The fascinating history of cemeteries - Keith Eggener

Translator: Ayan Organization Reviewer: Ramyar Kamal

Spindly trees,

درەختە درێژ و لاوازەکان،

rusted gates,

دەروازە ژەنگ گرتووەکان،

crumbling stone,

بەردی وورد بوو،

a solitary mourner—

گۆشە گیرێکی گریاو—

these things come to mind when we think of cemeteries.

کاتێك بیر لە گۆڕستانەکان دەکەینەوە ئەو شتانە بە مێشکماندا دێن.

But not so long ago,

بەڵام ماوەیەکی کەم بەر لە ئێستا،

many burial grounds were lively places,

زۆربەی گۆڕستانەکان شوێنێکی بە کەیف بوون،

with blooming gardens and crowds of people

لەگەڵ باخچە بە گوڵەکان و جەنجاڵی خەڵکیدا

strolling among the headstones.

کە پیاسەیان بەناو کێڵی گۆڕەکاندا دەکرد.

How did our cemeteries become what they are today?

چۆن گۆڕستانەکانمان بوون بەوەی کە ئەمڕۆ هەیە؟

Some have been around for centuries,

هەندێکیان بۆ چەند سەدەیەکە هەیە،

like the world’s largest, Wadi al-Salaam,

وەکو گەورەترینی جیهان، وادی ئەل-سەلام،

where more than five million people are buried.

کە زیاتر لە پێنج ملیۆن کەسی تێدا نێژراوە.

But most of the places we’d recognize as cemeteries are much younger.

بەڵام زۆربەی ئەو شوێنانەی ئێمە بە گۆڕستانەکان ناویان دەبەین زۆر تازەنە.

In fact, for much of human history,

لەڕاستیدا، لە زۆربەی مێژووی مرۆڤایەتی،

we didn’t bury our dead at all.

ئێمە هەرگیز مردووەکانمان نەدەناشتن.

Our ancient ancestors had many other ways of parting with the dead loved ones.

باوباپیرانمان زۆر ڕێگەی تریان هەبووە بۆ جیابوونەوە لە کەسە خۆشەویستە مردووەکانیان.

Some were left in caves,

هەندێکیان لە ئەشکەوتەکان جێ دەهێڵدران،

others in trees

هەندێك لەسەر درەختەکان

or on mountaintops.

یاخود لەسەر لوتکەی چیاکان.

Still others were sunk in lakes,

تەنانەت هەندێكیان لە دەریاچەکان نوقم دەکران،

put out to sea,

هەڵیان دەدانە ناو دەریا،

ritually cannibalized,

زۆرجاریش پارچە پارچەیان دەکران،

or cremated.

یان دەسوتێندران.

All of these practices,

هەموو ئەو کردارانە،

though some may seem strange today,

هەچەندا هەندێکیان نامۆن لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا،

were ways of venerating the dead.

ڕێگەیەك بوون بۆ ڕێز گرتن لە مردوو.

By contrast, the first known burials

بە پێچەوانەوە، یەکەم بە خاک سپاردنی ناسراو

about 120,000 years ago

نزیکەی ١٢٠,٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا بوو

were likely reserved for transgressors,

لەوانەیە پارێزراو بوو بێ لە تێپەڕ بووەکان،

excluding them from the usual rites

بۆ دوور خستنەوەیان لە ڕێوڕەسمێکی ئایینی ئاساییدا

intended to honor the dead.

کە بە وریایی کردوویانە وەک ڕێزێک بۆ مردوەکە.

But the first burials revealed some advantages over other practices:

بەڵام یەکەم مردوو ناشتنەکان هەندێك سودی دەرخست دەربارەی کردارەکانی تر:

they protected bodies from scavengers and the elements,

ئەوان لاشەکانیان لە باڵندە گۆشت خۆرەکان و ئەندامەکانیان پاراست،

while shielding loved ones from the sight of decay.

کاتێك کەسە ئازیزەکانیان لە دیمەنی شیبوونەوە دەپارێزێت.

These benefits may have shifted ancient people’s thinking

ڕەنگە ئەو سوودانە بیر کردنەوەی کەسە کۆنەکان بگۆڕێت

toward graves designed to honor the dead,

سەبارەت بە گۆڕە نەخشێندراوەکان بۆ ڕێز گرتن لە مردوو،

and burial became more common.

هەروەها ناشتنیش بوو بە شتێکی باو.

Sometimes, these graves contained practical or ritual objects,

هەندێك کات، ئەو گۆڕانە شتی کرداریانە و نەریتیانە لەخۆ دەگرێت،

suggesting belief in an afterlife

پێشنیار کردنی باوەڕە ئایینیەکان بە ژیانی دوایی

کە مردووەکان لەوانەیە پێویستیان بە هەندێك ئامێر بێت.

Communal burials first appeared in North Africa and West Asia

یەکەم پرسەی گشتی لە باکووری ئەفریقا و ڕۆژئاوای ئاسیا سەری هەڵدا

around 10 to 15,000 years ago,

نزیکەی ١٠ بۆ ١٥ هەزار ساڵ پێش ئێستا،

around the same time as the first permanent settlements in these areas.

بە نزیکەیی لە هەمان کاتدا جێگیرگە هەمیشە سەرەتاییەکان لەو ناوچانە سەریان هەڵدا.

These burial grounds created permanent places to commemorate the dead.

ئەو گۆڕستانانە شوێنی هەمیشەیین دروست کراوە بۆ یاد کردنەوەی مردووەکان.

The nomadic Scythians littered the steppes

سیسیانە دەشتەکیەکان دەشتەکانیان بە تۆپۆلکە گۆڕەکان

with grave mounds known as kurgans.

داپۆشیبوو کە بە گردەکانی ناشتن ناسرا بوون.

The Etruscans built expansive necropoles,

ئێتروسکان گۆڕستانی گەورەی بەهاداری دروست کرد،

their grid-patterned streets lined with tombs.

شەقامەکانی یەکتر پڕ بوون کە بە گۆڕەکان دیاری کرابوو.

In Rome, subterranean catacombs housed

لە ڕۆما، خانووی ژێر زەمینی هەبوو بۆ ناشتنی مردووەکان

both cremation urns and intact remains.

بۆ هەردووک خۆڵەمێشی مردووە سوتاوەکان و پاشماوە ساغەکان .

The word cemetery, or “sleeping chamber,”

وشەی گۆڕستان، یاخود "ژووری نوستن".

was first used by ancient Greeks,

سەرەتا لەلایەن یۆنانیە کۆنەکانەوە بەکار هاتووە،

who built tombs in graveyards

کە گۆڕیان لە گۆڕستانەکان درووست کردووە

at the edges of their cities.

لە قەراغی شارەکانیان.

In medieval European cities,

شارە ئەوروپیەکان لە سەدەکانی ناوەڕاست،

Christian churchyards provided rare, open spaces

حەوشەی کڵێسا مەسیحیەکان ڕووبەری دەگمەن و کراوەیان دابین کردبوو

that accommodated the dead,

کە مردووەکانی لەخۆ دەگرت،

but also hosted markets, fairs, and other events.

بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا جێگەی کۆمەڵێك بازاڕ پێشانگا و چەند ڕووداوێکی دیکەش بوو.

Farmers even grazed cattle in them,

تەنانەت جووتیارەکانیش ئاژەڵەکانیان لەوێدا دەلەوەڕاند،

believing graveyard grass made for sweeter milk.

باوەڕیان وابوو کە چیمەنی گۆڕستانەکان دروست کراوە بۆ شیرنتر کردنی شیر

As cities grew during the industrial revolution,

هەتاکو شارەکان گەشەیان دەکرد لە ماوەی شۆڕشی پیشەسازی،

large suburban cemeteries replaced smaller urban churchyards.

گۆڕستانە گەورەکانی قەراغ شارەکان گۆڕا بۆ حەوشەی کەنیسە شارستانیە بچووکەکان.

Cemeteries like the 110-acre Père-Lachaise in Paris

گۆڕستانەکانی وەکو پێری-لاچیاس لە پاریس کە پانتاییەکەی١١٠ئەیکەرە

or the 72-acre Mt. Auburn in Cambridge, Massachusetts

یاخود ماونت ئاوبورن لە کامبریج، ماساچوسێتس کە گەورەییەکەی ٧٢ئەیکەرە

were lushly landscaped gardens

کە پڕ بوون لە دیمەنی سروشتی باخچەکان

filled with sculpted stones

پڕ بوون لە بەردە هەڵکۆڵ دراوەکان

and ornate tombs.

و گۆڕە جوان کراوەکان.

Once a luxury reserved for the rich and powerful,

گۆڕستانە نایابەکان بۆ کەسە دەوڵەمەند و دەسەڵاتدارەکان دابین کرابوو،

individually marked graves

یەکە یەکە گۆڕە دیاری کراوەکان

became available to the middle and working classes.

بۆ جیا کردنەوەی چینی ناوەند و کرێکارەکان سوودی لێ وەرگیرا.

People visited cemeteries for funerals,

خەڵکی بۆ پرسەکان سەردانی گۆڕستانەکانیان دەکرد،

but also for anniversaries, holidays,

بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بۆ یادی ساڵانە، پشووەکان،

or simply an afternoon outdoors.

یاخود چوونە دەرەوەیەکی سادەی پاش نیوەڕۆیان.

By the late 19th century, as more public parks and botanical gardens appeared,

لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩، لەگەڵ زیاد بوونی باخچە گشتییەکان و باخە ڕووەکیەکان،

cemeteries began to lose visitors.

گۆڕستانەکان سەردانی کەرەکانیان کەم دەبوونەوە.

Today, many old cemeteries are lonely places.

ئەمڕۆ، زۆربەی گۆڕستانە کۆنەکان شوێنێکی چۆڵن.

Some are luring visitors back with tours,

هەندێکیان سەردانی کەرەکانیان بە خۆشی دەگەڕێنەوە،

concerts, and other attractions.

کۆنسێرتەکان، هەروەها شتە سەرنجڕاکێشەکانی تر.

But even as we revive old cemeteries,

بەڵام سەرەڕای ئەوەی ئێمە گۆڕستانە کۆنەکان دەبوژێنینەوە،

we’re rethinking the future of burial.

ئێمە دووبارە بیر لە داهاتووی ناشتنەکان دەکەینەوە.

Cities like London, New York, and Hong Kong

شارەکانی وەکو لەندەن، نیویۆرك، و هۆنگ کۆنگ

are running out of burial space.

ڕووبەری ناشتنیان بەرەو تەواو بوون دەچێت.

Even in places where space isn’t so tight,

تەنانەت لەو شوێنانەی کە ڕوو بەرێکی تەسکیان هەیە،

cemeteries permanently occupy land

گۆڕستانەکان هەمیشە ئەو خاکانەی داگیر دەکەن

that can’t be otherwise cultivated or developed.

بەپێچەوانەوە ناتواندرێت چاندن یاخود گەشە کردنی تێدا ڕوو بدات.

Traditional burial consumes materials

بە خاک سپاردنە کۆنەکان لەگەڵ ماددە خاوەکان کارلێك دەکەن

like metal, stone, and concrete,

وەک کانزا، بەرد، و کۆنکرێت،

and can pollute soil and groundwater

و دەتوانێت خاك و ئاوی ژێر زەمین پیس بکات

with toxic chemicals.

بە ماددە کیمیاییە ژەهراویەکان.

With increasing awareness of the environmental costs,

لەگەڵ زۆر بوونی هۆشیاری لە تێ چوونە ژینگەییەکان،

people are seeking alternatives.

خەڵکی بەدوای جێگرەوەیەکدا دەگەڕێت.

Many are turning to cremation and related practices.

زۆربەیان دەگۆڕێت بۆ مردوو سوتاندن و کردارە پەیوەندی دارەکان.

Along with these more conventional practices,

لەگەڵ ئەو کردارە ئاساییانەدا،

people can now have their remains shot into space,

ئێستا خەڵكی دەتوانن پاشماوە کانیان فڕێ بدەنە بۆشایی ئاسمانەوە،

used to fertilize a tree,

وەکو پەینی درەخت بەکاری بهێنێت،

or made into jewelry,

یاخود لە دروست کردنی گەوهەر،

fireworks,

یاریە ئاگرینەکان،

and even tattoo ink.

و تەنانەت مرەکەبی تاتۆ.

In the future, options like these may replace burial completely.

لە داهاتوودا، بژاردەکانی وەك ئەوە لەوانەیە بە تەواوی جێگەی ناشتن بگرنەوە.

Cemeteries may be our most familiar monuments to the departed,

لەوانەیە گۆڕستانەکان ببنە پەیکەرێکی ناسراو بۆ یاد کردنەوەی مردووەکان،

but they’re just one step

بەڵام ئەوانە تەنها یەك هەنگاون

in our ever-evolving process

لە قۆناغی گەشە کردنمان تا ئێستا

of remembering and honoring the dead.

یاد کردنەوە و ڕێز گرتنی مردووەکان.