A day in the life of a Mongolian queen - Anne F. Broadbridge

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: mabbast chato

As dawn breaks over a moveable city of ten thousand yurts,

ھەر کە کازیوە بەسەر شارە دە ھەزار ڕەشماڵییە گەڕۆکەکەدا دەرکەوت،

Queen Boraqchin is in for a rude awakening.

شاژن براکچین بە شێوەیەکی ناشایستە خەبەری بوەوە.

A rogue sheep has slipped past her servants and guards

مەڕێک لە دەست خزمەتکار و پاسەوانەکانی دەرچوو

and bolted into her yurt,

و خۆی کرد بە چادرەکەی ئەودا،

where he springs into bed and bleats in her ear.

و چووە نێو جێگەکەی و دەستی کرد بە باعە باع کردن بە گوێیدا.

Although she’s the formidable khatun of the Golden Horde,

لەگەڵ ئەوەشدا ئەو یەکێک بوو لە بەھێزترین خاتونەکانی ئۆردی ئاڵتونی،

a huge kingdom in the Mongolian Empire,

کە شانشینێکی گەورەبوو لە ئیمپراتۆریەتی مەغۆلییەکان،

Boraqchin has a hands-on approach to ruling.

براکچین دەستی لە فەرمانڕەوای کردندا ھەبوو.

She’s been married to Batu Khan,

هاوسەرەکەی ناوی باتوخان بوو،

the fearsome grandson of Genghis Khan himself,

کوڕەزا ترسناکەکەی جەنگیزخان،

since she was fifteen –

لە پازدە ساڵییەوە -

and while her husband is out on his raids,

و كاتێک پیاوەکەی دەچوو بۆ شەڕ،

she juggles the duties of flocks, family and empire at home.

ئەو لە ماڵەوە گرنگی بە کاروباری مەڕداری، خێزانی و ئیمپراتۆریی دەدا.

This makes her the manager – and the mover – of a city of thousands.

ئەمە ئەوی کردە بەڕێوەبەر و گوێزەرەوەی شاری ھەزاران ڕەشماڵ.

Twice a year, Boraqchin moves the city between two seasonal camping grounds.

ساڵی دوو جار، براکچین شارەکەی دەگواستەوە بۆ دوو کەمپی وەرزی جیاواز.

This ensures constant water and lush grass in summer,

ئەمە ئاو و گژوگیای چڕوپڕی دەستەبەر دەکرد لە وەرزی ھاویندا،

and protection from harsh winds in winter.

و لە بای توندی زستان دەیپاراستن.

The whole operation requires weeks of strict planning,

پلانی ڕژدی کارەکە چەند هەفتەیەکی دەویست،

liaising with the other camps in her domain, strategic delegation –

دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ چادرگەکانی تری ناوچەکە، ناردنی نوێنەری ستراتیجی -

and the patience to move at the speed of dawdling animals.

و ئارامییان هەبێت کە بەپێی ئاژەڵەکانییان بڕۆن.

Today is moving day,

ئەمڕۆ ڕۆژی کۆچکردنە،

and she’ll have to direct throngs of her ladies, commanders, slaves and animals

و ئەو دەبێت گشت خاتوون و فەرماندەکان و، کۆیلە و ئاژەڵەکان ببات

up the river Volga for the summer.

بۆ سەر ڕوباری ڤۆڵگا بۆ ھاوین.

As Boraqchin steps outside,

ھەر کە براکچین چووە دەرەوە،

she’s greeted by a commotion –

شپرزەیی و بێسەرەوبەری بینی -

her unwanted visitor is now running circles around her stewards.

میوانە نەویستراوەکەی، ئێستا بەدەوری خزمەتکارەکەیدا ڕادەکات

They’re attempting to stow her possessions securely into wagons.

ئەوان ھەوڵدەدەن بیوەستێنن و بیخەنەوە نێو عارەبانەکەوە.

Boraqchin orders them to get it under control –

براکچین فەرمانی پێکردن کە جڵەوگیری بکەن -

but she’s the only one quick enough to catch the stray.

بەڵام تەنھا خۆی ئەوەندە خێرا بوو کە بتوانی مەڕەکە بگرێت.

She next supervises her ladies who are unpinning her yurt

دواتر سەرپەرشتی خانمەکانی کرد لە گواستنەی تاوڵەکەی

and lifting it onto its custom wagon.

بۆ ناو عەرەبانە تایبەتەکەی.

It requires a team of twenty oxen to pull,

کە پێویستی بە ٢٠ گامێش بوو بۆ ڕاکێشانی،

and Boraqchin wouldn’t trust anyone to steer it but herself.

و براکچین متمانەی بە کەس نەبوو لێیان بخوڕێت جگە لە خۆی.

Next, Boraqchin and her woolly companion meet with the guards.

دواتر، براکچین و ھاوڕێ ھەمیشەییەکەی چاویان بە پاسەوانەکان کەوت.

She orders them to keep close watch on her husband's special reception yurt

و فەرمانی پێدان کە لەنزیکەوە چاودێری ڕەشماڵی میوانی مێردەکەیی و

and port-able throne during the journey.

و تەختە تایبەتەکەی بکەن لەکاتی گەشتەکەدا.

They’ll also act as outriders,

ھەروەھا ئەوان پێش ڕەوەکە دەڕۆن،

and she tells them how to secure the route, surround her for safety –

و پێی گوتن کە چۆن ڕێگەکە بپارێزن، دەوری بدەن بۆ سەلامەتی خۆی -

and keep the animals in check.

و بەردەوام چاویان لەسەر ئاژەڵەکان بێت.

But when the sheep finally breaks free and makes for the fields,

بەڵام کە مەڕەکە لە کۆتاییدا ئازاد بوو و خۆی گەیاندە کێڵگەکە،

the guards can barely keep up

پاسەوانەکان ئاستەنگیان بۆ درووست بوو بوو

as it scampers through crowds packing up their yurts.

لە کۆکردنەوەی ڕەشماڵەكانیان كاتێک مەڕەکە بەنێو قەڕەباڵغییەکەدا دەڕۆشت.

Exasperated, Boraqchin rides down to the pastures herself.

بەتوڕەییەوە، براکچین خۆی چووە خوارەوە بۆ لەوەڕگاکە.

When she gets there,

کاتێک گەشتە ئەوێ،

she catches sight of the troublesome sheep wriggling into the middle of a flock.

مەڕە ئاژاوەچییەکەی بینی کە ناسرەوێت لە نێو ڕەوە مەڕێکدا.

When she follows him in,

کاتێک براکچین دوایکەوت،

he’s nestled next to a ewe, his mother.

مەڕەکە چوەوە لای دایکی و ئۆقرەی گرت،

She’s pregnant, and seems to be in pain.

دایکی دووگیان بوو، و وادیار بوو ئازاری ھەیە.

With a start, Boraqchin realizes that this ewe’s impending delivery

لەسەرەتاوە، براکچین زانی کە یارمەتیدانی لەدایکبوونی ئەم بەرخە

has been forgotten in the flurry of moving day.

لە بیرکراوە بەھۆی سەرقاڵی ڕۆژانی کۆچکردن.

There’s no time to find a shepherd –

و کات نەماوە بۆ دۆزینەوەی شوانێک

instead, Boraqchin rolls up her sleeves, greases her arm

لەبری شوان، براکچین قۆڵی لێ ھەڵماڵی، و قۆڵی چەور کرد

and helps the ewe give birth to two new additions to the empire.

یارمەتی مەڕەکەیدا کە نەوەیەکی تر بخاتە سەر نەوەکانی ئیمپراتۆریەت

Leaving the lambs and their mother,

بەرخ و مەڕەکەی جێھێشت و

Boraqchin dashes back to the camp.

براکچین گەڕایەوە بۆ کەمپەکە.

Here the final touches have been put to packing,

لێرە کۆتا شتەکان کۆکرانەوە،

and vehicles are starting to line up.

و گوێزەرەوەکان ڕیز بوون.

This vast procession starts with the queen

پڕۆسە گەورەکە دەستی پێکرد لەگەڵ شاژن

and two hundred wagons filled with her treasures.

و دوو سەد گالیسکەی پڕ لە گەنجینەکانی.

Next up are the junior wives and crew,

دواتر ژنە بچووکەکانی شا و دەستەکە،

then the concubines –

دواتر دۆستەکان -

and this is only Boraqchin's camp.

و ئەمە تەنھا چادرگەکەی براکچینە.

After this comes the second imperial camp

دوای ئەم دووەم چادرگەی ئیمپراتۆریی ھات

led by another senior wife,

پێشڕەوی دەکرا لەلایەن ژنێکی تری شا،

then two more camps, also led by wives.

دواتر دوو چادرگەی تر، لەلایەن ژنەکانی تری.

براکچن بۆ چەند ھەفتەیەک پەیوەندی وردی لەگەڵ بەستبوون بۆدڵنیابوون

Boraqchin has been checking in with them for weeks to ensure

a smooth departure and orderly queue.

لەوەی کۆچێکی ڕێک و پێک سەلامەت بکەن.

But they only make up the royal portion of the line –

بەڵام ئەمانە تەنھا خانەوادەی شاھانە بوون

behind them winds the entire civilian city,

دوای ئەوان ھەموو خەڵکە مەدەنییەکەی شار،

which includes holy men with portable chapels and mosques,

کەپێکھاتبوون لەپیاوی پیرۆز، و کڵیێسە و مزگەوتی بچوک کە دەکرا بگوازرێنەوە،

families, tradesmen, and shepherds.

و خێزان، بازرگان و مەڕدارەکان.

Finally, Boraqchin settles into her wagon.

لەکۆتاییدا،براکچین دانیشت لە گالیسکەکەیدا.

It’ll take weeks to reach their destination –

و چەند ھەفتەیەکی پێدەچێت بۆ گەیشتنە جێ -

but over the course of the journey,

بەڵام لە ماوەی گەشتەکەدا،

she’ll keep everyone expertly in check –

ھەموو کەسێک لەژێر چاودێریدا دەھێڵێتەوە -

from her proud children and attentive subjects,

لە منداڵە لوتبەرزەکانی و ھاوڵاتییە خۆشەویستکانییەوە،

to the most meandering sheep at the back of line.

تا ئەو مەڕەی بە پیاسە دێت لە کۆتایی ڕەوەکە.