Can plants talk to each other? - Richard Karban

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

Can plants talk to each other?

ڕووەکەکان دەتوانن لەگەڵ یەكتر بدوێن؟

It certainly doesn't seem that way.

بە دڵنیاییەوە بەو شێوازە دەرناکەوێ.

Plants don't have complex sensory or nervous systems like animals do,

،ڕووەکەکان هەستی ئاڵۆزیان نییە یاخود سیستەمی شڵەژاوی وەك ئاژەڵەکان،

and they look pretty passive,

و زۆر سست دەردەکەون،

basking in the sun,

خاوبوونەوە لەبەر خۆردا،

and responding instinctively to inputs like light and water.

و وەڵامدانەوەی نەژادی بۆ ڕووناکی و ئاو.

But odd as it sounds, plants can communicate with each other.

بەڵام سەرەڕای نامۆییەکەی، ڕووەکەکان دەتوانن پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا بکەن.

Just like animals, plants produce all kinds of chemical signals

هەر وەکو ئاژەڵەکان، ڕووەکەکان هەموو جۆرەکانی ئاماژەی کیمیایی بەرهەم دەهێنن

in response to their environments,

لە وەڵامدانەوە بۆ ژینگەکەیان،

and they can share those signals with each other,

و دەتوانن ئەو ئاماژانە هاوبەشی پێبکەن لەگەڵ یەکتریدا،

especially when they're under attack.

بە تایبەتی کاتێك لە ژێر هێرشێکدا بن.

These signals take two routes:

ئەو ئاماژانە دوو ڕێگا دەگرنەبەر:

through the air,

بەهۆی هەوا،

and through the soil.

و بەهۆی خاک.

When plant leaves get damaged,

کاتێك گەڵای ڕووەك توشی زیان دەبێت،

whether by hungry insects or an invading lawn mower,

چ لەلایەن مێرووی برسی یان مەکینەی گیابڕ

they release plumes of volatile chemicals.

ئەو ماددە کیمیاییانە بەڕەڵا دەکەن.

They're what's responsible for the smell of freshly cut grass.

کە بەرپرسن لە بۆنی گیای تازە بڕاو.

Certain kinds of plants, like sagebrush and lima beans,

هەندێك جۆری ڕووەک، وەك مریەمی و فاسۆلیای لیما،

are able to pick up on those airborne messages

توانای هەڵگرتنی ئەو پەیامە ب هەوادا گوازراوەیان هەیە

and adjust their own internal chemistry accordingly.

و چاککردنی کیمیایی ناوخۆیی خۆی بەگوێرەی ئەوە.

In one experiment, sagebrush leaves were deliberately damaged by insects

لە تاقیکردنەوەیەکدا، گەڵاکانی مریەمی بەئەنقەست لەلایەن مێرووەوە زیانی پێگەیەندرا

or scissor-wielding scientists.

یاخود لەلایەن زانای کارامەوە بڕا.

Throughout the summer,

بە درێژایی هاوین،

other branches on the same sagebrush plant

لقەکانی دیکەی هەمان ڕووەکی مریەمی

got eaten less by insects wandering through,

کەمتر دەخوران لەلایەن ئەو مێرووانەی لەناوی دەگەڕان،

and so did branches on neighboring bushes,

و بەهەمان شێوە لە لقەکانی ڕووەکەکانی دراوسێی،

suggesting that they had beefed up their anti-insect defenses.

پێشبینی دەکرا کە ئەوان پارێزەری دژە-مێرووی خۆیان بەهێزکردبێت.

Even moving the air from above a clipped plant to another one

تەنانەت جوڵەی هەوا لەسەرو ڕووەکە بڕاوەکە بۆ دانەیەکی دیکە

made the second plant more insect-resistant.

وا لە ڕووەکی دووەم دەکات زیاتر بەرگری لە مێروو بکات.

These airborne cues increase the likelihood of seedling survival,

ئەو ئاماژەی لە هەوا گواستنەوەیە ئەگەری بەردەوامبوون لە چەکەرەکردن زیاد دەکات،

and made adult plants produce more new branches and flowers.

و وا لە ڕووەکە تازە پێگەیشتووەکان دەکات لق و گوڵی زیاتر بەرهەم بهێنن.

But why would a plant warn its neighbors of danger,

بەڵام بۆچی دەبێت ڕووەك هاوسێکەی ئاگادار بکاتەوە لە مەترسی،

especially if they're competing for resources?

بەتایبەتی ئەگەر پێشبڕکێ بکەن لە سەرچاوە؟

Well, it might be an accidental consequence of a self-defense mechanism.

باشە، لەوانەیە ئەوە ئەنجامێکی بە ڕێکەوت بێت لە میکانیکی بەرگری لەخۆکردن.

ڕووەکەکان ناتوانن زانیاری بجوڵێنن لەڕێگەی جەستەیانە بەو ئاسانیەی ئێمە ئەتوانین،

Plants can't move information through their bodies as easily as we can,

especially if water is scarce.

بەتایبەتی ئەگەر ئاو دەگمەن بێت.

So plants may rely on those airborne chemicals

کەواتە ڕووەکەکان لەوانەیە پشت ببەستن بەو کیمیاییە لە هەوا گواستراوەیە

to get messages from one part of a plant to another.

بۆ بڵاوکردنەوەی زانیاری لە بەشێکی ڕووەکەکە بۆ بەشەکانی تر.

Nearby plants can eavesdrop on those signals,

ڕووەکە لێك نزیکەکان دەتوانن گوێ لەو ئاماژانە بگرن،

like overhearing your neighbor sneeze and stocking up on cold medicine.

وەك گوێگرتن لە پژمینی دراوسێکەت و پاشەکەوت کردنی دەرمانی سەرما.

ڕووەکە جیاوازەکان ئەو وریاکەرەوانە دەگوازنەوە بە بەکارهێنانی زمانی کیمیای

Different plants convey those warnings using different chemical languages.

Individual sagebrush plants in the same meadow

جیاواز. ڕووەکە مریەمیە تەنهاکانی هەمان مێرگ

release slightly different sets of alarm chemicals.

وریاکردنەوەی کیمیایی کەمێك جیاواز بەڕەڵا دەکەن.

The makeup of that cocktail influences the effectiveness of communication.

پێکهاتەی ئەو تێکەڵە کاریگەری هەیە لەسەر چالاکی گەیاندن.

The more similar two plants' chemical fingerprints are,

تاکو زیاتر پەنجەمۆری کیمیایی دوو ڕووەکەکە لەیەك بچن،

the more fluently they can communicate.

باشتر دەتوانن بگوازنەوە.

A plant will be most sensitive to the cues emitted by its own leaves.

ڕووەك زیاتر هەستیار دەبێت بۆ ئەو ئاماژان ی کە لەلایەن گەڵاکانی خۆی نێردراوە.

But because these chemicals seem to be inherited,

بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەو کیمیاییە بۆماوەییە،

like human blood types,

وەك جۆری خوێنی مرۆڤ،

sagebrush plants communicate more effectively

ڕووەکی مریەمی بە کاریگەریەکی زیاتر پەیوەندیان دەبێت

with relatives than with strangers.

لەگەڵ خزمەکانیان وەك لەگەڵ بێگانەکان.

But sometimes, even other species can benefit.

بەڵام هەندێ کات، تەنانەت جۆرەکانی دیکەش دەتوانن سوود وەرگرن.

Tomato and tobacco plants can both decipher sagebrush warning signals.

ڕووەکی تەماتە و تووتن هەردووکیان دەتوانن ئاماژەکانی وریاکردنەوەی مریەمی لێکبدەنەوە.

Plants don't have to rely solely on those airborne broadcasts.

ڕووەکەکان پێویست ناکا تەنها پشت ببەستن بەو بڵاوبوونەوە هەواییانە.

Signals can travel below the soil surface, too.

هەرەوەها، ئاماژەکان دەتوانن گەشت بکەن لەژێر ڕووی خاک.

Most plants have a symbiotic relationship with fungi,

زۆربەی ڕووەکەکان پەیوەندیەکی هێماییان لەگەڵ کەڕوو هەیە،

which colonize the plants' roots and help them absorb water and nutrients.

کە ڕەگی ڕووەکەکە داگیر دەکات و یارمەتی دەدات بۆ هەڵمژینی ئاو و ماددە خۆراكیەکان.

These fungal filaments form extensive networks

ئەو دەزوولە کەڕووییانە تۆڕێکی فراوان پێکدێنێت

that can connect separate plants,

کە دەتوانێت ڕووەکە جیاکراوەکان بەیەك بگەیەنێت،

creating an underground super highway for chemical messages.

بە دروستکردنی ڕێگەیەکی گشتی نایاب لەژێر زەوی بۆ پەیامە کیمیاییەکان.

When a tomato plant responds to blight

کاتێك ڕووکی تەماتە وەڵامی دەردێکی ڕووەکی دەداتەوە

by acitvating disease-fighting genes and enzymes,

لەڕێی بەگەڕخستنی جین و ئەنزیمی دژ بە زیان،

signaling molecules produced by its immune system

گەردیلەکانی ئاماژەکردن بەرهەمدێن بەهۆی سیستەمی پارێزگاریەکەی

can travel to a healthy plant

دەتوانێت بگوازرێتەوە بۆ ڕووکێکی تەندروست

and prompt it to turn on its immune system, too.

و هانی ئەویش بدات بۆ بەکارخستنی سیستەمی پارێزگریەکەی.

These advance warnings increase the plants chance of survival.

ئەو وریاکردنەوە پەرەسەندووە هەلی زیاتر بە ڕووەك دەدات بۆ مانەوە.

Bean plants also eavesdrop on each other's health

ڕووەکەکانی فاسۆلیا بەهەمان شێوە گوێ لە تەندروستی یەکتر دەگرن

through these fungal conduits.

لەڕێگەی ئەو بۆڕییە کەڕووییانەیەوە.

An aphid investation in one plant

دروستبوونی مێرووی سن لە یەك ڕووەکدا

triggers its neighbor to ramp up production of compounds that repel aphids

دراوسێکانی وریا دەکاتەوە بۆ زیادکردی بەرهەمی ئەو ئاوێتانەی کە بەرپەرچی سن

and attract aphid-eating wasps.

دەداتەوە و زەردەواڵەی سن خۆر بۆلای خۆی ڕادەکێشێت.

If you think of communication as an exchange of information,

ئەگەر وا بیر لە گواستنەوە دەکەیتەوە وەك ئاڵوگۆڕێکی زانیاری،

then plants seem to be active communicators.

کەواتە ڕووەکەکان وا دەردەکەون گوێزەرەوەیەکی چالاك بن.

They're sending, receiving, and responding to signals

،ئەوان دەنێرن، وەردەگرن و وەڵامی ئاماژەکان دەدەنەوە

without making a sound,

بە بێ ئەوەی دەنگێك دروست بکەن،

and without brains, noses, dictionaries, or the Internet.

و بە بێ مێشك، لووت، فەرهەنگەکان، یان ئینتەرنێت.

و ئەگەر ئێمە بتوانین فێربین لەگەڵیان بدوێین بە مەرجەکانی ئەوان،

And if we can learn to speak to them on their terms,

we may gain a powerful new tool to protect crops and other valuable species.

لەوانەیە ئامێری نوێ بەهێز بەدەستبهێنین بۆ پاراستنی دانەوێڵە و جۆرە بەنرخەکانی دیکە.

It all makes you wonder what else are we missing?

ئەوانە هەمووی وات لێدەکات بپرسیت ئایا چی دیکەمان لەدەست دەچێت؟