The dark history of Mount Rushmore - Ned Blackhawk and Jeffrey D. Means

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Ola Królikowska

Between 1927 and 1941, 400 workers blasted 450,000 tons of rock

W latach 1927-1941 400 robotników usunęło 450 tysięcy ton skały

from a mountainside using chisels, jackhammers, and a lot of dynamite.

ze zbocza góry, używając dłut, młotów pneumatycznych i mnóstwa dynamitu.

Gradually, they carved out Mount Rushmore.

W końcu wyrzeźbili w Mount Rushmore pomnik.

Now, the monument draws nearly 3 million people

Obecnie rzeźba przyciąga prawie 3 miliony turystów rocznie

to South Dakota’s Black Hills every year.

do gór Black Hills w Dakocie Południowej.

But its façade belies a dark history.

Ale ta fasada skrywa mroczną historię.

About 10,000 years ago, Native American people began inhabiting the Black Hills.

Jakieś 10 tysięcy lat temu rdzenni mieszkańcy Ameryki

zaczęli zasiedlać Black Hills.

The area became especially sacred to the Lakota people,

Miejsce to szczególną czcią otaczał lud Lakota

who formed the western branch of what the US called the Sioux Nation.

będący zachodnią grupą Siuksów.

The Lakota believed one cave within the Black Hills

Lakoci wierzyli, że wyszli na świat z jaskini w Black Hills.

to be where they first emerged.

And they named one of the Black Hills mountain peaks

Jeden ze szczytów tych gór nazwali

the Six Grandfathers after their sacred directional spirits.

Sześcioma Dziadkami na cześć świętych duchów kierunków.

But in the 1800s, Lakota access to this land came under threat.

Ale na początku XVIII wieku ich dostęp do tej ziemi stanął pod znakiem zapytania.

White settlers in North America expanded their territories

Biali osadnicy w Ameryce Północnej poszerzali swoje terytoria,

by using physical violence or negotiating with Indigenous peoples.

stosując metody siłowe albo negocjacje z rdzenną ludnością.

After its establishment in the late 1700s,

Utworzony pod koniec XVIII wieku

the US government ratified hundreds of treaties with Native American nations.

rząd USA ratyfikował setki traktatów zawartych z pierwszymi Amerykanami.

However, it often broke them or created them using coercion.

Często jednak łamał je albo narzucał.

Between 1866 in 1868, the Lakota and their allies

W latach 1866-1868 Lakoci i ich sojusznicy

successfully defended their land from the U.S. military

obronili ziemie przed atakiem wojsk USA

and negotiated a new treaty with the government.

i wynegocjowali nowy traktat z amerykańskim rządem.

In the 1868 Treaty at Fort Laramie,

W 1868 roku podpisano traktat w Fort Laramie,

all parties agreed that a vast territory, including the Black Hills,

w którym strony zgodziły się, że rozległy obszar obejmujący Black Hills

belonged to the Sioux Nation.

będzie należał do Siuksów.

In return, the Lakota would allow US travelers to pass safely through.

W zamian Lakoci mieli pozwolić Amerykanom na bezpieczny przejazd przez swoje ziemie.

But many aspects of the Treaty also aimed to assimilate

Wiele postanowień traktatu miało jednak na celu

zaszczepienie Lakotom kultury białych.

the Lakota into white culture.

This included incentives to convert them from hunting to farming,

Traktat zawierał zachęty do zaprzestania polowań na rzecz uprawy ziemi,

abandon their nomadic lifestyle, and wear clothes the US provided.

porzucenia koczowniczego trybu życia i noszenia amerykańskich ubrań.

Meanwhile, just seven years later, the US broke the treaty

Zaledwie siedem lat później USA pogwałciły traktat,

after an expedition found gold in the Black Hills.

kiedy w Black Hills odkryto złoto.

Miners set up camps,

Górnicy założyli obozy,

the military attacked and ultimately defeated the Lakota,

wojsko zaatakowało i pokonało Lakotów,

and the US passed legislation illegally seizing the land.

a USA uchwaliły prawo, na mocy którego bezprawnie zagarnęły ich ziemię.

50 years later, workers began etching

50 lat później robotnicy zaczęli skuwać

into the Lakota’s sacred Six Grandfather’s Mountain.

lakocką świętość, górę Sześciu Dziadków.

The project was led by an arrogant sculptor named Gutzon Borglum,

Projektem kierował arogancki rzeźbiarz Gutzon Borglum,

who had ties to the KKK.

powiązany z Ku Klux Klanem.

A historian originally proposed that Mount Rushmore include Western figures—

Zgodnie z sugestią historyka pomnik miał początkowo przedstawiać

ważne postacie Dzikiego Zachodu, jak lakocki wódz Czerwona Chmura.

like Lakota Chief Red Cloud.

But Borglum chose to feature his own heroes.

Ale Borglum postanowił uwiecznić własnych bohaterów.

By October of 1941, Borglum had died from surgical complications and work stopped,

W marcu 1941 roku Borglum zmarł wskutek komplikacji pooperacyjnych

i prace wstrzymano, choć projekt nie został ukończony.

though the project was unfinished.

None of the four figures had torsos, as intended,

Żadna z czterech rzeźb nie była popiersiem, jak planowano,

and rubble was left piled below.

a poniżej pozostawiono piętrzące się rumowisko.

To the Lakota, the monument was a desecration.

Dla Lakotów rzeźba oznaczała profanację.

And the presidents immortalized on the rockface

Wszyscy prezydenci uwiecznieni w skale

all had brutal anti-Indigenous legacies.

wsławili się wystąpieniami przeciwko rdzennej ludności.

Members of the Iroquois Confederacy called George Washington “Town Destroyer”

Plemiona Konfederacji Irokezów nazwały George’a Washingtona Niszczycielem Miast,

for encouraging military campaigns that burned 50 of their villages in 1779.

winiąc go za kampanie wojskowe,

w wyniku których w 1779 roku spłonęło 50 irokeskich wiosek.

Theodore Roosevelt championed forced assimilation and said,

Theodore Roosevelt, zwolennik przymusowej asymilacji, powiedział

“I don’t go so far as to think that the only good Indians are dead Indians,

“Nie posunąłbym się do stwierdzenia, że tylko martwy Indianin to dobry Indian,

but I believe nine out of 10 are.”

ale wierzę, że w 9 na 10 przypadków tak jest”.

In 1980, after the Sioux Nation had sued the US for treaty violations,

W 1980 roku, kiedy Siuksowie pozwali USA za pogwałcenie traktatu,

the Supreme Court ruled that the Black Hills had been unlawfully taken,

Sąd Najwyższy orzekł, że góry Black Hills zostały bezprawnie zagarnięte

and the Sioux were entitled to compensation.

i Siuksom należy się odszkodowanie.

The amount named has since reached over a billion dollars.

Wysokość odszkodowania to obecnie ponad miliard dolarów,

But the Sioux Nation refused to take the money

ale Siuksowie odmawiają przyjęcia pieniędzy

and to give up their claim to the Black Hills,

w zamian za zrzeczenie się praw do Black Hills,

maintaining that they were never for sale.

twierdząc, że góry nigdy nie były na sprzedaż.

So, what should happen to Mount Rushmore and the Black Hills?

Co więc powinno się stać z Mount Rushmore i Black Hills?

Responses to that question are wide-ranging.

Na to pytanie padają różne odpowiedzi.

Some, including tribal leaders and Borglum’s great-granddaughter,

Niektórzy, w tym wodzowie plemion i prawnuczka Borgluma,

have called for Mount Rushmore to be removed.

nawołują do usunięcia pomnika.

Others see it as an important patriotic symbol

Inni widzą w nim ważny patriotyczny symbol,

and vital aspect of South Dakota's economy that should remain.

obiekt istotny dla gospodarki Dakoty Południowej, który należy zachować.

Many Lakota people want the 1868 Treaty to be honored

Wielu Lakotów chce, żeby traktat z 1868 roku był respektowany

and the now-federally controlled lands to be returned to their tribal communities.

i ziemie kontrolowane przez władze federalne wróciły do właścicieli.

Others have said that the Lakota and the US should at least co-manage

Jeszcze inni uważają, że Lakoci i USA powinni wspólnie zarządzać

parts of the Black Hills.

przynajmniej częścią Black Hils.

Currently, there are no plans for change.

Aktualnie nie planuje się żadnych zmian.

The US broke many of its promises with Indigenous nations

Stany złamały wiele obietnic danych pierwszym Amerykanom,

making issues like this common.

więc spory jak ten są powszechne.

Native people have been fighting for broken treaties to be honoured

Rdzenni mieszkańcy walczyli, żeby traktaty były honorowane

for generations,

przez pokolenia,

achieving some major victories along the way.

odnosząc po drodze ważne zwycięstwa.

Meanwhile, if untouched,

Jeśli jednak się ich nie usunie,

the faces engraved on the Six Grandfathers Mountain

twarze wyryte w górze Sześciu Dziadków

are expected to remain for thousands of years to come.

pozostaną tam przez tysiące lat.