A guide to the energy of the Earth - Joshua M. Sneideman

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

Energy is all around us,

စွမ်းအင်ဟာ ကျုပ်တို့ရဲ့ ပတ်ပတ်လည်မှာ ဝန်းရံနေလျက်

a physical quantity that follows precise natural laws.

တိကျတဲ့ သဘာ၀ နိယာမများကို လိုက်နာတဲ့ ရုပ်ပိုင်း ပမာဏ တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

ကျုပ်တို့ စကြ၀ဠာမှာ ၎င်းရဲ့ ပမာဏဟာ အကန့်အသတ်နဲ့ရှိပြီး

Our universe has a finite amount of it;

၎င်းကို ဖန်တီး၍ မရ၊ ဖျက်ဆီး၍ မရနိုင်ဘဲ

it's neither created nor destroyed

but can take different forms,

အရွေ့ သို့မဟုတ် အတည်စွမ်းအင်လို

such as kinetic or potential energy,

ပုံစံ အမျိုးမျိုးကို ဆောင်နိုင်ပြီး၊

with different properties and formulas to remember.

အချင်းလက္ခဏာတွေ ကွဲပြားလျက် မှတ်ယူကြရမယ့် ပုံသေနည်းတွေ မတူပါဘူး။

For instance,

သာဓက အနေနဲ့

an LED desk lamp's 6 Watt bulb

LED စာကြည့်မီးရဲ့ ၆ watt မီသီးဟာ

transfers 6 Joules of light energy per second.

၁ စက္ကန့်မှာ စွမ်းအင် ၆ joules ကို ထုတ်လွှင့်ပေးပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့ဂြိုဟ်ကို၊ ၎င်းရဲ့ စနစ်တွေနဲ့ ၎င်းတို့ထဲ

But let's jump back up into space

စွမ်းအင် စီးဆင်းပုံကို ကြည့်ကြည့်ရန်၊ အာကာသထဲ ပြန်ခုန်ထွက်ကြပါစို့။

to look at our planet, its systems, and their energy flow.

Earth's physical systems include

ကမ္ဘာကြီးရဲ့ ရုပ်ပိုင်း စနစ်များထဲမှာ

the atmosphere, hydrosphere,

လေထု၊ ရေထု၊

lithosphere, and biosphere.

မြေလွှာထုနဲ့ ဇီ၀စက်ဝန်းတို့ ပါဝင်ကြပါတယ်။

Energy moves in and out of these systems,

ဒီစနစ်တွေထဲသို့နဲ့ ၎င်းတို့ထဲမှ စွမ်းအင်ဟာ ရွေ့လျားနေပြီး

and during any energy transfer between them,

၎င်းတို့အကြားမှာ စွမ်းအင် ပြောင်းလွဲမှုများထဲမှာ

some is lost to the surroundings,

တချို့ဟာ ပတ်ဝန်းကျင်သို့ အပူ၊ အလင်း၊ အသံ

as heat, light, sound,

တုန်ခါမှု သို့မဟုတ် လှုပ်ရှားမှု အဖြစ်

vibration, or movement.

လွင့်စင်တတ်ပါတယ်။

Our planet's energy comes from internal and external sources.

ကျုပ်တို့ ဂြိုဟ်ရဲ့ စွမ်းအင်ဟာ အတွင်းနဲ့ အပြင်ရှိ အရင်းအမြစ်များမှ လာပါတယ်။

Geothermal energy from radioactive isotopes

ရေဒီယို သတ္တိကြွ အိုင်ဆိုတုပ်များမှ ဘူမိအပူ စွမ်းအင်နဲ့

and rotational energy from the spinning of the Earth

ကမ္ဘာက မိမိဝန်ရိုးပေါ် လည်ရာမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့ လည်ခြင်း စွမ်းအင်များက

are internal sources of energy,

အတွင်းစွမ်းအင်များ ဖြစ်ပြီး၊

while the Sun is the major external source,

နေမင်းဟာ မိုးလေဝသနဲ့ ရာသီဥတုလိုမျိုး အချို့သော စနစ်တွေကို

driving certain systems, like our weather and climate.

မောင်းနှင်ပေးနေတဲ့ ပင်မ ပြင်ပ စွမ်းအင် ရင်းမြစ် ဖြစ်ပါတယ်။

Sunlight warms the surface and atmosphere in varying amounts,

နေရောင်ဟာ မြေမျက်နှာပြင်နဲ့ လေထုကို ပမာဏ အမျိုးမျိုးဖြင့် နွှေးပေးနေရာ

and this causes convection,

အပူလှိုင်းများကို လည်ပတ်စေလျက်

producing winds and influencing ocean currents.

တိုက်လေတွေ၊ သမုဒ္ဒရာ ရေစီးကြောင်းတွေကို ဖန်တီးပေးပါတယ်။

Infrared radiation, radiating out from the warmed surface of the Earth,

ကမ္ဘာ့ရဲ့ ပူနွေးတဲ့မျက်နှာပြင်က ဖြာထွက်တဲ့ အနီအောက်ရောင်ခြည်ကို ဖန်လုံအိမ်

gets trapped by greenhouse gases and further affects the energy flow.

ဓာတ်ငွေ့တွေက ဖမ်းယူလှောင်ပိတ်လျက် စွမ်းအင် စီးဆင်းမှုကို ထပ်ပြီး သက်ရောက်စေပါတယ်။

The Sun is also the major source of energy for organisms.

နေမင်းဟာ သက်ရှိတိုင်းအတွက် အဓိက စွမ်းအင် အရင်းအမြစ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။

Plants, algae, and cyanobacteria

အပင်တွေ၊ ရေမှော်တွေနဲ့ cyanobacteria တွေက

use sunlight to produce organic matter

ကာဗွန်နဲ့ ရေမှ အော်ဂင်းနစ် ပစ္စည်းတွေထုတ်ဖို့

from carbon dioxide and water,

နေရောင်ကို သုံးလျက်

powering the biosphere's food chains.

ဇီ၀စက်ဝန်းရဲ့ အစာကွင်းစက်ကို မောင်းနှင်နေပါတယ်။

We release this food energy using chemical reactions,

ဒီအစာစွမ်းအင်တွေကို ကျွမ်းလောင်ခြင်းနဲ့ လေရှုခြင်းတို့လို

like combustion and respiration.

ဓာတုဓာတ်ပြုခြင်းတွေကို သုံးလျက် ထုတ်လုပ်ပေးပါတယ်။

At each level in a food chain, some energy is stored

အစာကွင်းဆက် တစ်ဆင့်စီမှာ ဓာတုဗေဒ ဆိုင်ရာ တည်ဆောက်မှုအသစ်တေွလုပ်ကာ

in newly made chemical structures,

အချို့ စွမ်းအင်တွေကို သိုလှောင်ပေးပေမဲ့

but most is lost to the surroundings,

အများစုက ပတ်ဝန်းကျင်သို့ လွင့်စင်သွားတယ်။

as heat, like your body heat,

အစာချေဖျက်ရာမှ ထုတ်လွှတ်ပေးတဲ့ ခင်ဗျားရဲ့

released by your digestion of food.

ကိုယ် အပူဓာတ်လိုပါပဲ။

Now, as plants are eaten by primary consumers,

အခုတော့၊ ဦးဆုံးစားသုံးတဲ့ သတ္တဝါတွေက အပင်တွေကို စားသုံးလိုက်တဲ့အခါ

only about 10% of their total energy is passed on to the next level.

၎င်းတို့ စွမ်းအင် စုစုပေါင်းရဲ့ ၁၀% ခန့်သာ နောက်တစ်ဆင့်သို့ ကူး​ပြောင်းသွားတယ်။

Since energy can only flow in one direction in a food chain,

အစာကွင်းဆက် အတွင်းမှာ စွမ်းအင်ဟာ ထုတ်လုပ်သူမှ စားသုံးသူတွေနဲ့

from producers on to consumers and decomposers,

ဖြိုခွဲသူတွေထံသို့ တစ်ဖက်သို့သာ စီးဆင်းတာကြောင့်

an organism that eats lower on the food chain,

အစားကွင်းဆက် အတွင်းမှာ တဆင့်နိမ့်တဲ့ သက်ရှိဟာ

is more efficient than one higher up.

အထက်ရှိ အဆင့်ထက် ထိရောက်မှု ပိုမြင့်မားပါတယ်။

ဒါကြောင့်မို့လို့ တိရစ္ဆာန်တစ်ကောင် အတွက် ထုတ်လုပ်သူကို စားခြင်းက

So eating producers is the most efficient level

၎င်းတို့ရဲ့ စွမ်းအင်ကို ရယူရန် အထိရောက်ဆုံး အဆင့်ဖြစ်ပေမဲ့၊

at which an animal can get its energy,

but without continual input of energy to those producers,

အဲဒီထုတ်လုပ်သူတို့ထဲသို့ နေရောင်မှ အများဆုံးဖြစ်တဲ့ စွမ်းအင်ကိုသာ

mostly from sunlight,

ထည့်သွင်း မပေးလျှင်၊

life on Earth as we know it would cease to exist.

ကျုပ်တို့ သိရှိကြသလို ကမ္ဘာပေါ်မှာ သက်ရှိတွေ ရှင်သန်မှု ရပ်သွားမှာပါ။

We humans, of course, spend our energy doing a lot of things besides eating.

ကျုပ်တို့ လူသားတွေဟာ စားရေးအပြင် ဆောင် ရွက်စရာများအတွက် စွမ်းအင်ကို သုံးစွဲရတယ်။

We travel, we build, we power all sorts of technology.

ခရီးသွားတယ်၊ အိမ်ဆောက်တယ်၊ နည်းပညာ ပစ္စည်းပေါင်းစုံကို မောင်းနှင်ပါတယ်။

To do all this,

ဒါတွေ အားလုံးလုပ်ဖို့ရာ၊

we use sources like fossil fuels:

ကျောက်မီးသွေး၊ ရေနံ၊ သဘာ၀ဓာတ်ငွေ့စတဲ့

coal, oil, and natural gas,

ရုပ်ကြွင်းလောင်စာလို အရင်းအမြစ်တွေကို အသုံးပြုကြပါတယ်၊

which contain energy

၎င်းတို့မှာ ပါဝင်တဲ့ စွမ်းအင်ကို

that plants captured from sunlight long ago

အပင်တွေက လွန်လေပြီးသော ကာလက နေရောင်ခြည်မှ ဖမ်းယူထားပြီး

and stored in the form of carbon.

ကာဗွန်ပုံစံဖြင့် သိှေလှာင်ထားခဲ့တာပါ။

ဓာတ်အားပေးစက်ရုံထဲ ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတွေကို ကျုပ်တို့ လောင်ကျွမ်းစေခြင်းဖြင့်

When we burn fossil fuels in power plants,

we release this stored energy

သိုလှောင်ထားတဲ့ ထိုစွမ်းအင်ကို

to generate electricity.

လျှပ်စစ်ထုတ်ဖို့ ကျုပ်တို့က ပြန်ထုတ်လွှတ်ပေးပါတယ်

To generate electricity,

လျှပ်စစ်ဓာတ်ထုတ်ဖို့

heat from burning fossil fuels is used to power turbines

ရုပ်ကြွင်း လောင်စာတွေ ကျွမ်းလောင်မှုမှ အပူကို အသုံးပြု၍ သံလိုက်လည်စေတဲ့

that rotate magnets,

တာဘိုင်စက်များကို မောင်းနှင်ပါတယ်၊

which, in turn, create magnetic field changes

တဖန်၊ ၎င်းက ဝါယာကြိုးခွေမှာ သံလိုက်စက်ကွင်း

relative to a coil of wire,

ပြောင်းလဲမှုအားကို ဖန်တီးပေးလျက်

causing electrons to be induced to flow in the wire.

ဝါယာကြိုးထဲမှာ အီလက်ထရွန်တွေကို စီးစေပါတယ်။

Modern civilization depends on our ability

ခေတ်သစ် လူဘောင်က အီလက်ထရွန် စီးဆင်းမှုကို မပြတ်တမ်း

to keep powering that flow of electrons.

မောင်းပေးနိုင်တဲ့ ကျုပ်တို့ စွမ်းရည်အပေါ် မှီခိုနေပါတယ်။

Fortunately, we aren't limited to burning non-renewable fossil fuels

ကံကောင်းတာက၊ လျှပ်စစ်ကို ထုတ်လုပ်ဖို့ ရုပ်ကြွင်းလောင်စာကိုသာ လောင်မြှိက်

to generate electricity.

ပေးရမယ်လို့ ကျုပ်တို့ကို ကန့်သတ်မထားတာပါ။

Electrons can also be induced to flow

အလင်းအမှုန်တွေနဲ့ တိုက်ရိုက် တွေ့ထိစေလျက်

by direct interaction with light particles,

အီလက်ထရွန်တွေကို စီးဆင်းအောင် ညှို့ငင်ပေးနိုင်ပါတယ်၊

which is how a solar cell operates.

အဲဒါ ဆိုလာဆဲလ်ရဲ့ လုပ်ဆောင်ပုံပါပဲ။

အသစ်ပြန်လည်ဖြည့်စွမ်းနိုင်တဲ့ အခြား အရင်းအမြစ်များဖြစ်ကြတဲ့

Other renewable energy sources,

such as wind, water,

လေ၊ ရေ

geothermal, and biofuels

ဘူမိအပူနဲ့ ဇီ၀လောင်စာတွေကိုလည်း

can also be used to generate electricity.

လျှပ်စစ် ထုတ်ဖို့ အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

Global demand for energy is increasing,

ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စွမ်းအင်လိုအပ်ချက်က မြင့်မားလာနေပေမဲ့၊

but the planet has limited energy resources

ကမ္ဘာ့စွမ်းအင် ရင်းမြစ်တွေကို ရှုပ်ထွေးလှတဲ့

to access through a complex energy infrastructure.

အခြေခံ စွမ်းအင် အဆောက်အအုံတွေမှတဆင့် ရယူဖို့ ကန့်သတ်ချက် ရှိပါတယ်။

As populations rise,

လူဦးရေ တိုးပွားလာနေပြီး

alongside rates of industrialization and development,

စက်မှုလုပ်ငန်းတွေနဲ့ ဖွံဖြိုးတိုးတက်မှု နှုန်းတွေအရ

ကျုပ်တို့ရဲ့ စွမ်းအင်ဆိုင်ရာ ဆုံးဖြတ်ချက် တွေဟာ ပိုလို့ကို အရေးပါ..ပါတယ်။

our energy decisions grow more and more important.

Access to energy impacts health, education,

စွမ်းအင်ကို ရယူသုံးနိုင်မှုက ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊

political power, and socioeconomic status.

နိုင်ငံရေးအာဏာနဲ့ လူမှုစီးပွားရေး အခြေအနေတွေကို သက်ရောက်ပါတယ်။

If we improve our energy efficiency,

ကျုပ်တို့ စွမ်းအင်ရဲ့ ထိရောက်မှုကို မြှင့်တင်နိုင်ရင်၊

we can use our natural resources more responsibly

ကျုပ်တို့ရဲ့ သဘာ၀အရင်းအမြစ်တွေကို ပိုတာဝန်သိသိ သုံးနိုင်ပြီး

and improve quality of life for everyone.

လူတိုင်းရဲ့ ဘ၀အရည်အသွေးကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်ပါတယ်။