How Do Pain Relievers Work? - George Zaidan

Translator: Ido Dekkers Reviewer: Ariana Bleau Lugo

Translator: zhila mawlood Reviewer: Daban Q Jaff

با وادابنێین له‌ كه‌نار ده‌ریایت، لم ده‌چێته‌ چاوه‌كانته‌وه‌،

Say you're at the beach, and you get sand in your eyes.

How do you know the sand is there?

چۆن ده‌زانیت لمه‌كه‌ چۆته‌ ژووره‌وه‌؟

You obviously can't see it, but if you are a normal, healthy human,

ئاشكرایه‌ ناتوانیت بیبینیت، به‌ڵام گه‌ر مرۆڤێكی ته‌ندروست، ئاسایی بیت.

ده‌توانیت هه‌ستی پێ بكه‌یت،

you can feel it,

that sensation of extreme discomfort, also known as pain.

ئه‌و هه‌ست كردن به‌و په‌ڕی ناڕه‌حه‌تییه‌، پێشی ده‌گوترێت ئازار.

Now, pain makes you do something,

ئێستا، ئازار وات لێ ده‌كات شتێك بكه‌یت،

in this case, rinse your eyes until the sand is gone.

له‌و حاڵه‌ته‌، چاوه‌كانت بشۆ تاكو لمه‌كه‌ نامێنێت.

And how do you know the sand is gone?

و چۆن ده‌زانیت لمه‌كه‌ نه‌ماوه‌؟

Exactly. Because there's no more pain.

ده‌قاوده‌ق، چونكه‌ چیتر هه‌ست به‌ ئازار ناكه‌یت..

There are people who don't feel pain.

كه‌سانێك هه‌ن هه‌ست به‌ ئازار ناكه‌ن.

Now, that might sound cool, but it's not.

له‌وانه‌یه‌ خۆش دیار بێت، به‌ڵام له‌ڕاستیدا وانییه‌.

If you can't feel pain, you could get hurt, or even hurt yourself

گه‌ر هه‌ست به‌ ئازار نه‌كه‌یت، ڕه‌نگه‌ تووشی ئازار ببیت، ته‌نانه‌ت خۆت

ئازاری خۆت بده‌یت و هه‌ر پێشی نه‌زانیت.

and never know it.

Pain is your body's early warning system.

ئازار سیسته‌می ئاگاداركه‌ره‌وه‌ی سه‌ره‌تایی جه‌سته‌ته‌.

It protects you from the world around you, and from yourself.

له‌ ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت و له‌ خۆشت ده‌تپارێزێت.

As we grow, we install pain detectors in most areas of our body.

له‌گه‌ڵ گه‌شه ‌كردن، پشكنه‌ری ئازار له‌ زۆربه‌ی ناوچه‌كانی جه‌سته‌مان داده‌نێین.

These detectors are specialized nerve cells

ئه‌م پشكنه‌رانه‌ خانه‌ی ده‌ماریی تایبه‌تمه‌ندن

پێیان ده‌گوترێت نۆسیسێپته‌رز (ئازار وه‌رگره‌كان)

called nociceptors

that stretch from your spinal cord to your skin, your muscles, your joints,

كه‌ له‌ دڕكه‌په‌تكه‌وه‌ درێژده‌بێته‌وه‌ بۆ پێستت، ماسولكه‌كان،جومگه‌كان،

your teeth and some of your internal organs.

ددانه‌كان و هه‌ندێك ئه‌ندامی ناوه‌وه‌.

هه‌روه‌كو هه‌موو ده‌ماره‌ خانه‌كان، ئاماژه‌ی كاره‌بایی به‌یه‌ك ده‌گه‌یه‌نن.

Just like all nerve cells, they conduct electrical signals,

sending information from wherever they're located back to your brain.

له‌هه‌ر شوێنێك بن زانیارییه‌كان ده‌نێرنه‌وه‌ بۆ مێشكت.

But, unlike other nerve cells,

به‌ڵام، جیاواز له‌ خانه‌ ده‌ماره‌كانیتر،

nociceptors only fire if something happens that could cause

ئازاروه‌رگره‌كان ته‌نیا ئه‌و كاتانه‌ ده‌ستبه‌كار ده‌بن گه‌ر شتێك ڕووبدات ببێته‌

or is causing damage.

هۆی زیانگه‌یاندن

So, gently touch the tip of a needle.

بۆیه‌، به‌ سووكی ده‌ست له‌ نووكی ده‌رزییه‌ك بده‌.

هه‌ست به‌ توخمه‌كه‌ ده‌كه‌یت، ئه‌مانه‌ ده‌ماره‌ خانه‌ ئاساییه‌كانی تۆن.

You'll feel the metal, and those are your regular nerve cells.

به‌ڵام هه‌ست به‌ هیچ ئازارێك ناكه‌یت،

But you won't feel any pain.

Now, the harder you push against the needle,

ئێستا، چه‌ند قورستر دژی ده‌رزییه‌كه‌ پاڵبنێیت،

the closer you get to the nociceptor threshold.

ئه‌وه‌نده‌ نزیكتر ده‌بییه‌وه‌ له‌ لێواری ئازاروه‌رگره‌كان.

Push hard enough, and you'll cross that threshold

ئه‌وه‌نده‌ به‌ قورسی پاڵی پێوه‌بنێ، له‌ لێواره‌كه‌ ده‌په‌ڕییه‌وه‌

and the nociceptors fire,

ئازاروه‌رگره‌كانیش ده‌ست به‌كارده‌بن.

telling your body to stop doing whatever you're doing.

داوا له‌ جه‌سته‌ت ده‌كه‌ن هه‌ر شتێك كه‌ ده‌یكه‌یت ڕایبگریت.

But the pain threshold isn't set in stone.

به‌ڵام لێواری ئازاره‌كه‌ هه‌میشه‌یی نییه‌.

Certain chemicals can tune nociceptors, lowering their threshold for pain.

چه‌ند ماده‌یه‌كی كیمیایی ده‌توانن هه‌ناسه‌ وه‌رگره‌كان ڕێكبخه‌ن لێواری ئازاره‌كانیان

كه‌مبكه‌نه‌وه‌، كاتێك خانه‌كان زیانیان، پێده‌گات خۆیان و خانه‌كانیتری نزیكیان

When cells are damaged, they and other nearby cells

start producing these tuning chemicals like crazy,

ده‌ستده‌كه‌ن به‌ به‌رهه‌مهێنانی ئه‌م ماده‌ كیمیاییانه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی شێتانه‌،

lowering the nociceptors' threshold to the point

وا له‌ لێواری ئازاروه‌رگره‌كه‌ ئه‌كات كه‌مببێته‌وه‌ به‌ شێوه‌یه‌ك

where just touch can cause pain.

كه‌ ته‌نیا ده‌ست لێدان ده‌بێته‌ هۆی ئازار.

And this is where over-the-counter painkillers come in.

لێره‌وه‌ نۆره‌ی هێوركه‌ره‌وه‌كانی نۆرینگه‌كان دێت.

Aspirin and ibuprofen

ئه‌سپرین و ئایبۆپرۆفین

block production of one class of these tuning chemicals,

بۆ وه‌ستاندنی به‌رهه‌مهێنانی یه‌كێك له‌و ماده‌ كیمیاییانه‌،

called prostaglandins.

كه‌ به‌ پرۆستاگلاندین ده‌ناسرێن.

با سه‌یرێكیان بكه‌ین بزانین چۆن كارده‌كه‌ن

Let's take a look at how they do that.

When cells are damaged, they release a chemical called arachidonic acid.

كاتێك خانه‌كان زیانیان پێده‌گات،ماده‌یه‌كی كیمیایی ده‌رده‌ده‌ن پێی ده‌گوترێت ترشی

And two enzymes called COX-1 and COX-2

ئه‌راكیدۆنیك. دوو ئه‌نزیمیش پێیان ده‌ڵێن COX-1و COX-2

convert this arachidonic acid into prostaglandin H2,

ئه‌م ترشه‌ ده‌گۆڕێت بۆ پرۆستاگلاندین H2،

which is then converted into a bunch of other chemicals

كه‌ دواتر بۆ چه‌ند ماده‌یه‌كی كیمیایی ده‌گۆڕێت

that do a bunch of things,

كه‌ چه‌ند شتێك ئه‌نجام ده‌ده‌ن،

including raise your body temperature, cause inflammation

وه‌كو به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی جه‌سته‌ تووشبوون به‌ هه‌وكردن

and lower the pain threshold.

و كه‌مكردنه‌وه‌ی لێواری ئازار.

ئێستا، هه‌موو ئه‌نزیمێك پێگه‌یه‌كی چاڵاكی هه‌یه‌.

Now, all enzymes have an active site.

That's the place in the enzyme where the reaction happens.

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ له‌ ئه‌نزیمه‌كه‌ كه‌ تێیدا كاردانه‌وه‌كه‌ ڕووده‌دات.

The active sites of COX-1 and COX-2

پێگه‌ چاڵاكه‌كانی COX-1و COX-2

fit arachidonic acid very cozily.

ته‌واو له‌بارن بۆ ترشی ئه‌راكیدۆنیك.

As you can see, there is no room to spare.

هه‌روه‌ك ده‌بینن، هیچ شوێنێكی تر نه‌ماوه‌.

Now, it's in this active site that aspirin and ibuprofen do their work.

له‌و پێگه‌ چاڵاكه‌یه‌ كه‌ ئه‌سپرین و ئایبۆپرۆفین ئیشی خۆیان ده‌كه‌ن.

So, they work differently.

بۆیه‌، كاره‌كانیان جیاوازه‌ له‌یه‌كتر.

Aspirin acts like a spine from a porcupine.

ئه‌سپرین وه‌كو ده‌زوویه‌كی ژووژك ئیش ده‌كات.

It enters the active site and then breaks off,

ده‌چێته‌ پێگه‌ چاڵاكه‌كه‌ و پاشان خۆی پارچه‌ ده‌كات.

نیوه‌ی خۆی له‌ پێگه‌ چاڵاكه‌كه‌ جێدێڵێت

leaving half of itself in there,

به‌ته‌واوی ئه‌و كه‌ناڵه‌ ده‌وه‌ستینێت و وا له‌ ترشی ئه‌راكیدۆنیك

totally blocking that channel and making it impossible

for the arachidonic acid to fit.

ده‌كات مه‌حاڵ بێت خۆی بگونجێنێت.

This permanently deactivates COX-1 and COX-2.

ئه‌مه‌ بۆ هه‌میشه‌ COX-1و COX-2 ناچاڵاك ده‌كات.

Ibuprofen, on the other hand,

ئایبۆپرۆفین، له‌لاكه‌یتر،

enters the active site,

ده‌چێته‌ ناو پێگه‌ چاڵاكه‌كه‌.

but doesn't break apart or change the enzyme.

به‌ڵام نه‌ پارچه‌ ده‌بێت نه‌ ئه‌نزیمه‌كه‌ش ده‌گۆڕێت.

COX-1 and COX-2 are free to spit it out again,

ده‌كرێت COX-1 COX-2دووباره‌ ده‌ریبكه‌ن،

but for the time that that ibuprofen is in there,

به‌ڵام له‌و كاته‌ی كه‌ ئایبۆپرۆفین له‌وێیه‌،

the enzyme can't bind arachidonic acid, and can't do its normal chemistry.

ئه‌نزیمه‌كه‌ ناتوانێت له‌گه‌ڵ ترشی ئه‌راكی دۆنیك یه‌كبگریت، و كارلێك بكات

But how do aspirin and ibuprofen know where the pain is?

به‌ڵام چۆن ئه‌سپرین و ئایبۆپرۆفین ده‌زانن ئازاره‌كه‌ له‌كوێیه‌؟

Well, they don't.

ڕاستییه‌كه‌ی، ئه‌وان نایزانن.

هه‌ركه‌ ده‌رمانه‌كان ده‌چنه‌ ناو خوێنی ده‌ماره‌كانی له‌ش،

Once the drugs are in your bloodstream,

they are carried throughout your body,

له‌ناو هه‌موو جه‌سته‌ت هه‌ڵگیراون،

and they go to painful areas just the same as normal ones.

ده‌چنه‌ شوێنه‌ به‌ئازاره‌كان به‌هه‌مان شێوه‌ی شوێنه‌ ئاساییه‌كان.

So that's how aspirin and ibuprofen work.

به‌و شێوه‌یه‌ ئه‌سپرین و ئایبۆپرۆفین كارده‌كه‌ن.

But there are other dimensions to pain.

به‌ڵام شوێنیتر هه‌یه‌ بۆ ئازار.

Neuropathic pain, for example,

بۆ نموونه‌، ئازاری ده‌ماره‌كان،

is pain caused by damage to our nervous system itself;

ئازارێكه‌ به‌هۆی زیانێك له‌ده‌ماره‌ كۆئه‌ندام خۆی تووشمان ده‌بێت:

there doesn't need to be any sort of outside stimulus.

ڕه‌نگه‌ تووشی ببین به‌بێ هیچ ده‌ستوه‌ردانێكی ده‌ره‌كی.

زاناكان له‌ هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌ی ئه‌وه‌دان كه‌ مێشك كۆنتڕۆڵی

And scientists are discovering that the brain controls

چۆنیه‌تی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئاماژه‌كانی ئازارده‌كات.

how we respond to pain signals.

بۆ نموونه‌، بری ئه‌و ئازاره‌ی هه‌ستی پێده‌كه‌یت ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر

For example, how much pain you feel can depend on

whether you're paying attention to the pain, or even your mood.

ئایا گرنگیی به‌ ئازاره‌كه‌ ده‌ده‌یت، یاخود ته‌نانه‌ت باری ده‌روونیت.

Pain is an area of active research.

ئازار ڕووبه‌رێكی توێژینه‌وه‌ی چاڵاكه‌.

If we can understand it better, maybe we can help people manage it better.

گه‌ر باشتر لێی تێبگه‌ین، له‌وه‌یه بتوانین یارمه‌تی خه‌ڵكی بده‌ین باشتر ڕێكی بخه‌ن.