The most notorious scientific feud in history - Lukas Rieppel

Translator: bryar murshid Reviewer: Daban Q. Jaff

After the California Gold Rush of 1848,

دوای گەشتی خەڵکی کالیفۆڕنیا بۆ ئەو شوێنەی زێری تێدا دۆزراوەتەوە لە ساڵی ١٨٤٨،

white settlers streamed west to strike it rich.

پەنابەرە سپی پێستەکان بەرەو ناوچەکانی خۆڕئاوا ڕۆشتن بە مەبەستی دەوڵەمەند بوون.

In addition to precious metals, they unearthed another treasure:

جگە لە کانزا بەنرخەکان، ئەوان گەنجینەیەکی تریان دۆزیەوە:

dinosaur bones.

ئێسکی دایناسۆڕەکان.

Two wealthy scientists in particular—

دوو زانای دەوڵەمەند بە تایبەتی

Othniel Charles Marsh and Edward Drinker Cope—

ئۆثنیل چارلس مارش و ئێدوارد شینەر کۆپ--

competed to uncover these prehistoric monsters.

پێشبڕکێیان کرد بۆ ئاشکراکردنی زانیاری دەربارەی ئەم دڕندە مێژووییانە.

Marsh and Cope were first to describe iconic creatures

مارش و کۆپ یەکەم جار وەسفی زیندەوەرەکانی وەک

like Brontosaurus, Triceratops, and Stegosaurus.

برۆنتۆسۆر، تێریراتۆپ و ستیگۆسۆرسیان کرد.

But they also showcased the destructive whirlwind of profiteering and ambition

بەڵام ئەوان ئەمانەیان بۆ تەماح و قازانج کردن نمایش کرد،‫

that fueled American science during the late 1800s.

کە بووە بزوێنەری زانستە ئەمریکیەکان لە کۆتاییەکانی ١٨٠٠.

Their rivalry, one of the most notorious scientific feuds in history,

ڕکابەریەکەیان، یەکێک بوو لە بەدناوترین ڕکابەریە زانستیەکان لە مێژوودا،

became known as the Bone Wars.

بە جەنگی ئێسکەکان ناسرابوو.

Marsh was ill-tempered and had a knack for debunking falsehoods.

مارش خویەکی خراپی هەبوو کە دەستیکی باڵای هەبوو لە درۆکردن.

One woman said that getting to know him was “like running against a pitchfork.”

ژنێک وتی کە ناسینی ئەو” وەک راکردنە لە شەنی کشتوکاڵ“.‫

Cope, on the other hand, was charismatic and given to bold theorizing.

لە لایەکی ترەوە، کۆپ کەسایەتیەکی کاریزمای هەبوو لە دانانی بیردۆزدا.

But he was also sarcastic and temperamental.

بەڵام کەسێکی گاڵتەجار و توڕە بوو.

By his own admission, he wasn’t

بە دانپێدانای خۆی “ئەو بەشێوەیەک

“constructed for getting along comfortably with the general run of people.”

‫دروست نەکراوە کە ئاسودە بێت بە ڕۆشتن لەگەڵ خەڵکی گشتیدا.”

When Marsh and Cope first met in 1864, they were friendly,

‫کاتێک مارش و کۆپ یەکەم جار لە ساڵی 1864 کۆبوونەوە، کۆبوونەوەکە هاوڕێیانە بوو،

and each named a new species in the other’s honor.

هەر یەکێکیان لەسەر شەڕەفی ئەوی تر ناوێکی تازەیان بۆ یەکتر هەڵبژارد.

But their relationship soon soured.

بەڵام پەیوەندیەکەیان هەر زوو تێکچوو.

In 1868, Cope took Marsh to a quarry near his home in New Jersey

‫لە ساڵی 1868، کۆپ مارشی برد بۆ کانەبەردێک لە نزیک ماڵەکەی لە نیوجێرسی،

where one of the most complete dinosaur skeletons to date

بۆ ئەو شوێنەی تا ئێستا یەکێک لە تەواوترین ئێسکەپەیکەری دایناسۆری بەم

had recently been discovered.

دوا‫یانە لێ دۆزراوەتەوە.

Sensing an opportunity, Marsh paid the mine operators

قۆستنەوەی دەرفەت، مارش پارەی دا بە کارپێکەرانی مین

to send him the most interesting new finds.

بۆ ئەوەی سەرنجراکێشترین دۆزینەوەی نوێی بۆ بنێرن.

Outraged, Cope accused Marsh of bribery.

گرژی لێ کەوتەوە، کۆپ مارشی بە بەرتیل دان تۆمەتبار کرد.

That same year, Cope showed Marsh his reconstruction of a new marine reptile

هەر ئەو ساڵە، کۆپ پاشماوەی گیانەوەرێکی نوێی خشۆکی پیشانی مارش دا

called Elasmosaurus.

کە پێی دەوترا ئێلاسمسۆرەس.

Marsh immediately noticed that something was wrong:

مارش یەکسەر تێبینی کرد کە شتێک هەڵە بووە:

Cope had mistaken the creature’s long neck for its tail.

کۆپ ملی درێژی بوونەوەرەکەی لە شوێنی کلکی دانابوو.

When Cope's mentor sided with Marsh, Cope was mortified.

کاتێک کە پیاوەکەی کۆپ لەگەڵ مارش بوو، کۆپ بێزار بوو.

He tried to buy and destroy every copy of the article containing his blunder,

هەوڵی دا کە هەموو لەبەرگیراوەکان بکرێت کە کە هەڵەکەی لە خۆ گرتبوو،

but to no avail.

بەڵام هیچ سوودێکی نەبوو.

Their mutual resentment blossomed.

دوو بەرەکی لە نێوانیان سەری هەڵدا.

After the transcontinental railroad was completed the following year,

دوای تەواوبوونی هێڵی شەمەندەفەری ترانسکۆنتێنتاڵ لە ساڵی دواتردا،

Cope and Marsh began scouring the American West for fossils.

کۆپ و مارش دەستیانکرد بە گەڕان بە ڕۆژئاوای ئەمریکادا بۆ پاشماوە بەبەردبووەکان.

They found riches the likes of which neither had dreamed.

‫ئەوان دەوڵەمەندیەکیان دۆزیەوە کە هەرگیز خەونیشیان پێوە نەبینیبوو.

Relying on the help of Native American guides,

بە پشت بەستن بە ڕێ پیشاندەرە ئەمریکییە ڕەسەنەکان،

Marsh made some especially significant discoveries,

مارش هەندێک دۆزینەوەی گرینگی رێکخست،

like ancient birds with teeth that are still celebrated

‫وەک باڵندە کۆنەکان کە ددانیان هەیە کە هێشتا وەک پەیوەندیەکی

as a missing link between dinosaurs and modern birds.

نادیارە لە نێوان داینەسۆڕەکان و باڵندە نوێیه‌کان.

Cope made important discoveries, too,

هەروەها کۆپیش دۆزینەوەیەکی گرینگی ئەنجام دا،

but Marsh successfully invalidated many of them,

بەڵام مارش بەسەرکەوتووی زۆرێکی لێ هەڵوەشاندەوە،

showing them to be redundant with other known species.

پیشانیانی دا کە زیاتر هەوڵ بدەن لەگەڵ جۆرە ناسراوەکانی تر.

Enraged, Cope tried to secure priority for new findings

کۆپ توڕە بوو، هەوڵیدا ئەولەویەتی مسۆگەر بکات بۆ دۆزینەوەی نوێ،

by announcing them via telegram.

بە ڕاگەیاندنیان لە ڕێگەی تێلێگرامه‌وه‌.

He even purchased a respected journal

تەنانەت ڕۆژنامەیەکی باوەڕ پێکراویشی کڕی،

so future publications could be rushed into print.

کەواتە بڵاوکراوەکانی داهاتوو دەتوانرێ خێراتر چاپ بکرێت.

But Marsh used his personal fortune to gain the upper hand,

بەڵام مارش بەختی تایبەتی خۆی بەکارهێنا بۆ بەدەستهێنانی دەسکەوتی زیاتر،

hiring a small army of fossil hunters to out-compete his rival.

سوپایەکی بچووکی لە ڕاوچیە بەڵەکەکان دامەزراند بۆ ئەوەی ڕکابەری پێشبڕکێ بکات.

In 1878, Marsh bought an especially promising quarry in Como Bluff, Wyoming,

لە ساڵی ١٨٧٨، مارش کانە بەردێکی تایبەتی کڕی لە کۆمۆ بلەف وایۆمینگ,

from two frontier collectors.

لە دوو باج وەرگری سنوری وڵات.

It yielded tons of fossils,

تەنێکی لە پاشماوە بەبەرد بووەکان دەرهێنا،

including the near-complete skeleton of a gigantic dinosaur

کە بە نزیکی ئێسکەپەیکەرێکی تەواوی دایناسۆرێکی زەبەلاحی لەخۆ دەگرت،

that Marsh named Brontosaurus.

کە مارش ناوی لێنا برۆنتۆسۆره‌س.

Over the next 10 years, his men shipped him more than 480 boxes

لە ماوەی 10 ساڵی داهاتوودا، پیاوەکانی زیاتر لە 480 سندوقی ئێسکی

of dinosaur bones from Como alone.

دایناسۆریان بۆ نارد بۆ کۆمۆ.

Marsh named dozens of new species.

مارش ناوی لە دەیان دەستەی تریش نا.

But his assistants could be ruthless in their quest

بەڵام یاریدەدەرەکانی لەوانەیە بێ بەزەیی بن لە گەڕانەکەیاندا،

to further Marsh’s scientific ambitions.

بۆ زیاترکردنی خواستە زانستییەکانی مارش.

They sometimes destroyed fossils just to prevent them

هەندێک جار بەبەردوەکانیان تێکدەشکاند تەنها بۆ ئەوەی

from falling into Cope’s hands.

ڕێگری بکەن لەوەی بکەوێتە دەست کۆپ.

Desperate to catch up with Marsh,

بۆ ئەوەی بێ هیوا بێت لەوەی بگاتەوە مارش،

Cope invested his dwindling fortune into silver mining.

کۆپ سامانە بچوکەکەی خۆی لە کانەیەکی کانزاکاری زیودا دانا.

The gamble failed, and he was left nearly destitute.

قومارەکەی شکستی هێنا، ئەو بەبێ پارەیی لەوێ مایەوە.

While Cope contemplated selling his precious collection,

کاتێک کۆپ بیری لە فرۆشتنی ئەو کۆکراوە گران بەهایانەی خۆی کردەوە،

Marsh was named lead paleontologist for the US Geological Survey.

مارش بە پێشەنگی زانستی پاشماوە کۆنەکانی ڕاپرسیە زەویناسیەکەی ئەمریکا هەڵبژێردرا.

This well-funded branch of the government often sponsored Westward expeditions,

ئەم لقە باشەی حکومەت زۆرجار سپۆنسەری گەشتەکانی وێستوارد دەکات،

giving Marsh even more resources to vanquish his rival.

سەرچاوەی زیاتریشی دەدا بە مارش بۆ ئەوەی ڕکابەرەکانی تێک بشکێنێت.

The Bone Wars spilled into public view when Cope had a tabloid newspaper

ڕکابەری ئێسکەکان چووە ناو دیمەنێکی گشتیەوە کاتێک کۆپ ڕۆژنامەیەکی تابلۆیدی هەبوو

publish an article accusing Marsh of plagiarism, fraud, and corruption.

وتارێک بڵاودەکاتەوە کە مارش تۆمەتبار دەکات بە دزی و ساختەکاری و گەندەڵی،

Marsh fired back and the two further tarnished each other’s reputations.

مارش بە توڕەیەوە وەڵامی دایەوە، ئەو دوانە زیاتر ناوبانگی یەکتریان شێواند.

Neither ever relented.

هەرگیز دووبارە نەرم و نیان نەبوومەوە بەرامبەر یەکتر.

When Cope died, he donated his skull to science,

کاتێک کۆپ مرد، سەری بەخشی بە زانست،

hoping to prove that his brain was larger than that of his enemy.

بە هیوای ئەوەی بیسەلمێنێت کە مێشکی گەورەترە لە دوژمنەکەی

Marsh never accepted the challenge.

مارش هەرگیز ئەو تەحەدایەی قبوڵ نەکرد.

Although Marsh named more species than Cope,

هەرچەندە مارش ناوی زیاتری لە جۆرەکان نا بە بەراورد بە کۆپ،

both men greatly expanded our understanding of evolution.

هەردوو پیاوەکە بە شێوەیەکی مەزن تێگەیشتنی ئێمەیان لە پەرەسەندن فراوان کرد.

But their egotistical one-upmanship reminds us that,

بەڵام دوو بەرەکی نێوانیان ئەوەمان بیردەخاتەوە کە

in spite of its ideals,

سەرەرای ئەو کینە زۆرەی نێوانیان،

science is a personal enterprise conducted by individual—

زانست پرۆژەیەکە کە لەلایەن تاکەوە بەڕێوە دەبرێت،

and at times deeply flawed— human beings.

لە هەندێک کاتدا مرۆڤایەتی دەکەوێتە ناو هەڵەی قوڵەوە.