3 ways to end a virus

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

It’s spring 2021.

အချိန်က ၂၀၂၁ ခုနှစ် နွေဦးပါ။

The Alpha variant of the coronavirus has spread rapidly,

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်ရဲ့ အယ်လ်ဖာမျိုးကွဲက လျင်မြန်စွာ ပျံ့နှံ့သွားပြီး

becoming the dominant variant worldwide.

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ ကြီးစိုးတဲ့ မျိုးကွဲဖြစ်လာနေတယ်။

But another, more transmissible variant is about to appear—

ဒါပေမဲ့ နောက်ထပ် ပိုကူးစက်နိုင်တဲ့ မျိုးကွဲ ပေါ်လာတော့မယ်။

Delta.

ဒယ်လ်တာပါ။

What happens when two variants clash?

နှစ်ခု ထိပ်တိုက်တွေ့တဲ့အခါ ဘာဖြစ်သွားလဲ။

Let’s do a thought experiment.

အတွေးစမ်းသပ်မှုတစ်ခု လုပ်ကြည့်ရအောင်။

Suppose that the variants reach a hypothetical isolated city

မျိုးကွဲတွေက တစ်နေ့တည်းမှာ ဗိုင်းရပ်စ်နှစ်မျိုးလုံးကို

of 1 million people who are completely susceptible to both viruses

လုံးဝ ခံနိုင်ရည်မရှိတဲ့ လူ ၁ သန်းရှိတဲ့ စိတ်ကူး သီးခြားမြို့ကို

on the same day.

ရောက်သွားတယ်ဆိုပါစို့။

When a person here is infected with Alpha, they transmit it to,

ဒီနေရာက လူတစ်ယောက်ဟာ အယ်လ်ဖာပိုး ကူးစက်ခံရတဲ့အခါ

on average, 5 close contacts,

ပျမ်းမျှ အနီးကပ် ထိတွေ့မှု ၅ ယောက်ဆီ ကူးစက်ပြီးနောက်

then begin to feel sick and immediately isolate themselves

ဖျားနာလာပြီး ကျန်တဲ့ သရုပ်သကန်ဖန်တီးမှု အတွက် သူတို့ကို

for the rest of the simulation.

ချက်ချင်း သီးခြားခွဲထုတ်လိုက်တယ်။

The same thing happens with Delta,

ရောဂါပိုးရှိသူကနေ ပျမ်းမျှ ၇.၅

except that an infected person transmits it to, on average, 7.5 close contacts.

အနီးကပ် တွေ့ထိတာတွေ လွဲပြီး ဒယ်လ်တာမှာ အလားတူ ကြုံရတယ်။

What would you guess happens next?

နောက်ဘာဆက်ဖြစ်မလဲလို့ ခန့်မှန်းမိလား။

After six days, Alpha will have infected 15,625 people.

၆ ရက်အကြာမှာ အယ်လ်ဖာက လူပေါင်း ၁၅,၆၂၅ ယောက်ကို ကူးစက်ခဲ့တယ်။

Delta will have infected more than 10 times as many.

ဒယ်လ်တာ ကူးစက်ခံရမယ့် အရေအတွက်က ၁၀ ဆ ပိုများတယ်။

Just 20 hours later, Delta will have infected the rest of the population—

နာရီ ၂၀ အကြာမှာ ဒယ်လ်တာက အယ်လ်ဖာရဲ့ ၆% ကို မကူးစက်ခင်

all before Alpha could infect 6% of it.

ကျန်တဲ့လူဦးရေအားလုံးကို ကူးစက်သွားလိမ့်မယ်။

With no one left to infect, Alpha dies out.

ဘယ်သူမှ ကူးစက်စရာ မကျန်တော့ဘဲ အယ်လ်ဖာ သေဆုံးသွားတယ်။

This model is drastically simplified,

ဒီပုံစံက အလွန် ရိုးရှင်းအောင်လုပ်ထားပေမဲ့

but it accurately reflects one thing that did happen in real life:

လက်တွေ့ဘဝမှာ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တဲ့ အရာတစ်ခုကို တိကျစွာ ထင်ဟပ်စေတယ်။

when both variants competed,

မျိုးကွဲနှစ်ခုစလုံးက ယှဉ်ပြိုင်တဲ့အခါ

Delta drove Alpha towards extinction in a matter of weeks.

ဒယ်လ်တာက အယ်လ်ဖာ ကို ရက်သတ္တပတ် အနည်းငယ်အတွင်း မျိုးသုဉ်းစေခဲ့တယ်။

Viruses are wildly successful organisms.

ဗိုင်းရပ်စ်တွေက လွန်လွန်ကဲကဲ အောင်မြင်တဲ့ ဇီဝရုပ်တွေပါ။

There are about 100 million times as many virus particles on Earth

ကမ္ဘာမြေပေါ်မှာရှိတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ် အမှုန်အမွှားတွေက စကြာဝဠာထဲက

as there are stars in the observable universe.

စူးစမ်းနိုင်တဲ့ကြယ်တွေလောက် အဆပေါင်း သန်း ၁၀၀ လောက် ရှိနေတယ်။

Even so, viruses can and do go extinct.

ဒါတောင်မှ ဗိုင်းရပ်စ်တွေက ပေါ်လာပြီး မျိုးသုဉ်းသွားနိုင်သေးတယ်။

There are three main ways that can happen.

ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်တဲ့ အဓိက နည်းလမ်း သုံးမျိုးရှိပါတယ်။

First, a virus could run out of hosts.

ပထမဦးစွာ ဗိုင်းရပ်စ်က လက်ခံသူတွေ ကုန်သွားနိုင်တယ်။

This might have happened in early 2020 to a flu lineage known as B/Yamagata.

ဒါက ၂၀၂၀ အစောပိုင်းမှာ B/Yamagata လို့ ခေါ်တဲ့ တုပ်ကွေးမျိုးရိုးမှာ ဖြစ်လောက်တယ်။

When much of the world shut down, social distanced, and wore masks

ကမ္ဘာအနှံ့ ပိတ်ချတာ၊ လူမှု အကွာအဝေးနဲ့ COVID 19 ပျံ့နှံ့မှုကို နှေးကွေးစေဖို့

to slow the spread of COVID 19,

နှာခေါင်းစည်းတွေ ဝတ်ဆင်ထားတဲ့အခါ

that dramatically reduced the number of hosts available for B/Yamagata to infect.

B/Yamagata အတွက် ကူးစက်ဖို့ လက်ခံသူ ရနိုင်တဲ့ အရေအတွက်ကို သိသိသာသာ လျော့စေတယ်။

It’ll take a few more flu seasons to know for sure

တကယ် မျိုးသုဉ်းလား(သို့) တိရစ္ဆာန် လှောင်ကန်မှာ

if it’s truly extinct or just hiding out in an animal reservoir.

ပုန်းနေလားဆိုတာ အသေအချာသိဖို့ နောက်ထပ် တုပ်ကွေး ရာသီ အနည်းငယ် အချိန်ယူရဦးမှာပါ။

Many viruses, as part of their life cycle,

ဗိုင်းရပ်စ်များစွာက ဘဝစက်ဝန်း အစိတ်အပိုင်းအဖြစ်

cause diseases severe enough to kill their hosts.

လက်ခံသူတွေကို သေလောက်အောင် ရောဂါပြင်းထန်စေတယ်။

This can be a problem because if a virus kills all its hosts,

ဒါက ပြဿနာဖြစ်နိုင်တာက ဗိုင်းရပ်စ်က လက်ခံသူအားလုံးကို သတ်လိုက်ရင်

it could— in theory— run out of hosts to infect and go extinct.

သီအိုရီအရ ၎င်းက ကူးစက်ဖို့ လက်ခံသူ ကုန်သွားကာ မျိုးသုဉ်းနိုင်လို့ပါ။

This almost happened back in 1950s Australia.

ဒါက၁၉၅၀ နှစ်လွန်တွေမှာ ဩစတေးလျမှာ ဖြစ်လုနီးပါးဖြစ်ခဲ့တယ်။

At the time, Australia was overrun by the European rabbit— an invasive species—

အဲဒီအချိန်မှာ ဩစတေးလျကို စီးနင်းခဲ့တာက ထိုးဖောက်တဲ့ မျိုးစိတ် ဥရောပယုန်တွေပါ။၊

so, in an attempt to control the population,

ဒါကြောင့် ယုန်ဦးရေကို ထိန်းချုပ်ဖို့ ကြိုးစားရာမှာ

scientists released a virus called myxoma,

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက myxoma ဆိုတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ကို လွှတ်ပေးခဲ့တယ်၊

which had been previously shown to be almost 100% lethal to European rabbits.

ဒါက ဥရောပ ယုန်တွေကို ရာနှုန်းပြည့် သေစေ လောက်တယ်လို့ အရင်က ပြသထားတာပါ။

During the initial outbreak,

စီစဉ်ထားတဲ့အတိုင်း ကနဦး ရောဂါ

as planned, tens, perhaps hundreds, of millions of European rabbits died.

ဖြစ်ပွားမှုအတွင်း ဥရောပယုန်ကောင်ရေ သန်းပေါင်းဆယ်၊ ရာချီကာ သေဆုံးခဲ့တယ်။

But as the virus spread, it evolved a series of mutations

ဒါပေမဲ့ ဗိုင်းရပ်စ် ပြန့်နှံ့လာတာနဲ့ ယုန်တွေကို သေတာ နည်းအောင်၊

that happened to make it less deadly,

ယုန်တွေ သေတာကို ပိုနှေးကွေးစေကာ

killing rabbits more slowly and killing fewer rabbits overall.

ယုန်အားလုံးကို သေစေနိုင်တဲ့ ဗီဇပြောင်းလဲမှုတွေ ဆက်တိုက် ဖြစ်ခဲ့တယ်။

With more infected hosts hopping around,

ကူးစက်ခံရသူတွေ ပိုများလာတာတော့

this strain of the virus was more likely to spread than its deadlier cousin.

ဒီဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ဗီဇက ပိုသေဆုံးနိုင်တဲ့ ဝမ်းကွဲတွေထက် ပျံ့နှံ့နိုင်ခြေ ပိုများတယ်။

And of course, rabbits evolved too, to mount better immune responses.

ယုန်တွေက ပိုကောင်းတဲ့ကိုယ်ခံအားတုံ့ပြန်မှု တွေ မြှင့်တင်ဖို့ပါ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

Overall, instead of killing every single rabbit,

ခြုံကြည့်ရင် ယုန်တစ်ကောင်ချင်းကို သတ်တာအစား

the virus evolved, the rabbit population bounced back,

ဗိုင်းရပ်စ်က ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာပြီး ယုန်ကောင်ရေ ပြန်တက်လာကာ

and both survived.

နှစ်ခုစလုံး ရှင်ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်။

The second way a virus could go extinct

ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး မျိုးသုဉ်းနိုင်တဲ့ ဒုတိယနည်းက

is if humans fight back with an effective vaccine—

ထိရောက်တဲ့ ကာကွယ်ဆေးနဲ့ လူသားတွေက ပြန်လည်တိုက်ခိုက်၊

and win.

အနိုင်ယူရင်ပေါ့။

Vaccination campaigns have driven two viruses essentially to extinction

၁၈၀၀ ပြည့်နှစ်တွေမှာ ကာကွယ်ဆေးတွေ တီထွင် ခဲ့ချိန်ကစပြီး ကာကွယ်ဆေး လှုံ့ဆော်မှုတွေက

since vaccines were invented in the 1800s:

ဗိုင်းရပ်စ်နှစ်ကောင်ကို မောင်းထုတ်ခဲ့တယ်၊

smallpox and rinderpest, which kills cattle.

ကျွဲနွားတွေကို သေစေတဲ့ ရေကျောက်နဲ့ ကျွဲနွား ပလိပ်ရောဂါပါ။

More on vaccination later.

ကာကွယ်ဆေးထိုးတဲ့အကြောင်း နောက်မှပေါ့။

The third way a virus can go extinct is if it’s outcompeted

ဗိုင်းရပ်စ်မျိုးသုဉ်းနိုင်တဲ့ တတိယ နည်းလမ်းက ဒယ်လ်တာနဲ့ အယ်လ်ဖာကို

by another virus or strain,

အစောပိုင်းက တွေ့ခဲ့သလို

like we saw earlier with Delta and Alpha.

အခြားဗိုင်းရပ်စ်သို့ မဟုတ် မျိုးကွဲတွေက နိုင်သွားရင်ပေါ့။

By the way, viruses don't always compete with each other.

စကားမစပ် ဗိုင်းရပ်စ်တွေက တစ်ခုနဲ့တစ်ခု အမြဲ မပြိုင်ဆိုင်ဘူး။

A viral species can carve out its own distinct niche—

ဗိုင်းရပ်စ်မျိုးစိတ်တစ်ခုဟာ ကိုယ်ပိုင်ထူးခြားတဲ့ နေရာကိုထွင်းနိုင်တယ်။

for example, influenza infects your respiratory tract,

ဥပမာ တုပ်ကွေးက အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းကို ကူးစက်ကာ

and norovirus infects cells in your intestine,

နိုရိုဗိုင်းရပ်စ်က အူအတွင်း ဆဲလ်တွေကို ကူးစက်နိုင်တာကြောင့်

so both of these viruses can co-exist.

ဒီဗိုင်းရပ်စ်နှစ်မျိုးလုံးက အတူရှိနေနိုင်တယ်။

A virus’ ecological niche can be tiny:

ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ ဂေဟဗေဒ နယ်ပယ်က သေးငယ်နိုင်တယ်။

hepatitis B and hepatitis C viruses can infect the same cell—

အသည်းရောင်အသားဝါ B နဲ့ C ဗိုင်းရပ်စ်တွေက တူညီတဲ့ ဆဲလ်ကို ကူးစက်နိုင်တယ်။

hep B occupies the nucleus, and hep C occupies the cytoplasm.

Hep B က နျူကလိယကို သိမ်းပိုက်နိုင်ပြီး Hep C သည် ဆိုက်တိုပလာဇမ်ကို သိမ်းပိုက်တယ်။

In fact, epidemiologists estimate that 2 to 10% of people with hep C

တကယ်တော့ ကူးစက်ရောဂါဗေဒ ပညာရှင်တွေက Hep C ရှိတဲ့ လူရဲ့ ၂ ကနေ ၁၀% ဟာ

are also infected with hep B.

Hep B ပိုးကူးစက်ခံရတယ်လို့ ခန့်မှန်းကြတယ်။

So, will SARS-CoV-2—

ဒါဆို SARS-CoV-2- ကိုဗစ် 19- ကို

the species of virus that causes COVID 19—

ဖြစ်စေတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်မျိုးစိတ်တွေက

ever go extinct?

မျိုးသုဉ်းပါ့ဦးမလား။

Variants within the species will continue to arise.

မျိုးစိတ်တွေအတွင်း မျိုးကွဲတွေ ဆက်လက်ပေါ်ပေါက်လာမှာပါ။

Those variants might drive prior ones to extinction, or not.

ဒီမျိုးကွဲတွေက ရှေ့ကဟာတွေကို မျိုးသုဉ်းစေနိုင််တယ် (သို့) မနိုင်ဘူး။

Regardless of how the variants compete (or don’t),

မျိုးကွဲတွေ ဘယ်လိုပဲ ပြိုင်ပြိုင်၊ မပြိုင်ပြိုင်

the species itself— to which all the variants belong—

မျိုးကွဲအားလုံး ပါဝင်တဲ့ မျိုးကွဲတွေက လူသားတွေကြားမှာ

is pretty firmly established among humans.

အတော်လေး ခိုင်မြဲစွာ တည်ရှိနေတယ်။

If we managed to vaccinate enough people, could we drive SARS-CoV-2 to extinction?

လူအလုံအလောက် ကာကွယ်ဆေးထိုးနိုင်ရင် SARS- CoV-2 ကို မျိုးသုဉ်းအောင်လုပ်နိုင်လား။

Our vaccination campaign against smallpox worked

ကျောက်ရောဂါကာကွယ်ဆေး လှုပ်ရှားမှုက အလုပ်ဖြစ်ခဲ့တာက

because the vaccine was highly protective against infection

ကာကွယ်ဆေးက ရောဂါပိုးကူးစက်မှုကို မြင့်မားစွာကာကွယ်နိုင်ပြီး

and smallpox had no close animal reservoir in which it could hide.

ကျောက်ရောဂါ ခိုအောင်းနိုင်တဲ့ တိရစ္ဆာန် လှောင်ကန်မရှိတာကြောင့်ပါ။

But SARS-CoV-2 can hide out in animals,

ဒါပေမဲ့ SARS-CoV-2 က တိရိစ္ဆာန်တွေမှာ ခိုအောင်းနိုင်ပြီး

and our current vaccines—

လက်ရှိ ကာကွယ်ဆေးတွေက

while they provide excellent protection against severe illness and death—

ပြင်းထန်တဲ့ ဖျားနာမှုနဲ့ သေဆုံးမှုကို ကောင်းစွာ ကာကွယ်ပေးပေမဲ့

don't prevent all infections.

ကူးစက်ရောဂါအားလုံးကို မကာကွယ်ဘူး။

So, conceivably there are two ways that SARS-CoV-2—

ဒါကြောင့်၊ SARS-CoV-2- မျိုးစိတ်တစ်ခုလုံး မျိုးသုဉ်းသွားနိုင်တဲ့

the entire species— could go extinct:

နည်းလမ်း နှစ်သွယ်ရှိတယ်။

a cataclysmic disaster could kill us all.

ရုတ်တရက်ကျရောက်တဲ့ ကပ်ဆိုးကြီး တစ်ခုက အားလုံးကို သေစေနိုင်တယ်။

Or...

သို့မဟုတ်...

We could invent a universal vaccine that prevents all SARS-CoV-2 infections—

လက်ရှိ ရှိတဲ့ မျိုးကွဲတွေနဲ့ မရှိတာတွေ ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ SARS-CoV-2 ကူးစက်မှု

those caused by all the variants that currently exist and those that don’t.

အားလုံးကို ကာကွယ်နိုင်တဲ့ ဘက်စုံသုံး ကာကွယ်ဆေးကို တီထွင်နိုင်တယ်။

Let's work toward that second option.

ဒီဒုတိယ ရွေးချယ်မှုအတွက် လုပ်ဆောင်ကြရအောင်။