At what moment are you dead? - Randall Hayes

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

For as far back as we can trace our existence,

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ဖြစ်တည်မှုကို ခြေရာခံနိုင်သလောက်

humans have been fascinated with death and resurrection.

လူသားတွေဟာ သေခြင်းနဲ့ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်းကို စိတ်ဝင်စားကြတယ်။

Nearly every religion in the world has some interpretation of them,

ကမ္ဘာပေါ်က ဘာသာတရားတိုင်းနီးပါးမှာ ဒါတွေအကြောင်း ဖွင့်ဆိုချက်တချို့ရှိပြီး

and from our earliest myths

အစောဆုံး ဒဏ္ဍာရီတွေကနေ

to the latest cinematic blockbusters, the dead keep coming back.

နောက်ဆုံးပေါ် လူကြိုက်များတဲ့ ရုပ်ရှင်တွေ အထိ သေလွန်သူတွေဟာ ပြန်ပြန်လာနေတယ်။

But is resurrection really possible?

ဒါပေမဲ့ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်းက တကယ် ဖြစ်နိုင်လား။

And what is the actual difference between a living creature and a dead body, anyway?

ဘာဖြစ်ဖြစ် သက်ရှိသတ္တဝါနဲ့ လူသေကောင်ကြားက အမှန်တကယ် ကွာခြားချက်က ဘာလဲ။

To understand what death is, we need to understand what life is.

သေတာက ဘာဆိုတာကို နားလည်ဖို့ အသက်က ဘာဆိုတာကို နားလည်ဖို့ လိုတယ်။

One ancient theory was an idea called vitalism,

ရှေးခေတ် သီအိုရီတစ်ခုက vitalism ဆိုတဲ့ အယူအဆတစ်ခုက

which claimed that living things were unique

သက်ရှိတွေရဲ့ ပကတိအကြောင်းရင်းဖြစ်တဲ့

because they were filled with a special substance, or energy,

အထူးဒြပ်စင် (သို့)စွမ်းအင်နဲ့ ပြည့်နေလို့

that was the essence of life.

သက်ရှိတွေက ထူးခြားတာလို့ ဆိုတယ်။

Whether it was called qi,

ချီဓာတ်၊ အသက်သွေး

lifeblood,

or humors,

(သို့) ဟဒယလို့ ခေါ်တာဖြစ်စေ

the belief in such an essence was common throughout the world,

ဒီလို ပကတိအကြောင်းရင်းကို ယုံကြည်မှုက ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ အတွေ့များပြီး

and still persists in the stories of creatures

အခြားသူတွေဆီက အသက်ကို တစ်နည်းနည်းနဲ့ ထုတ်ယူနိုင်တဲ့

who can somehow drain life from others,

သတ္တဝါတွေအကြောင်း ပုံပြင်တွေ (သို့) ဒါကို ဖြည့်တင်းနိုင်တဲ့

or some form of magical sources that can replenish it.

မှော်ဆန်တဲ့ အရင်းအမြစ်အချို့ရဲ့ ပုံစံက ဆက်လက်တည်ရှိနေဆဲပါ။

Vitalism began to fade in the Western world

၁၇ ရာစု သိပ္ပံနည်းကျ တော်လှန်ရေး နောက်ပိုင်း

following the Scientific Revolution in the 17th century.

အနောက်ကမ္ဘာမှာ Vitalism က ပျောက်ကွယ်စပြုလာတယ်။

René Descartes advanced the notion

René Descartes က လူ့ခန္ဓာကိုယ်ဟာ

that the human body was essentially no different from any other machine,

အခြား စက်ယန္တရားနဲမတူဘဲ ဦးနှောက်ရဲ့ ပင်နီ ယယ် ဂလင်းမှာရှိတဲ့ ဘုရားသခင် ဖန်ဆင်းတဲ့

brought to life by a divinely created soul located in the brain's pineal gland.

ဝိညာဉ်နဲ့ အသက်ဝင်စေတယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို တင်ပြခဲ့တယ်။

And in 1907, Dr. Duncan McDougall even claimed that the soul had mass,

၁၉၀၇ မှာ Dr. Duncan McDougall က ဝီညာဉ်မှာ ဒြပ်ထု ရှိတာကို သက်သေပြဖို့ ကြိုးပမ်းမှုရာ

weighing patients immediately before and after death in an attempt to prove it.

လူနာတွေ မသေဆုံးမီနဲ့ သေဆုံးပြီးနောက် ချက်ခြင်း အလေးချိန်တယ်လို့တောင် ဆိုခဲ့တယ်၊

Though his experiments were discredited, much like the rest of vitalism,

သူ့စမ်းသပ်မှုတွေက vitalism ရဲ့ ကျန်တဲ့အရာ များစွာလို အသိအမှတ်ပြုမခံရပေမဲ့

traces of his theory still come up in popular culture.

သူ့သီအိုရီရဲ့သဲလွန်စတွေက ခေတ်ပေါ် ယဉ်ကျေးမှုမှာ ပေါ်လာဆဲပါ။

But where do all these discredited theories leave us?

ဒါပေမဲ့ ဒီလက်မခံတဲ့ သီအိုရီ အားလုံးက ကျွန်ုပ်တို့ကို ဘယ်မှာထားခဲ့လဲ။

What we now know is that life is not contained

အခု သိထားတာက အသက်ဟာ မှော်ဆန်တဲ့

in some magical substance or spark,

ဒြပ်(သို့)အစအန မပါဝင်ပေမဲ့

but within the ongoing biological processes themselves.

၎င်းတို့ဘာသာ ဆက်ဖြစ်နေတဲ့ ဇီဝဖြစ်စဉ်တွေအတွင်းမှာပါ။

And to understand these processes,

ဒီဖြစ်စဉ်တွေကို နားလည်ဖို့

we need to zoom down to the level of our individual cells.

ဆဲလ်တစ်ခုချင်းစီရဲ့ အဆင့်အထိ ဖြတ်သွားဖို့လိုတယ်။

Inside each of these cells,

ဒီဆဲလ်တစ်ခုစီအတွင်းမှာ

chemical reactions are constantly occurring,

ခန္ဓာကိုယ်တွေကို ATP လို့ လူသိများတဲ့ စွမ်းအင်သယ်ဆောင်တဲ့

powered by the glucose and oxygen that our bodies convert

မော်လီကျူးအဖြစ် ပြောင်းလဲစေတဲ့ ဂလူးကို့စ်နဲ့ အောက်ဆီဂျင်ကနေ

into the energy-carrying molecule known as ATP.

စွမ်းအားပေးတဲ့ ဓာတုတုံ့ပြန်မှုတွေ အမြဲမပြတ် ဖြစ်နေတယ်။

Cells use this energy for everything from repair

ဆဲလ်တွေဟာ ဒီစွမ်းအင်ကို ကြီးထွားမှု ပြုပြင်တာကနေ

to growth

to reproduction.

မျိုးပွားခြင်းအထိ အရာအားလုံးအတွက် အသုံးပြုတယ်။

Not only does it take a lot of energy to make the necessary molecules,

လိုအပ်တဲ့ မော်လီကျူးတွေ ဖန်တီးဖို့ စွမ်းအင်များစွာ လိုအပ်ရုံမက

but it takes even more to get them where they need to be.

၎င်းတို့ လိုအပ်သည့် နေရာမှာ ရောက်အောင် ယူဖို့တောင် ပိုလိုအပ်တယ်။

The universal phenomenon of entropy

အင်ထရိုပီ စကြဝဠာ ဖြစ်စဥ် ဆိုတာက

means that molecules will tend towards diffusing randomly,

မော်လီကျူးတွေက ကျပန်း ပျံ့နှံ့သွားတတ်တာပါ၊

moving from areas of high concentration to low concentration,

ဒြပ်ပါဝင်မှုမြင့်တဲ့ နေရာတွေကနေ ဒြပ်ပါဝင်မှု နမ့်တဲ့ နေရာတွေဆီ ရွေ့လျားတာ

or even breaking apart into smaller molecules and atoms.

သို့မဟုတ် သေးငယ်တဲ့ မော်လီကျူးတွေနဲ့ အက်တမ်တွေအဖြစ်တောင် ကွဲသွားတာပါ။

So cells must constantly keep entropy in check

ဒါကြောင့် ဆဲလ်တွေဟာ ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်ချက်တွေ ဖြစ်ပေါ်ဖို့

by using energy to maintain their molecules

လိုအပ်တဲ့ အလွန်ရှုပ်ထွေးတဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုတွေမှာ

in the very complicated formations

၎င်းတို့ရဲ့ မော်လီကျူးတွေကို ထိန်းသိမ်းဖို့

necessary for biological functions to occur.

စွမ်းအင်ကို သုံးပြုရင်း အင်ထရိုပီကို အဆက်မပြတ် စစ်ဆေးနေရမှာပါ။

The breaking down of these arrangements when the entire cell succumbs to entropy

ကလာပ်စည်းတစ်ခုလုံး အင်ထရိုပီမှာ သေသွားတဲ့ အခါ ဒီအစီအစဉ်တွေကို ဖြိုခွဲလိုက်တာက

is what eventually results in death.

နောက်ဆုံးမှာ သေတာကို ဖြစ်စေတယ်။

This is the reason organisms can't be simply sparked back to life

ဒါက ဇီဝရုပ်တွေ သေပြီဆိုတာနဲ့ အသက်ပြန်ရှင်ဖို့ ဖြစ်ကိုမဖြစ်နိုင်တဲ့

once they've already died.

အကြောင်းရင်းပါ။

We can pump air into someone's lungs,

လူတစ်ယောက်ရဲ့ အဆုတ်ထဲကို လေ စုပ်သွင်းနိုင်ပေမဲ့

but it won't do much good

အသက်ရှူလမ်းကြောင်း

if the many other processes involved in the respiratory cycle

လည်ပတ်မှုမှာ ပါဝင်တဲ့ အခြား လုပ်ငန်းစဉ် များစွာက အလုပ်မလုပ်တော့တဲ့အခါ

are no longer functioning.

ဒါက အများကြီး ကောင်းမွန်စေမှာမဟုတ်ဘူး။

Similarly, the electric shock from a defibrillator

အလားတူပဲ နှလုံးခုန်စက်ကနေ လျှပ်စစ်ရှော့ခ်ရိုက်တာက

doesn't jump-start an inanimate heart,

သက်မဲ့နှလုံးကို နှိုးမပေးပေမဲ့ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့

but resynchronizes the muscle cells in an abnormally beating heart

နှလုံးခုန်နှုန်းနဲ့ ကြွက်သားဆဲလ်တွေကို ပြန်လည်ချိန်ကိုက်စေတာကြောင့်

so they regain their normal rhythm.

၎င်းတို့ရဲ့ ပုံမှန် စည်းချက်အတိုင်း ပြန်ရစေတယ်။

This can prevent a person from dying, but it won't raise a dead body,

ဒါက လူတစ်ဦးကို သေဆုံးတာကနေ တားဆီနိုင်ပေမဲ့ လူသေအလောင်း သို့မဟုတ် အသေကောင်တွေကနေ

or a monster sewn together from dead bodies.

တွဲချည်ထားတဲ့ ဘီလူးတစ်ကောင်ကို နိုးစေမှာမဟုတ်ဘူး။

So it would seem that all our various medical miracles

ဒါကြောင့် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အံ့ဖွယ် အမျိုးမျိုး အားလုံးက သေတာကို နှောင့်နှေး

can delay or prevent death but not reverse it.

သို့မဟုတ် တားဆီးနိုင်ပေမဲ့ နောက်ပြန်ဆုတ်မပေးနိုင်ဘူးလို့ ထင်ရတာပါ။

But that's not as simple as it sounds

ဒါပေမဲ့ နည်းပညာနဲ့ ဆေးဝါးမှာ

because constant advancements in technology and medicine

အဆက်မပြတ် တိုးတက်မှုတွေက လူသေလို့ အရင်က ယူဆထားတဲ့ နောက်ပြန်လှည့်နိုင်တဲ့

have resulted in diagnoses such as coma,

အခြေအနေတွေကို ဖော်ပြတဲ့

describing potentially reversible conditions,

မေ့မြောတာလို ရောဂါရှာဖွေမှုတွေကို

under which people would have previously been considered dead.

ဖြစ်ပေါ်စေတာကြောင့် ဒါက ထင်သလောက် မရိုးရှင်းဘူး။

In the future, the point of no return may be pushed even further.

အနာဂတ်မှာ ပြန်လှည့်မရနိုင်တာကို ပိုပြီး တွန်းပို့နိုင်လောက်မှာပါ။

Some animals are known to extend their lifespans

တချို့ တိရစ္ဆာန်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်တွေကို

or survive extreme conditions

ရပ်တန့်လုနီးပါးအထိ နှေးကွေးစေတာကနေ

by slowing down their biological processes

သက်တမ်းကို တိုးတာ သို့မဟုတ် ပြင်းထန်တဲ့

to the point where they are virtually paused.

အခြေအနေတွေကို လွန်မြောက်တာလို့ သိကြတယ်။

And research into cryonics hopes to achieve the same

Cryonics ကို သုတေသနပြုတာက ပိုသစ်ဆန်းတဲ့ နည်းပညာက ကူညီနိုင်တဲ့အခါ

by freezing dying people and reviving them later

သေနေတဲ့ လူတွေကို အေးခဲပြီး နောက်ပိုင်း ပြန်လည်အသက်သွင်းတာကနေ

when newer technology is able to help them.

အလားတူ အောင်မြင်မှုရရှိဖို့ မျှော်လင့်ထားတယ်။

See, if the cells are frozen, there's very little molecular movement,

ဆဲလ်တွေ အေးခဲနေရင် မော်လီကျူးလှုပ်ရှားမှု အလွန်နည်းပြီး ပျံ့နှံ့မှုက

and diffusion practically stops.

ရပ်တန့်သွားသလောက်ဆိုတာကို ကြည့်ပါ။

Even if all of a person's cellular processes had already broken down,

လူတစ်ဦးရဲ့ ကလာပ်စည်းဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းစဉ်တွေ ပျက်ပြားသွားတာတောင်

this could still conceivably be reversed by a swarm of nanobots,

ဒါကို နာနိုဘော့တ် အစုအဝေးကနေ ပြောင်းပြန်လှန်နိုင်ပြီး

moving all the molecules back to their proper positions,

မော်လီကျူးအားလုံးကို ၎င်းတို့ရဲ့ သင့်လျော်တဲ့ အနေအထားဆီ

and injecting all of the cells with ATP at the same time,

ပြန်လည်ရွေ့လျားကာ ဆဲလ်အားလုံးကို ATP နဲ့ တစ်ချိန်တည်း ထိုးသွင်းတာကြောင့်

presumably causing the body to simply pick up where it left off.

ခန္ဓာကိုယ်ကို ကျန်ခဲ့တဲ့ နေရာကနေ ပြန်စဖို့ဖြစ်စေတယ်လို့ ယူဆရတာပါ။

So if we think of life not as some magical spark,

ဒါကြောင့် အသက်ကို မှော်ဆန်တဲ့ အစအနလိုမဟုတ်ဘဲ မယုံနိုင်အောင်

but a state of incredibly complex, self-perpetuating organization,

ရှုပ်ထွေးပြီး ကိုယ်ပိုင် တည်တံ့ နေတဲ့ အဖွဲ့အစည်းရဲ့အခြေအနေတစ်ခုလို့ ယူဆရင်

death is just the process of increasing entropy

သေဆုံးတာက ဒီအထိမခံတဲ့ ဟန်ချက်ကို ဖျက်ဆီးပစ်တဲ့

that destroys this fragile balance.

အင်ထရိုပီ တိုးမြင့်လာမှုဖြစ်စဉ်မျှသာပါ။

And the point at which someone is completely dead

တစ်စုံတစ်ယောက် လုံးဝ သေဆုံးသွားတယ်ဆိုတဲ့ အချက်က

turns out not to be a fixed constant,

ပုံသေ ကိန်းသေတစ်ခုမဟုတ်ပေမဲ့

but simply a matter of how much of this entropy

လက်ရှိ ပြောင်းပြန်လှန်နိုင်တဲ့ ဒီအင်ထရိုပီက

we're currently capable of reversing.

ဘယ်လောက် တတ်နိုင်လဲဆိုတဲ့ ကိစ္စတစ်ရပ်မျှသာပါ။