Why should you read “Dune” by Frank Herbert? - Dan Kwartler

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: halo fariq

A mother and her son trek across an endless desert.

دایک و کوڕێک گەشتێکی بێزار و ماندوکەر بە ناو بیابان دەکەن.

Wearing special skin-tight suits to dissipate heat and recycle moisture,

جلێکی تایبەت بۆ پاراستنی پێستیان لە خۆر و دووبارە بەکارهێنانەوەی شلەمەنیان لەبەرە،

the travelers aren’t worried about dying of thirst.

گەشتیارەکان لەوە ناترسن لە تێنویان بخنکێن.

Their fears are much greater.

ترسیان لە شتێکی گەورەتر هەیە.

The pair try to walk without rhythm,

بە شێوازێکی بێدەنگ هەنگاو دەبڕن،

letting the vibrations of their footsteps blend into the shifting sands.

دەیانەوێت لەرینەوە هەناوەکانیان لە سەر لم بەرهیچ گوێچکەیەک نەکەوێت.

But soon, the sound of the desert is drowned out by a louder hissing.

بەڵام بەزوویی دەنگێک ئارامی بیابان دەشێوێنێت.

As a mound of sand races towards them,

کاتێک گەردەلوولی بیابان بەرو ڕوویان دێت،

the pair’s unnatural gait turns into a sprint.

هەنگاوی گەشتیارەکان بۆ ڕاکردن دەگۆڕێت.

The two clamber into a nearby rock face,

بەسەر بەردێکی نزیک هەڵدەگەڕێن،

as a sandworm 400 meters long bursts from the desert floor.

کاتێک کرمێکی بیابانی ٤٠٠ مەتر درێژ بۆیان دەردەکەوێت.

This is the world of "Dune."

ئەمە جیهانی "دیونە".

Written by Frank Herbert and published in 1965,

ئەم کتێبە لە ساڵی ١٩٦٥ لە لایەن فرانک هێربێرت نووسراوە،

"Dune" takes place in a far-flung future,

دیون چیرۆکێکە باس لە داهاتوویەکی دوور دەکات.

where humanity rules the stars in a giant feudal empire.

کە مرۆڤایەتی قەڵەمرەوی خۆی بە شێوەی دەرەبەگایەتی بە سەر هەسارەکان دەسەپێنێت.

This medieval motif goes beyond just the government.

بیرۆکەی دەرەبەگایەتی چەرخەکانی ناوەڕاست زۆر لەم حکومەت ئەولاترن.

جیاواز لە چیرۆکەکانی خەیاڵی زانستی ئەستێرەکان،

Unlike most interstellar sci-fi,

Herbert's humans conquered the stars without any computers.

مرۆڤەکان ئەستێرەکان بەبێ یارمەتی کۆمپیتەرەکان داگیر دەکەن.

Following an ancient war with robots,

دوای سەرکەوتن لە جەنگی دژ بە ڕۆبۆتەکان،

humanity has forbidden the construction of any machine

مرۆڤایەتی درووست کردنی گشت جۆرە ئامێرێکی هاوشێوەی مرۆڤ

“in the likeness of a human mind.”

یاساغ دەکەن.

But rather than stifling their expansion,

بەڵام لە جیاتی سنوردارکردنی فراوانبوونی قەڵەمڕەویان،

this edict forced humans to evolve in startling ways—

ئەم بڕیارە هانی مرۆڤ دەدات ڕێگەی هەسارەکان بگرنە بەر،

becoming biological computers, psychic witches, and prescient space pilots.

و ببنە کۆمپیتەری بایۆلۆجی، جادووگەر و فرۆکەوانی شارەزای هەسارەکان.

Members of these super-powered factions

ئەندامانی ئەم گروپە خاوەن هێزە سەروسرشتیانە،

are regularly employed by various noble houses,

لە لایەن گروپە دەسەڵاتدارە دەرەبەگەکان کاریان پێ دەسپێردرێت،

all competing for power and new planets to add to their kingdoms.

هەموویان داوای هێزی زیاتر و هەسارەی نوێ و فراوان کردنی شانشینەکەیان دەکەن.

But almost all these superhuman skills rely on the same precious resource:

بەڵام کارامەیی هێزی ئەم مرۆڤە سەروسروشتیانە بەندە بە یەک سەرچاوەی بەنرخ:

the spice.

ئاڵەت.

This mystical crop also known as “melange” is essential for all space travel,

دانەوێڵەی سەیری میلانگ، سوتەمەنی بنەڕەتی گەشتی هەسارەکانە،

making it the cornerstone of the galactic economy.

بە شێوەیەک بەردی بناغەی ئابوری هەسارەکانە.

And it only grows on the desert planet Arrakis,

ئەم دانەوێڵەیە تەنها لە بیابانەکانی هەسارەی ئاراکیس دەڕوێت،

a dangerous and inhospitable world whose native inhabitants

کە هەسارەیەکی ترسناکە و دانیشتوانەکەی

have long rebelled against the empire.

زوو زوو دژی ئیمپراتۆریەتەکان شۆرش بەرپا دەکەن.

Arrakis, also called Dune, is the setting for Herbert’s novel,

ئاراکیس، پێشی دەگوترێت دیون، شوێنی ڕووداوەکانی چیرۆکەکەی هێربەرتە،

which follows Paul of the noble House Atreides.

کە باسی پاوڵ دەکات کە میرخاسێکی ماڵی ئەتریدیەسە.

The book begins with Paul’s family being assigned control of Dune

ڕۆمانەکە لەم کاتە دەست پێ دەکات کە حکمایەتی دیون بە خێزانی پاوڵ دەسپێردرێت

as part of an elaborate plot by their sworn enemies:

وەک بەشێک لە پلانێکی سوێند لە سەر خوراوی دوژمنەکان :

the sadistic slave drivers of House Harkonnen.

بازرگانە توندوتیژەکانی کۆیلەی ماڵی هارکۆنێنیەکان.

The conflict between these houses upends the delicate political balance on Arrakis.

تێکگیربوونی ئەم دوو خێزانە دەبێتە هۆی تێکدانی باڵانسی سیاسی لە ئاراکیس.

Soon, Paul is catapulted into the middle of a planetary revolution,

زۆر زوو، پاوڵ توشی شۆڕشێکی گەردوونی دەبێتەوە،

where he must prove himself capable of leading— and surviving—

کە دەبێت توانی سەرکردایەتی خۆی مانەوەی بسەلمینێت

on this hostile desert world.

لەم جیهانە بیابانیە مەترسیدارە.

But Arrakis is not simply an endless sea of sand.

بەڵام ئاراکیس تەنها بیابانیکی پر لە لم نییە.

Herbert was an avid environmentalist,

هێربیت خۆی زانایەکی بواری ژینگە بووە،

who spent over five years creating Dune’s complex ecosystem.

کە پێنج ساڵ خەریکی درووست کردنی سیستەمی سرووشتی دیون بووە.

The planet is checkered with climate belts and wind tunnels

هەسارەکە پشتبەندیەکی کەشی تایبەت و تونێلی هەوایی هەیە

that have shaped its rocky topography.

کە هۆکاری داتاشینی بەردەکانی ناوچەکەن.

Different temperate zones produce varying desert flora.

پلەی گەرمی جیاواز هۆکاری درووست بوونی گژوگیای جیاوازی بیابانن.

And almost every element of Dune’s ecosystem works together

گشت تایبەتمەندیەکانی سیستەمی سروشتی دیون هاوپەیوەستن

to produce the planet’s essential export.

بۆ بەرهەمهێنانی گرنگترین بەهەمی هەسارەکە.

Herbert’s world building also includes a rich web of philosophy and religion.

بەرهەمەکەی هێربەرت، باسی فەلسەفە و ئاینیش دەکات.

Paul’s mother Jessica, is a member of the Bene Gesserit,

دایکی پاوڵ ئەندامی بینت گیسێرتە،

an ancient cult of spice-assisted psychics.

کە جۆرێکی تایبەتی پەرستشی تایبەت بە زیاد کردنی دانەوێلەیە.

Sometimes called “witches” for their mysterious powers,

ھەندێک جار پێیان دەوترێت جادووگەر بەھۆی ھێزە ناسروشتیەکەیان،

the Bene Gesserit have operated as a shadow government for millennia

بینی گیسیەرت وەک حکومەتی سیبەر بۆ چەندین ساڵە خۆیان دەنوێنن

in an effort to guide society towards enlightenment.

بۆ ڕۆشەنبیر کردن و بەرەو پێشبردنی کۆمەڵگە.

Similarly ancient are the Mentats—

بەهەمان شێوە مێنتاساسەکانیش مێژوویەکی دێرینیان هەیە

human computers capable of processing incredible amounts of data.

کە مرۆڤی کۆمپیتەرن و توانای شیکردنەوەی داتای بێسنوریان هەیە.

While the Mentats are bastions of logic and reason,

لە کاتێکدا، مانتاتسەکان قەڵای لۆژیک و ژیرین،

their results are not mere calculations,

کاریان تەنیا ژماردن و هەڵسەنگاندن نییە،

but rather, streams of constantly shifting possibilities.

بەڵکو توانای پێشبینی کردنی ئەگەرەکانی داهاتووشیان هەیە.

However, no group is more central to "Dune" than the Fremen.

لەگەڵ ئەوەشدا کەم گروپ وەک فریمەنەکان ڕۆلیان لە دیون هەیە.

Natives of Arrakis, they are the keepers of the planet’s many secrets.

خەڵکە ڕەسەنەکەی ئاراکیس پارێزەری نهێنی هەسارەکەیان بوون.

Paul’s journey takes him deep into the Fremen’s exclusive brotherhood,

گەشتکەی پاول، ئەو بەرەو قوڵایەتی ڕێکخستنە تایبەتکانی فریمەنەکان دەبات،

where he must prove himself trustworthy

کە دەبێت لیوەشاوەیی خۆی بسەلمێنێت

in a series of increasingly deadly challenges.

لە کۆمەڵێک سەرکێشی مەترسیدار کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە.

All these factions have deep histories that pervade the text,

مێژووی ئەم گروپانە باڵ بەسەر کۆی گێڕانەوەی چیرۆکی ڕۆمانەکە دەگرن،

and Herbert also incorporates that sense of scale into the book’s structure.

و هێربەرت ئەم هەستە قوڵانە لە شیوازی پێکهاتەی چیرۆکەکە بەکار دەهێنێت.

Each chapter begins with a quote from a future history book,

بەشەکانی رۆمانەکە بە قسەیەکی کتێبێکی مێژووی داهاتوو دەست پێدەکات،

recalling elements of the events that are about to unfold.

کە بەرچاوڕوونی ئەو رووداوانە دەکات کە لە بەشەکە باس دەکرێن.

The book also contains in-universe appendices

کتێبەکە کۆمەڵێک بابەت سەبارەت بە بەشەکانیتری گەردوون لەخۆ دەگرێت

that further explore the Empire’s history;

کە باسی مێژووی ئیمپراتۆریەت دەکەن:

alongside a glossary of words like “Gom jabbar” and “Shai-Hulud."

لەگەڵ فەرهەنگۆکەیەک بۆ زانینی وشەگەلی وەک: گۆم جابار و شای هولود.

Dune’s epic story continues to unfold over a six-book saga that spans millennia.

چیرۆکی مەزنی دیون لە شەش کتێب دەخرێتە ڕوو کە باسی هەزاران ساڵ دەکات.

But every story of Arrakis’ future begins here:

بەڵام چیرۆکی داهاتووی ئەرکسیس بەم شێوەیە دەست پێ دەکات:

as Paul pursues a path that is dangerous, demanding,

کاتێک پاوڵ بە ڕیگەیەکی مەترسیدار و قورس تێدەپەڕێت

and always on the verge of being consumed by the oncoming storm.

و هەمیشە لە لێواری راماڵینە بەهۆی باهۆزی داهاتوو.