A brief history of dogs - David Ian Howe

Translator: Thant Kyaw Oo Reviewer: sann tint

Since their emergence over 200,000 years ago,

လူသားမျိုးနွယ် စတင်ခဲ့တဲ့ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂ သိန်းကျော်ကတည်းက

modern humans have established homes and communities all over the planet.

လူတွေဟာ နေအိမ်တွေနဲ့ လူ့အသိုင်းအဝိုင်း တွေကို ကမ္ဘာအနှံ့ ထူထောင်ခဲ့တယ်။

But they didn’t do it alone.

ဒါပေမဲ့ သူတို့ချည်းပဲတော့မဟုတ်ပါဘူး

Whatever corner of the globe you find homo sapiens in today,

ကနေ့ လူသားမျိုးနွယ်စိတ် ရှိတဲ့နေရာတိုင်းလိုလိုမှာ

you’re likely to find another species nearby:

Canis lupus familiaris လို့ခေါ်တဲ့

Canis lupus familiaris.

ခွေး မျိုးနွယ်စုတွေ ကိုပါ တွေ့ရလေ့ရှိတယ်။

Whether they’re herding, hunting, sledding, or slouching

အုပ်စုဖွဲ့နေခြင်း၊အမဲလိုက်ခြင်း၊စွတ်ဖား ဆွဲခြင်းနဲ့ ပျော့တိပျော့ခွေနေခြင်းအစရှိတဲ့

the sheer variety of domestic dogs is staggering.

စွယ်စုံရ အိမ်မွေးခွေးတွေဟာ အံ့ဖွယ်ပါပဲ။

But what makes the story of man’s best friend so surprising

ဒါပေမဲ့ အံ့အားသင့်စရာကတော့ လူသားတွေရဲ့ အကောင်းဆုံးမိတ်ဆွေဖြစ်တဲ့ခွေးတွေဟာ

is that they all evolved from a creature

လူသားတွေရဲ့ ရှေးအကျဆုံး ပြိုင်ဖက်ဖြစ်တဲ့

often seen as one of our oldest rivals:

Canis lupus လို့ခေါ်တဲ့ ဝံပုလွေမျိုးနွယ်တွေဆီက

Canis lupus, or the gray wolf.

ဆင်းသက်လာတယ် ဆိုတာပါပဲ။

When our Paleolithic ancestors first settled Eurasia roughly 100,000 years ago,

လွန်ခဲ့သော နှစ်တစ်သိန်းခန့် ကျောက်ခေတ် လူသားတွေ အာရှ-ဥရောပကို ပထမဆုံးအခြေချတုန်းက

wolves were one of their main rivals at the top of the food chain.

ဝံပုလွေတွေဟာ ခွေးတွေရဲ့ အဓိက အမဲလိုက်ပြိုင်ဖက်တွေ ဖြစ်ခဲ့ကြပါတယ်။

Able to exert over 300 lbs. of pressure in one bone-crushing bite

သူတို့ဟာ ပေါင်၃၀၀ကျော် ဖိအားရှိတဲ့ ကိုက် ချက်နဲ့ အရိုးတွေပါ ကြေအောင် ကိုက်နိုင်ပြီး

and sniff out prey more than a mile away,

တစ်မိုင်ကျော်ကျော်က သားကောင်ကို အသာလေး အနံ့ခံနိုင်စွမ်းရှိတဲ့

these formidable predators didn’t have much competition.

ဤကြောက်မက်ဖွယ် အမဲလိုက် မုဆိုးတွေဟာ ပြိုင်ဖက်တော့ သိပ်မရှိလှပါဘူး။

Much like human hunter-gatherers,

လူသား အမဲလိုက်မုဆိုးတွေလိုပဲ

they lived and hunted in complex social groups

အုပ်စုဖွဲ့နေထိုင်ကြပြီး တခြား မျိုးနွယ်တွေကို

consisting of a few nuclear families,

မိသားစုလိုက် အမဲလိုက်ခြင်းရင်း

and used their social skills to cooperatively take down larger creatures.

ပိုအားကြီးတဲ့အကောင်တွေကို စုပေါင်းအားနဲ့ အနိုင်ယူကြတယ်။

Using these group tactics,

ဒီအုပ်စုဖွဲ့တဲ့စနစ်ကို အသုံးပြုပြီး

they operated as effective persistence hunters,

ကျွမ်းကျင်တဲ့ အမဲလိုက်မုဆိုးတွေအဖြစ်

relying not on outrunning their prey,

အပြေးမြန်တဲ့ သူတို့ရဲ့ သားကောင်တွေကို

but pursuing it to the point of exhaustion.

ခြေကုန်လက်ပန်းကျအောင်လည်း လုပ်လေ့ရှိပါတယ်။

But when pitted against the similar strengths of their invasive new neighbors,

ဒါပေမဲ့ သူတို့လိုပဲ ခွန်အားကြီးတဲ့ မိတ်ဆွေသစ်(လူသား)တွေ နဲ့ ရင်ဆိုင်ရရင်တော့

wolves found themselves at a crossroads.

သားကောင်ကို နှစ်ဖက်ညှပ်၊ ဆုံချက်လုပ်ပြီး တိုက်ခိုက်ကြပါတယ်။

For most packs,

ဝံပုလွေအုပ်စုတွေအတွက်တော့

these bourgeoning bipeds represented a serious threat to their territory.

ဒီလို ခွန်အားကြီး ခြေ၂ချောင်းသတ္တဝါ(လူသား) တွေဟာ ခြိမ်းခြောက်မှု တစ်ခုပါပဲ

But for some wolves,

ဒါပေမဲ့ တချို့ဝံပုလွေတွေ

especially those without a pack,

အစုအဖွဲ့ မရှိတဲ့ ဝံပုလွေတွေ အတွက်ကတော့

human camps offered new opportunities.

ယာယီ စခန်းချပြီး နေကြတဲ့ လူတွေက အခွင့်အရေးပါပဲ။

Wolves that showed less aggression towards humans

ရန်လိုစိတ်နည်းတဲ့ ဝံပုလွေတွေက လူတွေ ရှိတဲ့

could come closer to their encampments,

စခန်းနားကို ကပ်သွားကြပြီး လူတွေ ကျွေးတဲ့

feeding on leftovers.

အရိုး အရင်းလေးတွေ စားကြတယ်။

And as these more docile scavengers outlasted their aggressive brethren,

ဒီလို အကြွင်းအကျန်တွေစားရင်း အသက်ရှည်အောင် လိုက်လျောညီထွေ နေနိုင်တဲ့ ဝံပုလွေတွေဟာ

their genetic traits were passed on,

အခြားရန်လိုတတ်တဲ့ ဝံပုလွေကိုပါ ဒီအမူအကျင့်တွေ

gradually breeding tamer wolves in areas near human populations.

ကူးစက်စေရင်း လူတွေနဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ ဝံပုလွေ မျိုးစိတ်တွေ ပေါက်ဖွားလာပါတယ်။

Over time humans found a multitude of uses for these docile wolves.

နောက်ပိုင်းမှာတော့ ဒီလို အမိန့်နာခံတတ်တဲ့ ဝံပုလွေတွေရဲ့ စွမ်းရည်ကိုအသုံးချခဲ့ကြတယ်။

They helped to track and hunt prey,

လူတွေအတွက် အမဲ ကူလိုက်ပေးတာမျိုး အပြင်

and might have served as sentinels to guard camps

စခန်းတွေမှာ အစောင့်အကြပ်အနေနဲ့

and warn of approaching enemies.

တခြားတိရိစ္ဆာန်တွေ မလာအောင် စောင့်ပေးတယ်။

Their similar social structure made it easy to integrate with human families

တူညီတဲ့ အသိုက်အဝန်းပုံစံတွေ ရှိတဲ့ လူသားတွေနဲ့ ပိုမို နီးစပ်လာပြီး

and learn to understand their commands.

လူတွေပေးတဲ့ အမိန့်တွေကိုပါ နားလည်အောင် သင်ယူလာကြပါတယ်။

Eventually they moved from the fringes of our communities into our homes,

လူတွေရဲ့အနီးအနားမှာ နေရာကတဆင့် အိမ်တွေဆီပါ ရောက်လာချိန်မှာတော့

becoming humanity’s first domesticated animal.

လူတွေအတွက် ပထမဆုံး အိမ်မွေး တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာပါတယ်။

The earliest of these Proto-Dogs or Wolf-Dogs,

ဒီလို ဝံပုလွေကဆင့် ဆင်းသက်လာတဲ့ ခွေးတွေဟာ

seem to have appeared around 33,000 years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၃၃၀၀၀ လောက်က စတင်ပေါ်ပေါက် လာတာ ဖြစ်ပြီး သူတို့ရဲ့

and would not have looked all that different from their wild cousins.

ညီအစ်ကိုတွေဖြစ်တဲ့ သားရဲဝံပုလွေတွေနဲ့ သိပ်ပြီး ကွဲပြားတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။

They were primarily distinguished by their smaller size

အစောပိုင်းတွေမှာတော့ သူတို့က ခန္ဓာကိုယ် ညှက်တယ်၊

and a shorter snout full of comparatively smaller teeth.

သေးငယ်တဲ့ သွားတွေနဲ့ နှာခေါင်းတိုတိုတွေ ရှိကြပေမဲ့

But as human cultures and occupations became more diverse and specialized,

လူတွေ ပိုပြီး ယဥ်ကျေးမှုနဲ့ အလုပ်အကိုင်တွေ တိုးတက်ပြောင်းလဲလာသလို

so did our friends.

ခွေးတွေမှာလည်း ပြောင်းလဲမှုရှိလာတယ်။

Short stocky dogs to herd livestock by nipping their heels;

ပုတိုတိုခွေးတွေက အခြား အိမ်မွေး တိရိစ္ဆာန် ထိန်းကျောင်းပေးတာမျိုး

elongated dogs to flush badgers and foxes out of burrows;

ရှည်လမျော ပုံစံခွေးတွေက ဌက်ခြောက်တာတွေ မြေခွေးရန်က ကာကွယ်ပေးတာမျိုး

thin and sleek dogs for racing;

ပိန်ပါးပြီးကြည့်ကောင်းတဲ့ခွေးကတော့ ပြိုင်ပွဲဝင်ပြိုင်

and large, muscular dogs for guard duty.

တုတ်ခိုင်ပြီး သန်မာတဲ့ခွေးတွေကိုတော့ အစောင့်ခွေးအဖြစ်ပေါ့။

With the emergence of kennel clubs and dog shows during England’s Victorian era,

အင်္ဂလန်က ဗစ်တိုးရီးယားဘုရင်မကြီးလက်ထက်မှာ ခွေးပြပွဲတွေနဲ့ ခွေးဂေဟာတွေ ခေတ်စားလာပြီး

these dog types were standardized into breeds,

ခွေးတွေကို အရည်အသွေးနဲ့ အသွင်အပြင်အလိုက်

with many new ones bred purely for appearance.

အမျိုးအစား ခွဲခြားသတ်မှတ်တာတွေ လုပ်ခဲ့ပါတယ်။

Sadly, while all dog breeds are the product of artificial selection,

လူသားတွေက ခွေးတွေကို မျိုးရိုးဗီဇ ပြုပြင်တာတွေ လုပ်လာချိန်မှာတော့

some are healthier than others.

တချို့ခွေးတွေက တခြားခွေးတွေထက် ပိုကျန်းမာကြတယ်

Many of these aesthetic characteristics come with congenital health problems,

ဒီလို သွင်ပြင်လက္ခဏာ အများစုနှင့်အတူ မွေးရာပါ ကျန်းမာရေး ပြဿနာတွေဖြစ်တဲ့

such as difficulty breathing or being prone to spinal injuries.

အသက်ရှုရခက်တာတွေ၊ ချိနဲ့တာတွေပါ ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

Humanity’s longest experiment in controlled evolution

ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု ဖြစ်စဥ်တွေအပေါ် လူသားတွေရဲ့ စမ်းသပ် ထိန်းချုပ်မှုဟာ

has had other side effects as well.

တစ်ဖက်မှာ ဆိုးကျိုးတွေလည်း ရှိပါတယ်။

Generations of selection for tameness

အမိန့်နာခံတတ်မှုအပါအဝင် လူတွေနှစ်သက်တဲ့

have favored more juvenile and submissive traits

ပိစိပေါက်စန အရွယ်၊ နောက်ပြီး ရင်းနှီးလွယ်တာတွေကို

that were pleasing to humans.

ခေတ်အလိုက် ရွေးချယ်ခဲ့ကြပါတယ်

This phenomenon of selecting traits associated with youth is known as neoteny,

ဒီလို ချစ်စရာပေါက်စန အရွယ်လေးတွေကိုမှ ရွေးမွေးတတ်တဲ့ ဖြစ်စဥ်ကို neoteny လို့

and can be seen in many domestic animals.

သိကြပြီး အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် အများစုမှာ တွေ့ရတက်ပါတယ်။

Thousands of years of co-evolution may even have bonded us chemically.

နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာ ဒီလို အချင်းချင်း ပေါင်းစပ်ပြောင်းလဲမှုတွေဟာ

Not only can canines understand our emotions and body language,

အချင်းချင်း ခံစားနားလည်ပြီး အမူအရာတွေနဲ့ ဆက်သွယ်နိုင်ရုံသာမကဘဲ

but when dogs and humans interact,

ဒီလို ပြုမှုတိုင်းမှာ ကိုယ်ခန္ဓာတွေကနေ

both our bodies release oxytocin;

oxytocinလို့ခေါ်တဲ့ ချစ်ခြင်းမေတ္တာဓာတ်နဲ့

a hormone commonly associated with feelings of love and protectiveness.

စောင့်ရှောက် ကာကွယ်ပေးလိုတဲ့ ဓာတ်တွေပါတဲ့ ဟော်မုန်းကို ထုတ်ပေးပါတယ်။

It might be difficult to fathom how every Pomeranian, Chihuahua, and Poodle

အမွှေးပွခွေးတွေ၊ ချီဟွားဟွားနဲ့ Pom တွေဟာ သားရဲ ဝံပုလွေမျိုးနွယ်တွေကနေ ဘယ်လို

are descended from fierce wolves.

ဆင်းသက်လာလဲဆိုတာကို တိုင်းတာဖို့ ခက်ခဲပေမဲ့

But the diversity of breeds today is the result of a relationship

ကနေ့ ဒီလို မျိုးရိုးကွဲပြားမှုတွေရဲ့ ရင်းမြစ်ဟာ မြို့ပြနဲ့ စိုက်ပျိုးရေးတွေ

that precedes cities, agriculture,

ပေါ်မလာခင်နဲ့ ရှေးဦး လူသားတွေ ပျောက်ကွယ်မသွားခင်

and even the disappearance of our Neanderthal cousins.

ကာလကတည်းက ရှိခဲ့တဲ့ ဆက်သွယ်ကူးလူးမှုကြောင့်ပါပဲ။

And it’s heartening to know

အချိန်ကာလတစ်ခုအတွင်းမှာပဲ

that given enough time,

တချိန်တုန်းက အန္တရာယ်အရှိဆုံး

even our most dangerous rivals can become our fiercest friends.

ပြိုင်ဘက်တွေဟာ အခုတော့ မိတ်ဆွေကောင်းတွေ ဖြစ်လာတာကို သိရတာ စိတ်လှုပ်ရှားစရာပါပဲ။