A brief history of dogs - David Ian Howe

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Razaw Bor

Since their emergence over 200,000 years ago,

لە کاتی سەرهەڵدانیانەوە، 200000 هەزار ساڵ پێش ئەمڕۆ

modern humans have established homes and communities all over the planet.

مرۆڤی مۆدێرن ماڵی دروست کرد و پەیوەندی لەگەڵ یەکتر دروست کرد.

But they didn’t do it alone.

بەڵام تەنها نەبوو.

Whatever corner of the globe you find homo sapiens in today,

لە هەر شوێنێکی ئەم زەوییە مرۆڤی مۆدێرن هەبێت

you’re likely to find another species nearby:

ئەگەرێکی زۆرە بونەوەرێکیتریش هەبێت.

Canis lupus familiaris.

خێزانی خاوەن کەڵبەکان.

Whether they’re herding, hunting, sledding, or slouching

لەوانەیە شوان، ڕاو، دەزگای گواستنەوە یان تەنها بۆ خۆشی لەگەڵ مرۆڤ بن

the sheer variety of domestic dogs is staggering.

هەمەچەشنی سەگەکان سەرسوڕهێنەرە.

But what makes the story of man’s best friend so surprising

بەڵام ئەو بەشەی چیرۆکی باشترین هاوڕێی مرۆڤە، سەرنج ڕاکێشە

is that they all evolved from a creature

هەموویان لە گیانلەوەرێکەوە گەشەیانسەندووە

often seen as one of our oldest rivals:

کە وەک دوژمنی لە مێژینەمان ئەژمار دەکرێت

Canis lupus, or the gray wolf.

کەڵبەداری گەورە: گورگی ڕەساسی.

When our Paleolithic ancestors first settled Eurasia roughly 100,000 years ago,

مرۆڤی کۆن نزیکەی 100000 هەزار ساڵ پێش ئەمڕۆ لە ئۆراسیا نیشتەجێ بوون

wolves were one of their main rivals at the top of the food chain.

گورگەکان لە سەرەوەی هەڕەمی خۆراکی بوون.

Able to exert over 300 lbs. of pressure in one bone-crushing bite

کێشیان دەگاتە 136 کیلۆ گرام. بەیەک قەپار ئێسکی مرۆڤ تێکدەشکێنن.

and sniff out prey more than a mile away,

بۆنی نێچیری داهاتویان لە دووی یەک 1.5 کیلۆمەتر دەکەن.

these formidable predators didn’t have much competition.

ئەم ڕاوکەرە بەهێزانە هیچ ململانێکارێکیان نەبوو.

Much like human hunter-gatherers,

وەک مرۆڤە ڕاوچییەکان

they lived and hunted in complex social groups

بە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی ئاڵۆز و گروپ ڕاو دەکەن

consisting of a few nuclear families,

کە چەند خێزانێکی جیاواز پێکدەهێنن

and used their social skills to cooperatively take down larger creatures.

پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانیان بۆ ڕاوکردنی بە گروپ بەکار دەهێنن.

Using these group tactics,

بە بەکارهێنانی تاکتیکی گروپ

they operated as effective persistence hunters,

وەک گروپێکی ڕاوکەری بەهێزی لێبڕاوانە ڕاو دەکەن

relying not on outrunning their prey,

پشت بە هێزی ڕاکردن و پێشکەوتنەوەی نێچیرەکانیان دەبەستن

but pursuing it to the point of exhaustion.

تاوەکو نێچیرەکانیان لە ڕاکردن ماندوو دەبن.

But when pitted against the similar strengths of their invasive new neighbors,

بەڵام کاتێک ڕووبەروی هێزی هاوشێوە لە گیانەلەوەرانی تر دەبنەوە

wolves found themselves at a crossroads.

گورگەکان خۆیان لە نادڵنیایی دەدۆزیەوە.

For most packs,

زۆربەی گروپی گورگەکان

these bourgeoning bipeds represented a serious threat to their territory.

گەشەسەندنی مرۆڤ لە ناوچەی گورگەکان مەترسیەکی گەورە بوو.

But for some wolves,

بەڵام بۆ هەندێ لە گورگەکان

especially those without a pack,

بەتایبەتی ئەوانەی لە هیچ خێزانێک نەبوون

human camps offered new opportunities.

شوێنی مرۆڤەکان بوارێکیتری پێبەخشین.

Wolves that showed less aggression towards humans

ئەو گورگانەی کە لەگەڵ مرۆڤەکان دڕندە نەبوون

could come closer to their encampments,

لە شوێنی نیشتەجێبوونی مرۆڤەکان نزیک دەبوونەوە

feeding on leftovers.

خواردنیان لە پاشماوەکانی مرۆڤ دەست دەکەوت.

And as these more docile scavengers outlasted their aggressive brethren,

کاتێک وردە وردە ماڵی دەبوون و بەسەر شەڕانگێزیان زاڵ دەبوون

their genetic traits were passed on,

ئەم جیناتەیان بۆ نەوەکانیان دەگواستەوە

gradually breeding tamer wolves in areas near human populations.

وردە وردە گورگی هاوڕیی مرۆڤ لە نزیک شوێنی نیشتەجێی مرۆڤ دروست بوو.

Over time humans found a multitude of uses for these docile wolves.

بە تێپەڕبوونی کات مرۆڤ سودی لەم گورگە ماڵییانە وەردەگرت.

They helped to track and hunt prey,

یارمەتی دۆزینەوە و ڕاوکردنی نێچیرەکانیان دەدا.

and might have served as sentinels to guard camps

لەوانەیە وەک پارێزگاری کامپەکانی مرۆڤ کاری کردبێت

and warn of approaching enemies.

مرۆڤی لە نزیک بوونەوەی دوژمن ئاگادار کردۆتەوە.

Their similar social structure made it easy to integrate with human families

پێکهاتەی کۆمەڵایەتیان ڕێگەی بۆ تێکەڵبوون لەگەڵ خێزانی مرۆڤەکان خۆش کرد

and learn to understand their commands.

فرمانەکانی مرۆڤ فێربوون.

Eventually they moved from the fringes of our communities into our homes,

لە کۆتایدا لە دەوروبەری ماڵەکانمانەوە هاتنە ناو ماڵەکانمان

becoming humanity’s first domesticated animal.

بوونە یەکەم ئاژەڵی ماڵیکراوی مرۆڤ.

The earliest of these Proto-Dogs or Wolf-Dogs,

یەکەم سەگ-گورگی ماڵیکراو

seem to have appeared around 33,000 years ago,

دەگەڕیتەوە بۆ 33000 ساڵ پێش ئێستا

and would not have looked all that different from their wild cousins.

و شێوەیان لەگەڵ گورگی کێوی جیاواز نەبوو.

They were primarily distinguished by their smaller size

تەنها قەبارەیان نەبێت کە لە گورگی کێوی بچووکتر بوو

and a shorter snout full of comparatively smaller teeth.

لووت، دەم و ددانیان بچووکتر بوو.

But as human cultures and occupations became more diverse and specialized,

لەگەڵ بەرەوپێشچوونی مرۆڤ و هەمەچەشنی ژیانی مرۆڤ

so did our friends.

سەگیش گۆڕانی بەسەر داهات.

Short stocky dogs to herd livestock by nipping their heels;

سەگی بچووکی بۆ کاری شوانی بۆ گەزە گرتن لە قاچی ئاژەڵان

elongated dogs to flush badgers and foxes out of burrows;

سەگی جەستە درێژ دورخستنەوەی گورگەکان ئاژەڵە بچووکەکان

thin and sleek dogs for racing;

سەگی لاواز و قاچ درێژ بۆ پێشبڕکێ

and large, muscular dogs for guard duty.

و سەگی گەورە بۆ پارێزگاری

With the emergence of kennel clubs and dog shows during England’s Victorian era,

دروستبوونی خانەی بەخێوکردنی و پێشانگایی سەگەکان لە سەردەمی شاژن ڤکتۆریا

these dog types were standardized into breeds,

جۆرەکانی سەگ تایبەتمەندیان وەرگرت

with many new ones bred purely for appearance.

چەندەها جۆری تایبەتی سەگ دروست کران.

Sadly, while all dog breeds are the product of artificial selection,

بەداخەوە، زۆربەی جۆرە نوێیەکانی سەگ بەرهەمی جوتبوونی دەستکردە

some are healthier than others.

بەڵام هەندێکیان تەندروستر لە جۆرەکانیتر.

Many of these aesthetic characteristics come with congenital health problems,

بەشێک لە سیفەتە خوازراوەکانی سەگ دەبێتە هۆی تێکچوونی باری تەندوستییان

such as difficulty breathing or being prone to spinal injuries.

وەک گرفتەکانی هەناسە دان یان کێشەی ئێسکەکان.

Humanity’s longest experiment in controlled evolution

پەرەسەندنی دەستکردی مرۆڤەکان

has had other side effects as well.

لایەنی تەندروستی خراپی لێدەکەوێتەوە.

Generations of selection for tameness

چەند نەوەیەک لە گەشەی دەستکرد

have favored more juvenile and submissive traits

بووە هۆکاری خواستی سەگی دەستەمۆ و جوان

that were pleasing to humans.

کە لە لایەن مرۆڤەوە پەسەندە.

This phenomenon of selecting traits associated with youth is known as neoteny,

ئەم جۆرە لە پەرەسەندنە دەستکردە بووە هۆی سەرهەڵدانی ویستی ڕۆخساری

and can be seen in many domestic animals.

گەنج لە قۆناغەکانی تەمەنی سەگ و لە سەگە ماڵیەکان دەردەکەوێت.

Thousands of years of co-evolution may even have bonded us chemically.

چەندەها ساڵ لە پەرەسەندنی هاوبەشی مرۆڤ و سەگ کاریگەری لەسەر مرۆڤ هەبووە.

Not only can canines understand our emotions and body language,

کەڵبەدارەکان تەنها لە هەستی ئێمە تێناگەن، بەڵکو

but when dogs and humans interact,

کاتێک مرۆڤ و سەگەکان تێکەڵدەبن

both our bodies release oxytocin;

جەستەمان هۆرمۆنی کۆمەڵایەتی بوون دەردەدات.

a hormone commonly associated with feelings of love and protectiveness.

ئەم هۆڕمۆنە پەیوەستە بە دەربڕینی هەستی خۆشەویستی و ئارامی.

It might be difficult to fathom how every Pomeranian, Chihuahua, and Poodle

لەوانەیە قورس بێت بڵێن، پارەمێنیەن، چیواوە و پۆدڵس

are descended from fierce wolves.

لە دڕندەیەکی وەک گورگ دروست بووە.

But the diversity of breeds today is the result of a relationship

بەڵام پەرەسەندنی دەستکرد لە ئەنجامی پەیوەندی نێوان سەگ

that precedes cities, agriculture,

و شارەکان، کشتوکاڵ

and even the disappearance of our Neanderthal cousins.

و تەنانەت مرۆڤی دیرینەوەش هەیە.

And it’s heartening to know

دڵخۆشکەرە گەر بزانین

that given enough time,

بە تێپەڕبوونی کات

even our most dangerous rivals can become our fiercest friends.

سەرسەخترین دوژمنمان دەکرێت ببێتە باشترین هاوڕێمان.