How does the stock market work? - Oliver Elfenbaum

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

In the 1600s

لە ساڵی ١٦٠٠ ەکان

the Dutch East India Company employed hundreds of ships

کۆمپانیای ھۆڵەندی ڕۆژھەڵاتی ھند سەدان کەشتی دامەزراند

to trade gold, porcelain, spices, and silks around the globe.

بۆ بازرگانی کردن بە زێڕ، فەخفوری، بەھارات، و ئاوریشم لە جیھاندا.

But running this massive operation wasn’t cheap.

بەڵام بەڕێوەبردنی ئەم کارە گەورەیە ئاسان نەبوو.

In order to fund their expensive voyages,

لە پێناو پارەدانی گەشتە زۆر تێچوەکانیان،

the company turned to private citizens–

کۆمپانیاکە ڕوی کردە دانیشتوان-

individuals who could invest money to support the trip

ئەو تاکانەی دەیان توانی پارە وەبەربھێنن بۆ پشتگیری کردنی گەشتەکان

in exchange for a share of the ship’s profits.

لە بەرامبەر ھەبوونی پشک لە قازانجی کەشتیەکان بکەن.

This practice allowed the company to afford even grander voyages,

ئەم کارە وای کرد کۆمپانیاکان بتوانن گەشتی گرانتر ئەنجام بدەن،

increasing profits for both themselves and their savvy investors.

و قازانجەکانی خۆیان و وەبەرھێنە ژیرەکانیان بەرز بکەنەوە.

Selling these shares in coffee houses and shipping ports across the continent,

بە فرۆشتنی ئەم پشکانە لە قاوەخانەکان و بەندەرەکانی کەشتی لە کیشوەرەکان،

the Dutch East India Company unknowingly invented the world’s first stock market.

کۆمپانیای ھۆڵەندی ڕۆژھەڵاتی ھند بێ ئاگایانە یەکەم بازاڕی بۆرسەی جیھانیان داھێنا.

Since then, companies have been collecting funds from willing investors

لەو کاتەوە، کۆمپانیاکان پارە کۆ دەکەنەوە لەو وەبەرھێنانەی خوازیاری

to support all kinds of businesses.

پشتگیری کردنی ھەموو جۆرە بازرگانیەکن.

And today,

و ئەمڕۆ،

the stock market has schools, careers, and even whole television channels

بازاڕی بۆرسە قوتابخانە و ڕێچکەی ھەیە، تەنانەت کەناڵی تەلەفزیۆنیان ھەیە

dedicated to understanding it.

کە تەرخان کراوە بۆ تێگەشتن لە بۆرسە.

But the modern stock market is significantly more complicated

بەڵام بازاڕی بۆرسەی مۆدێرن زۆر ئاڵۆزترە

than its original incarnation.

لەوەی لە سەرەتادا هەبوون.

So how do companies and investors use the market today?

کەوایە چۆن ئەمڕۆ کۆمپانیا و وەبەرھێنەکان بازاڕی بۆرسە بەکاردێنن؟

Let’s imagine a new coffee company that decides to launch on the market.

با وا دابنێین کۆمپانیایەکی نوێی قاوە کە بڕیار دەدات بچێتە بۆرسەوە.

First, the company will advertise itself to big investors.

یەکەم، دەبێ کۆمپانیاکە لای وەبەرھێنە گەورەکان ڕیکلام بکات.

If they think the company is a good idea,

و ئەگەر پێیان وابوو بیرۆکەی کۆمپانیاکە باشە،

they get the first crack at investing,

بە خێرایی پارە وەبەردەھێنن تێیدا دەکەن،

and then sponsor the company’s initial public offering, or IPO.

و دواتر پشتگیری سەرەتای خستنەڕووی گشتی کۆمپانیاکە دەکەن.

This launches the company onto the official public market,

ئەمە کۆمپانیاکە دەخاتە نێو بازاڕی فەرمی کراوە،

where any company or individual who believes the business could be profitable

کە تێیدا ھەر کۆمپانیایەک و تاکێک کە بڕوای وایە بازرگانیەکە قازانجی دەبێت

might buy a stock.

لەوانەیە بەشێک بکڕێت.

Buying stocks makes those investors partial owners in the business.

کڕینی ئەم پشکانە وەبەرھێنەکان دەکاتە ھاوبەش لەم بازرگانیەدا.

Their investment helps the company to grow,

وەبەرھێنانەکەیان یارمەتی گەشەی کۆمپانیاکە دەدات،

and as it becomes more successful,

و کە زیاتر سەرکەوتوو بوو،

more buyers may see potential and start buying stocks.

لەوانەیە کڕیاری زیاتر گرینگیەکەی ببینن و دەست بکەن بە کڕینی پشکەکانی.

As demand for those stocks increases,

کە داواکاری لەسەر پشکەکان بەرز بوەوە،

so does their price, increasing the cost for prospective buyers,

نرخەکانیشیان بەرز دەبنەوە، بەرز بوونەوە بۆ کڕیاری پێش بینیکراو،

and raising the value of the company's stocks people already own.

و نرخی پشکەکانیش ھەڵ دەکشێن بۆ ئەو کەسانەی پێشتر خاوەن پشک بوون.

For the company,

بۆ کۆمپانیاکە،

this increased interest helps fund new initiatives,

ئەم بەرزبوونەوەی خواستە یارمەتیان دەدات ھەنگاوی زیاتر بنێن،

and also boosts its overall market value

و ھەروەھا یارمەتی بەرزبونەوەی تێکرای نرخی کۆمپانیاکە دەدات

by showing how many people are willing to invest in their idea.

بە نیشاندانی ئەوەی تا چەند خەڵک دەیانەوێت وەبەرھێنان بکەن لە بیرۆکەکانی کۆمپانیاکە.

However, if for some reason a company starts to seem less profitable

ھەر چۆنێک بێت، لەبەر ھەر ھۆکارێک ئەگەر کۆمپانیایەکە وا دەرکەوت قازانجی کەمە

the reverse can also happen.

دەکرێت پێچەوانەکەی ڕوو بدات.

If investors think their stock value is going to decline,

ئەگەر وەبەرھێنەکان بزانن نرخی پشکەکانیان نزم دەبێتەوە،

they’ll sell their stocks with the hopes of making a profit

ئەوا پشکەکانیان دەفرۆشن بەو ھیوایەی قازانج بکەن

before the company loses more value.

پێش ئەوەی کۆمپانیا بەھای زیاتر لە دەست بدات.

As stocks are sold and demand for the stock goes down,

کە پشکەکان فرۆشران، خواستیش لەسەریان کەم دەبێتەوە،

the stock price falls,

نرخی پشکەکان دادەڕمێت،

and with it, the company’s market value.

و لەگەڵیدا، بەھای بازاڕی کۆمپانیاکەش دادەڕمێت.

This can leave investors with big losses–

ئەمە وا دەکات وەبەرھێنەکان زەرەری گەورە بکەن-

unless the company starts to look profitable again.

ھەتا ئەو کاتەی کۆمپانیاکە دووبارە دەست دەکاتەوە بە قازانج کردن.

This see-saw of supply and demand is influenced by many factors.

ئەم بەرز و نزمیەی خواست و خستنە ڕوو چەندین ھۆکار کاریان تێ دەکات.

Companies are under the unavoidable influence of market forces–

کۆمپانیایەکان لە ژێر کاریگەری چەندین ھێزی ڕێ لێ نەگیراوی بازاڕدان—

such as the fluctuating price of materials,

وەک بەرز و نزم کردنی نرخی کەلوپەلەکان،

changes in production technology,

گۆڕان لە بەرھەمی تەکنەلۆجی،

and the shifting costs of labor.

و گۆڕانی نرخی کارکەر.

Investors may be worried about changes in leadership,

لەوانەیە وەبەرھێنەکان نیگەران بن لە گۆڕانی سەرۆکایەتی،

bad publicity, or larger factors like new laws and trade policies.

ڕیکلامی خراپ، ھۆکاری تری گەورەتردا بن وەک یاسای تازە و سیاسەتی بازرگانی.

And of course,

و بێگومان،

plenty of investors are simply ready to sell valuable stocks

زۆرێک لە وەبەرھێنەکان بە ئاسانی ئامادەن بۆ فرۆشتنی پشکە بەنرخەکان

and pursue personal interests.

و شوێن حەزی کەسیان بکەون.

All these variables cause day-to-day noise in the market,

ئەم ھەموو گۆڕانە دەبێتە ھۆی ژاوەژاوی زۆر لە بازاڕەدا،

which can make companies appear more or less successful.

کە وا دەکات کۆمپانیاکە کەمتر یان زیاتر سەرکەوتوو دەربکەوێت.

And in the stock market,

و لە بازاڕی بۆرسەدا،

appearing to lose value often leads to losing investors,

لەدەست دانی نرخ وادەکات وەبەرھێنیش لەدەست بدرێت،

and in turn, losing actual value.

و دواتر، تەواوی نرخەکەی.

Human confidence in the market has the power to trigger

متمانەی خەڵک بە بازاڕەكە توانای ھەیە چۆنی

everything from economic booms to financial crises.

ھەموو شتێک بەرەو گەشە کردن یا بەرەو قەیرانی ئابوری ببات.

And this difficult-to-track variable

زانینی ئەم گۆڕانە قورسە

is why most professionals promote reliable long term investing

لە بەر ئەوەیە پیشەگەرەکان بەژداری لە وەبەرھێنانی دور مەودای بە قازانج دەکەن

over trying to make quick cash.

نەک ھەوڵدان بۆ خێرا دەسکەوتنی پارە.

However, experts are constantly building tools

ھەر چۆنێک بێت، شارەزایان بە بەردەوامی ئامێر دروست دەکەن

in efforts to increase their chances of success

بۆ بەرز کردنەوەی ھەلی سەرکەوتنیان

in this highly unpredictable system.

لەم سیستەمەدا کە ناتوانرێ پێشبینی بکرێت.

But the stock market is not just for the rich and powerful.

بەڵام بازاڕی بۆرسە تەنھا بۆ دەوڵەمەند و بەھێزەکان نییە.

With the dawn of the Internet,

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئینتەرنێت،

everyday investors can buy stocks

وەبەرھێنەری کەم تواناش دەتوانن پشک بکڕن

in many of the exact same ways a large investor would.

بە ھەمان شێوەی وەبەرھێنە دەوڵەمەندەکان.

And as more people educate themselves about this complex system

و لەگەڵ ڕۆشنبیر بوونی خەڵکی زیاتر دەربارەی ئەم سیستەمە ئاڵۆزە

they too can trade stocks,

دەتوانن مامەڵە بە پشکەوە بکەن،

support the businesses they believe in,

و پشتگیری ئەو کارانە بکەن کە بڕوایان پێیە،

and pursue their financial goals.

و دوای ئامانجە ئابوریەکانیان بکەون.

The first step is getting invested.

کە یەکەم ھەنگاوی وەبەرھێنان کردنە.