves are traveling all around you, but you can't feel them

Radyo dalgaları sizin etrafınızda dolaşırlar ama onları hissedemezsiniz

or hear the music they carry.

veya onların taşıdığı müziği duyamazsınız.

It takes the right kind of detector to extract the music.

Müziği çıkarmak için doğru tür detektör lazımdır.

LIGO detects a gravitational wave signal,

LIGO, bir kütle çekimsel dalga sinyali algılar,

which scientists then study for data about the object that generated it.

bilim insanları bunu oluşturan cisim hakkındaki veriyi araştırırlar.

They can derive information, like its mass and the shape of its orbit.

Onun kütlesi ve yörüngesinin şekli gibi bilgileri elde edebilirler.

We can also hear gravitational waves by playing their signals through speakers,

Kütle çekimsel dalgaları, sinyalleri oynatarak, hoparlörlerden de duyabiliriz,

tıpkı müziğin bir radyo ile radyo sinyallerinden elde edilmesi gibi.

just like the music a radio extracts from radio waves.

So those two black holes colliding sounds like this.

Bu iki kara deliğin çarpışmasının sesi bunun gibidir.

Scientists call this slide whistle-like noise a chirp,

Bilim insanları bu sesi, cıvıltı gibi kayan ıslık olarak adlandırıyorlar,

and it's the signature of any two objects orbiting into each other.

ve o, birbirinin yörüngesinde dönen herhangi iki cismin işaretidir.

The black hole collision was just one example

Kara delik çarpışması, kütle çekimsel dalgaların

of what gravitational waves can tell us.

bize neler söyleyebileceğinin sadece bir örneğiydi.

Other high-energy astronomical events will leave gravitational echoes, too.

Diğer yüksek enerjili dalgalar da kütle çekimsel yankılar bırakırlar.

The collapse of a star before it explodes in a supernova,

Bir süpernovada patlamadan önce bir yıldızın çöküşü

or a very dense neutron stars colliding.

veya çok yoğun nötron yıldızlarının çarpışımı.

Every time we create a new tool to look at space,

Uzaya bakmak için yeni bir araç yaptığımız her zaman,

we discover something we didn't expect,

beklemediğimiz bir şeyler keşfediyoruz,

something that might revolutionize our understanding of the universe.

uzay anlayışımızı kökten değiştirebilecek bir şeyler.

LIGO's no different.

LIGO da farklı değil.

In the short time it's been on,

Kullanıldığı bu çok kısa süre içerisinde

LIGO's already revealed surprises,

LIGO çoktan süprizler gösterdi,

like that black holes collide more often than we ever expected.

sandığımızdan daha fazla kara delik çarpışması olduğu gibi.

It's impossible to say, but exciting to imagine,

Bizim minik mavi gezegenimize ve yeni uzay algılayış şeklimize doğru

what revelations may now be propagating across space

ne gibi yeni şeylerin uzayda ilerliyor olabileceğini

towards our tiny blue planet and its new way of perceiving the universe.

söylemek imkansız ama hayal etmek heyecan verici.