Watch this if you're scared of snakes - Andrew Whitworth

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

We get it, not everyone loves snakes.

دەزانین، ھەموو کەسێک ماری خۆشناوێت.

You may not want to encounter one in the wild.

لەوانەیە نەتەوێت ڕووبەڕووی یەکێک ببیتەوە>

To each their own!

بۆ هەرکامێكیان!

That’s why we’re here, to take you on a world tour

لەبەر ئەوە ئێمە لێرەین بۆ ئەوەی بتباتەوە بۆ گەشتێکی جیهانی

of some of nature’s most incredible snakes from the safety of your home—

هەندێک لە مارە نایابەکانی سروشت لە سەلامەتی ماڵەکەتەوە— و

and with your very own intrepid guide.

لەگەڵ ڕێنوێنی زۆر سەختی خۆت.

All the snakes we’ll be visiting belong to a group called the vipers.

هەموو ئه‌و مارانه‌ی ده‌چینه‌ لایان هی گروپێکە کە پێی دەوترێت ڤایپەرەکان.

As of 2021, there are 368 species of viper worldwide.

تا ساڵی 2021، 368 جۆر هەیە لە سەرانسەری جیهاندا.

The name comes from the term viviparity, which means giving birth to live young.

ناوەکە لە زاراوەی زیندوویی هاتووە، واتە لەدایک بوون بە گەنجی زیندوو.

Unlike most snakes, which lay eggs,

بە پێچەوانەی زۆربەی مارەکان، کە هێلکەیان داپۆشیوە،

most vipers have eggs that hatch inside the mother,

زۆربەی ڤایپەرەکان هێلکەیان هەیە کە لە ناو دایکدا دەرچێت،

who then gives birth to up to dozens of tiny snakes.

کە دواتر لەدایک دەبێت بۆ زیاتر لە دەیان ماری بچووک.

Not glad you’re safe at home yet?

خۆشحاڵ نەبووی کە هێشتا لە ماڵەوە سەلامەتی؟

Vipers are also often highly venomous,

هەروەها ڤایپەرەکان زۆر زۆر ژەهراوین،

with two hollow fangs that fold flat to the roofs of their mouths.

لەگەڵ دوو فڵچەی بەتاڵ کە تەختی دەپێچرێتەوە بۆ ئاسمانی ناو دەمیان.

This allows the fangs to be extra long,

ئەمە ڕێگە بە ددانەکان دەدات کە درێژتر بن،

unfolding into imposing weapons when the viper prepares to strike.

دهبن به‌ چه‌كێك کاتێک کە ڤایپەر ئامادە دەبێت بۆ لێدان.

So how about we pay them a surprise visit?

کەواتە چۆن ئێمە سەردانێکی سەرسوڕهێنەریان بكه‌ین؟

First stop: the southeastern United States,

یەکەم وەستان: باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەمریکا،

where we can hear the viper before we can see it.

لەو شوێنەی کە ئێمە دەتوانین گوێ لە ڤایپەرەکە بگرین پێش ئەوەی بیبینین.

The eastern diamondback rattlesnake is the largest of 36 species of rattlesnake.

ماری ئه‌نگۆڵه‌داری ڕۆژهه‌ڵاتی گه‌وره‌ترین جۆری ئه‌نگۆڵه‌داره‌ له‌ سه‌ر ئاستی 36 جۆر.

Rattlesnakes can shake their rattles up to 90 times per second

زه‌نگۆڵه‌داره‌كان ئەتوانن زه‌نگۆڵه‌كانیان بلەرزێنن تا 90 جار لە چرکەیەکدا

to warn off predators for hours if needed.

بۆ ئاگادارکردنەوەی ئاژەڵە ڕاوکەرەکان بۆ چەند کاتژمێرێک ئەگەر پێویست بوو.

The rattle consists of hollow, interlocked segments made of keratin,

زه‌نگۆڵه‌كه‌ به‌تاڵه‌ لە ناوەوە، ئەو بەشەی کە لە کراتین دروست کراوە،

the same substance that makes our nails and hair.

هەمان ئەو مادەیەی کە نینۆک و قژمان دروستی دەکات.

When the snake shakes its tail, these segments hit each other,

کاتێک مارەکە کلکی دەهەژێنێت، ئەم بەشانە له‌ یه‌كتر ده‌ده‌ن،

creating a shockingly loud noise.

ژاوەژاوێكی زۆر بەرز دروست دەكەیت.

Now onto the mountains of western Iran, where a spider crawls across a rock,

ئێستا لەسەر چیاکانی ڕۆژئاوای ئێران جاڵجاڵۆکێک لە بەردێکدا هه‌یه‌،

making easy prey for a passing bird— or not.

نێچیری ئاسان بۆ باڵندەیەک— كه‌تێپه‌ڕ ده‌بێت.

The spider-tailed horned viper is perfectly camouflaged, almost invisible,

كاتێكجاڵجاڵۆكه‌كه‌ دوای ماره‌ ژه‌هراویه‌كه‌ ده‌كه‌وێت، ئه‌وه‌ فێڵه‌،

except for its unique bulbous tail-tip with long drooping scales

جگە لە نوکی کلکێكی بێهاوتا لەگەڵ پێوەری پەڕاوێزی درێژ

that look like a leggy spider.

کە لە قاچی جاڵجاڵۆکە دەچێت.

Spider-tailed vipers are only about 50 centimeters long,

ژەنیارەکانی کلکی جاڵجاڵۆکە تەنها 50 سانتیمەتر درێژن،

so they can lure small birds within striking range

بۆ ئەوەی بتوانن باڵندە بچووکەکان بتروسێنن لە مەودایەکی سەرسوڕهێنەردا

without compromising their ability to squeeze into narrow rock crevices.

بێ ئه‌وه‌ی بیانخاته‌ ناو نێوانه‌ باریكه‌كانی به‌رد.

In the rainforests of Latin America lives a viper

لە دارستانە باراناوییەکانی ئەمریکای لاتیندا ڤایپەر دەژیت

that couldn’t be more different from the spider-tailed viper—

کە نەتوانرا جیاوازتر بێت زه‌نگۆڵه‌ی کلکی جاڵجاڵۆکەی—

if you can find it.

ئەگەر بتوانی بیدۆزیتەوە.

It’s one of the most elusive snakes in the world:

ئەمە یەکێکە لە مارە فێڵبازه‌كان لە جیهاندا:

the bushmaster.

بۆش ماستەر.

The bushmaster is a pit viper.

بۆش ماستەرەکە ڤایپەرێکی چاڵداره‌.

Between each eye and nostril, it has a heat-sensing pit

لە نێوان هەر چاو و لووتێک، چاڵێکی گەرمی هەیە

with a membrane covered in highly sensitive receptors

لەگەڵ پەردەیەکی داپۆشراو لە وەرگرە زۆر هەستیارەکان

that respond to temperature changes

کە وەڵامی گۆڕانکاریەکانی پلەی گەرمی دەداتەوە

as small as one one-thousandth of a degree Celsius.

بە بچوکی یەک هەزار لە پلەی سەدی.

These pits gather infrared information that is integrated with visual information

ئەم چاڵانە زانیاری ژێر سوور کۆ دەکەنەوە کە لەگەڵ زانیاری بینراو یەکخراوە

in the optic tectum.

لە تەکتۆمی بیناییدا.

This allows the bushmaster to “see” the heat signature

ئەمە ڕێگە بە بوش ماستەر دەدات بۆ بینینی ئاماژه‌ی گەرمی

of approaching prey or predators,

لە نزیک بوونەوەی نێچیرەکان یان ئاژەڵە ڕاوکەرەکان،

helping it decide whether or not to strike and strike more accurately.

یارمەتیدەدات کە بڕیاربدات یان نا بۆ لێدان و بەوردی گورزێکی وردتر دەوه‌شێنێ.

This comes in handy for guarding a nest—

ئەمە بۆ پاراستنی هێلانەیەک بە دەست دێت—

unlike most other vipers, the bushmaster lays eggs

بە پێچەوانەی زۆربەی ڤایپەرەکانی تر، بوشماستەرەکە هێلکە داده‌نێ

in hollowed out tree buttresses or burrows made by other animals.

لە قەدی دارە بەتاڵەکان یان ئەو پەڕاوانەی کە لەلایەن ئاژەڵەکانی ترەوە دروست کراون.

It must be large enough to defend its nest—

پێویستە ئەوەندە گەورە بێت بۆ بەرگریکردن لە هێلانەکەی—

in fact, the bushmaster is the largest viper in the world,

لە ڕاستیدا، بوش ماستەرەکە گەورەترین ڤایپەر لە جیهاندا،

reaching lengths of over 11 feet, with huge fangs and deadly venom.

بۆ گەیشتن بە درێژی زیاتر لە 11 پێ بە هەوەس و ژەهری کوشندەوە.

Meanwhile, in the forests of sub-Saharan Africa,

هاوکات لە دارستانەکاندا لە ئەفریقای سەحەری لاوەکی،

there’s a shorter, chunkier viper that’s even more venomous than the bushmaster.

ڤایپەرێکی ئه‌ستورتر هەیە کە تەنانەت لە بوشماستەریش ژەهراوی ترە.

The African Gaboon viper has the longest fangs of any snake—

ڤایپەری گابۆنی ئەفریقی گه‌وره‌ترین و درێژترین كه‌ڵبه‌ی هه‌یه‌ له‌ هەر مارێکیتر—

yes, all 3,879 snake species, not just vipers—

بەڵێ، هەموو 3879 جۆری مار، نەک تەنها ڤایپەرەکان—

and can deliver 1,000 milligrams of venom in a single bite—

و دەتوانێت 1,000 ملیگرام ژەهر بگەیەنێت لە یەک گازدا—

enough to kill ten adult humans.

بەسە بۆ کوشتنی 10 مرۆڤی پێگەیشتوو.

Although deadly, Gaboon vipers have a reputation

هەرچەندە بکوژ، گابۆن ڤایپەرس ناوبانگی هەیە

for being slow-moving and placid creatures.

بۆ به‌ هێواشی جوڵان و هێمنی.

When they do strike, they hold onto their rodent prey while the venom takes effect,

کاتێک کە هێرشده‌كه‌ن، نێچیره‌كه‌ دەگرن تاوه‌كو ژەهرەکە کاریگەری دەبێت،

then quickly swallow it down.

پاشان خێرا قووتی ده‌ده‌ن.

At this point, you may be worrying about our guide— but never fear,

لێره‌دا، لەوانەیە تۆ نیگەران بیت دەربارەی ڕێنمووییەکەمان، بەڵام هەرگیز نەترسن،

rodents like our little desert kangaroo rat have their own skills

قرتێنه‌ره‌كانی وەک مشکی کانگرۆی بچوكی بیابانی شارەزایی خۆی هەیە

to evade the serpent’s tooth.

بۆئه‌وه‌ی خۆی له‌ ددانه‌كانی لابدات.

They stomp their feet at rattlesnakes, kick sand towards them,

ئەوان قاچەکانیان دەچەقێنن و، لم به‌ره‌و ئه‌وان فڕێده‌ده‌ن، و

and evade their strikes with acrobatic leaps and powerful kicks—

هه‌لهاتن له‌ ددانیان به‌ بازدان و لێدانی به‌هێز—

helping them live to guide another snake tour.

یارمەتیدانیان بۆ زیندوومانه‌وه‌یان بۆ ڕێنوێنی كردنی مارێكیتر.