The dark history of Mount Rushmore - Ned Blackhawk and Jeffrey D. Means

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

Between 1927 and 1941, 400 workers blasted 450,000 tons of rock

لە نێوان ١٩٢٧ بۆ ١٩٤١ دا، ٤٠٠ کرێکار 450,000 تەن بەردیان تەقاندەوە

from a mountainside using chisels, jackhammers, and a lot of dynamite.

لە کەناری چیاکانەوە بە بەکارهێنانی ئەسکەنە، دەقاق، و تەقینەوەی زۆر.

Gradually, they carved out Mount Rushmore.

وردە وردە، چیای ڕەش مۆریان نەخشاند.

Now, the monument draws nearly 3 million people

ئێستا، مۆنۆمێنتەکە نزیکەی 3 ملیۆن کەس ڕادەکێشێت

to South Dakota’s Black Hills every year.

بۆ باشوری گردە ڕەشەکانی داکۆتا هەموو ساڵێک.

But its façade belies a dark history.

بەڵام ڕووکەشەکەی مێژووێکی تاریک نیشان دەدات.

About 10,000 years ago, Native American people began inhabiting the Black Hills.

10,000 ساڵ پێش ئێستا، خەڵکی ڕەسەنی ئەمریکا دەستیانکرد بە نیشتەجێبوون لە گردە

The area became especially sacred to the Lakota people,

ڕەشەکان. ناوچەکە بەتایبەتی پیرۆز بوو بۆ گەلی لاکۆتا،

who formed the western branch of what the US called the Sioux Nation.

کە بەشی ڕۆژئاوای پێکهێنا ئەوەی ئەمریکا پێی دەڵێت نەتەوەی سیۆکس.

The Lakota believed one cave within the Black Hills

لاکۆتا باوەڕی بە ئەشکەوتێک هەبوو لەناو گردە ڕەشەکان

to be where they first emerged.

بۆ ئەوەی ئەو شوێنەبێ کە یەکەمجار لێی دەرکەوتن.

And they named one of the Black Hills mountain peaks

و ناویان لە یەکێک لە لوتکەی چیاکانی گردە ڕەشەکان ناوە

the Six Grandfathers after their sacred directional spirits.

شەش باپیران دوای ڕۆحی ڕاستەوخۆی پیرۆزیان.

But in the 1800s, Lakota access to this land came under threat.

بەڵام لە 1800دا، لاکۆتا گەیشتە ئەو زەوییە و کەوتە ژێر هەڕەشە.

White settlers in North America expanded their territories

لەکاتێکدا نیشتەجێ سپیەکان لە باکوری ئەمریکا ناوچەکانیان فراوانکرد

by using physical violence or negotiating with Indigenous peoples.

بە بەکارهێنانی توندوتیژی جەستەیی یان گفتوگۆکردن لەگەڵ خەڵکە ڕەسەن.

After its establishment in the late 1700s,

دوای دامەزراندنیەکەی لە کۆتاییەکانی 1700دا،

the US government ratified hundreds of treaties with Native American nations.

حکومەتی ئەمریکا سەدان پەیماننامەی بەست لەگەڵ نەتەوە ڕەسەنەکانی ئەمریکا.

However, it often broke them or created them using coercion.

هەرچەندە، زۆر جار دەیشکاندن یان بەزۆر بەسترابوون.

Between 1866 in 1868, the Lakota and their allies

لەنێوان 1866 بۆ 1868، لاکۆتا و هاوپەیمانەکانیان

successfully defended their land from the U.S. military

بە سەرکەوتوویی بەرگریان لە خاکەکەیان کرد لە سوپای ئەمریکا

and negotiated a new treaty with the government.

گفتوگۆی پەیمانێکی نوێیان کرد لەگەڵ حکومەت.

In the 1868 Treaty at Fort Laramie,

لە پەیماننامەی 1868 لە قەڵای لارامی،

all parties agreed that a vast territory, including the Black Hills,

هەموو لایەنەکان کۆکبوون لەسەر ئەوەی کە ناوچە فراوانەکە، هەروەها گردە ڕەشەکانیش،

belonged to the Sioux Nation.

ئی نەتەوەی سیۆکس بوون.

In return, the Lakota would allow US travelers to pass safely through.

لە بەرامبەردا، لاکۆتا ڕێگە بە گەشتیارە ئەمریکیەکان دەدات بەسەلامەتی تێپەڕن.

But many aspects of the Treaty also aimed to assimilate

بەڵام زۆر لایەنی پەیماننامەکە ئامانجی بەهێندکردنی

the Lakota into white culture.

لاکۆتا بوو بۆ کەلتووری سپی.

This included incentives to convert them from hunting to farming,

هانیشیان دەدان بۆ گۆڕینیان لە ڕاوکردنەوە بۆ کشتوکاڵی،

abandon their nomadic lifestyle, and wear clothes the US provided.

واز لەژیانی ڕەوەندییان بهێنن، و ئەو جلانە لەبەر بکەن کە ئەمریکا دابینی کردووە.

Meanwhile, just seven years later, the US broke the treaty

هاوکات، تەنیا حەوت ساڵ دواتر، ئەمریکا پەیماننامەکەی شکاند

after an expedition found gold in the Black Hills.

دوای هەڵمەتێک زێڕی دۆزییەوە لە چیا ڕەشەکان.

Miners set up camps,

کرێکاری کانگەکان کەمپیان دانا،

the military attacked and ultimately defeated the Lakota,

سوپا هێرشی کردنە سەر و لەکۆتایدا لاکۆتا تێکشکا،

and the US passed legislation illegally seizing the land.

و ئەمریکا یاسادانانی تێپەڕاند بەنایاسای دەست بەسەر زەویدا گیراوە.

50 years later, workers began etching

پەنجا ساڵ دواتر، کرێکارەکان دەستیان کرد بە هەڵکەندن

into the Lakota’s sacred Six Grandfather’s Mountain.

بۆ شەش چیای پیرۆزی باپیرانی لاکۆتا.

The project was led by an arrogant sculptor named Gutzon Borglum,

پڕۆژەکەش لەلایەن پەیکەرتاشێکی خۆبەزلزان بەناوی گۆتزون بۆرگلوم ڕابەرایەتی دەکرا،

who had ties to the KKK.

کە پەیوەندی هەبوو لەگەڵ ک ک ک.

A historian originally proposed that Mount Rushmore include Western figures—

مێژوونوسێک لەبنەڕەتدا پێشنیاری کردووە کە چیای ڕەش مۆر شێوەی خۆرئاوایی هەیە_

like Lakota Chief Red Cloud.

وەک سەرۆکی لاکۆتا هەوری سور.

But Borglum chose to feature his own heroes.

بەڵام بۆرگلوم بڕیاریدا خۆی پاڵەوانەکانی خۆی هەڵبژێرێت.

By October of 1941, Borglum had died from surgical complications and work stopped,

لە مانگی دەی 1941، بۆرگلوم کۆچی دوای کرد بەهۆی پیسبوونی نەشتەرگەری و کارکردن

though the project was unfinished.

وەستا، هەرچەندە پڕۆژەکە تەواو نەبوو.

None of the four figures had torsos, as intended,

هیچ یەکێک لە چوار کەسایەتیەکە پەیکەریان نەبوو، وەک ئەوەی مەبەست لێی بوو،

and rubble was left piled below.

و وردە بەرد بەکۆمەڵ لە خوارەوە جێهێڵدرابوو.

To the Lakota, the monument was a desecration.

بۆ لاکۆتا، مۆنۆمێنتەکە بێڕێزییەک بوو.

And the presidents immortalized on the rockface

و سەرۆکەکان لەسەر ڕووی بەرد نەمر کران

all had brutal anti-Indigenous legacies.

هەموویان سپاردەی بێ بەزەیی دژی هاوڵاتییان هەبوو.

Members of the Iroquois Confederacy called George Washington “Town Destroyer”

ئەندامانی کۆنفیدراڵی ئیرۆکویس بە جۆرج واشنتۆنیان دەوت ”وێرانکەری شارۆچکە“

for encouraging military campaigns that burned 50 of their villages in 1779.

بۆ هاندانی هەڵمەتی سەربازی کە 50 گوندیان سووتا لە 1779.

Theodore Roosevelt championed forced assimilation and said,

تیۆدۆر ڕۆزفیڵت لایەنگیری کرد چەوساندنەوەی شەرمەزار کرد و وتی،

“I don’t go so far as to think that the only good Indians are dead Indians,

ئەوەندە زۆر ناڕۆم کە وا بیربکەمەوە کە تەنیا هیندییە باشەکان هیندییە مردووەکانن،

but I believe nine out of 10 are.”

بەڵام باوەڕم وایە نۆ لە دەیان وان.“

In 1980, after the Sioux Nation had sued the US for treaty violations,

لە 1980دا، دوای ئەوەی نەتەوەی سیۆکس سکاڵای لە ئەمریکا کرد بۆ پێشێلکردنی بەڵێننامەکە،

the Supreme Court ruled that the Black Hills had been unlawfully taken,

دادگای باڵا بڕیاری دا کە گردە ڕەشەکان بە نایاسایی داگیرکرابوون،

and the Sioux were entitled to compensation.

سیۆکسەکان مافیان پێدرا بۆ قەرەبوو کردنەوە.

The amount named has since reached over a billion dollars.

ئەو بڕەی دانراوە لەوکاتە گەیشتۆتە زیاتر لە یەک بلیۆن دۆلار.

But the Sioux Nation refused to take the money

بەڵام نەتەوەی سیۆکس ڕەتی کردەوە پارەکە وەرگرێت

and to give up their claim to the Black Hills,

و واز لە داواکانیان بێنن بۆ گردە ڕەشەکان،

maintaining that they were never for sale.

بەردەوام بوون لەسەر ئەوەی ئەوان هەرگیز بۆ فڕۆشتن نەبوون.

So, what should happen to Mount Rushmore and the Black Hills?

کەواتە، چی دەبێت ڕووبدات بۆ چیای ڕەشمۆر و گردە ڕەشەکان؟

Responses to that question are wide-ranging.

وەڵامەکان بۆ ئەو پرسیارە زۆر فراوانن.

Some, including tribal leaders and Borglum’s great-granddaughter,

هەندێک لەوانە سەرۆک هۆزەکان و کوڕی کچەزای گەورەی بۆرگلوم،

have called for Mount Rushmore to be removed.

داوایانکرد چیای ڕەشمۆری بسڕدرێتەوە.

Others see it as an important patriotic symbol

ئەوانی تر بە ڕەمزی گرنگی نشتیمانپەروەری دەیزانن

and vital aspect of South Dakota's economy that should remain.

و لایەنی گرنگ لە ئابووری باشوری داکۆتا کە دەبێت بمێنێتەوە.

Many Lakota people want the 1868 Treaty to be honored

زۆر خەڵکی لاکۆتا دەیانەوێت پەیماننامەی 1868 پیرۆز ڕابگیرێت

and the now-federally controlled lands to be returned to their tribal communities.

و زەوییە کۆنترۆلکراوەکانی ئێستا بگەڕێنرێنەوە بۆ کۆمەڵگە خێڵەکیەکانیان

Others have said that the Lakota and the US should at least co-manage

ئەوانی تر وتیان لاکۆتا و ئەمریکا دەبێت لە بەلایەنی کەمەوە

parts of the Black Hills.

هاوبەشی بەشەکانی گردە ڕەشەکان بکەن.

Currently, there are no plans for change.

لە ئێستادا، هیچ پلانێک نییە بۆ گۆڕانکاری.

The US broke many of its promises with Indigenous nations

ئەمریکا زۆر پەیمانی خۆی شکاندییە لەگەڵ نەتەوە ڕەسەنەکان

making issues like this common.

دروستکردنی کێشە وەک ئەوە باوە.

Native people have been fighting for broken treaties to be honoured

خەڵکە ڕەسەنەکان شەڕیان کردووە بۆ پەیمانە شکاوەکان تاوەکو شانازییان

for generations,

پێوەبکرێت بۆ نەوەکان،

achieving some major victories along the way.

بەدەستهێنانی چەند سەرکەوتنێکی سەرەکی بە درێژایی ڕێگاکە.

Meanwhile, if untouched,

هاوکات، ئەگەر نەتواندرا،

the faces engraved on the Six Grandfathers Mountain

ڕووخسارەکان نەخشێندران لەسەر چیای شەش باپیران

are expected to remain for thousands of years to come.

چاوەڕوان دەکرێت بمێننەوە بۆ هەزاران ساڵی دێت.