The surprising reason you feel awful when you're sick - Marco A. Sotomayor

Translator: Deren Dlsoz Reviewer: Razaw S. Bor

It starts with a tickle in your throat that becomes a cough.

بە ترووکانێک لە گەرووتدا دەست پێدەکات کە دەبێتە کۆکە.

Your muscles begin to ache,

ماسولکەکانت دەست بە ئازار دەکەن،

you grow irritable,

تۆ زۆر بێزارکەر دەبیت،

and you lose your appetite.

ئارەزووی خواردن لەدەست دەدەیت.

It's official: you've got the flu.

فەرمییە: تۆ هەلامەتت هەیە.

It's logical to assume that this miserable medley of symptoms

ئەوە لۆژیکییە وا دابنێین کە ئەمە نیشانەکانی نەخۆشیەکەیە

is the result of the infection coursing through your body,

ئەنجامی توشبوون بەو نەخۆشییە لە جەستەت،

but is that really the case?

بەڵام بەڕاستی ئەمە حاڵەتەکەیە؟

What's actually making you feel sick?

چی وا دەکات کە هەست بە نەخۆشی بکەیت؟

What if your body itself was driving this vicious onslaught?

چی دەبێت ئەگەر جەستەت خۆی ئەم هێرشە خراپانە زیاتر بکات؟

You first get ill when a pathogen like the flu virus gets into your system,

سەرەتا نەخۆش دەکەویت کاتێک ڤایرۆسی هەلامەت دەچێتە ناو جەستەت،

infecting and killing your cells.

کاتێک تووش دەبیت و خانەکانت لەناو دەبات.

But this unwelcome intrusion has another effect:

بەڵام ئەم خۆتێهەڵقورتانە بەخێرایی کاریگەری تری هەیە:

it alerts your body's immune system to your plight.

سیستەمی بەرگری لەشت ئاگادار دەکاتەوە بۆ لای تۆ.

As soon as it becomes aware of infection, your body leaps to your defense.

هەر کە ئاگادار بوو لە تووشبوون لەشت باز دەدات بۆ بەرگری.

Cells called macrophages charge in as the first line of attack,

خانەکان پێیان دەوترا ماکرۆفاگەکان بارکراون وەک یەکەم هێڵی هێرش،

searching for and destroying the viruses and infected cells.

گەڕان بەدوای ڤایرۆسەکان و لەناوبردنی و خانەکانی تووش بوو.

Afterwards, the macrophages release protein molecules called cytokines

دواتر ماکرۆفاگەکان گەردیلەی پرۆتین بڵاودەکەنەوه پێی دەوترێ سیتۆکین

whose job is to recruit

کە کاری ئەوەیە کە دابمەزرێن

and organize more virus-busting cells from your immune system.

و ڕێکخستنی خانەی زیاتری ڤایرۆسی لە سیستەمی بەرگری.

If this coordinated effort is strong enough,

ئەگەر ئەم کۆششە هەماهەنگییە ئەوەندە بەهێزە،

it'll wipe out the infection before you even notice it.

ئەو پەتایە لەناو دەبات بەر لەوەی تەنانەت تێبینیشی بکەیت.

But that's just your body setting the scene for some real action.

بەڵام ئەوە تەنها ڕێکخستنی جەستەی تۆیە بۆ هەندێک کاری ڕاستەقینە.

In some cases, viruses spread further,

لە هەندێک حاڵەتدا ڤایرۆسەکان زیاتر بڵاودەبنەوە،

even into the blood and vital organs.

تەنانەت بۆ ناو خوێن و ئەندامە زیندووەکان.

To avoid this sometimes dangerous fate,

بۆ خۆلادان لەم چارەنووسە ترسناکە،

your immune system must launch a stronger attack,

پێویستە سیستەمی بەرگریت دەست بە هێرشێکی بەهێزتر بکات ،

coordinating its activity with the brain.

بە ڕێکخستنی چالاکییەکەی لەگەڵ مێشک.

That's where those unpleasant symptoms come in,

ئەو نیشانە ناخۆشانە دێنە ژوورەوە،

starting with the surging temperature,

بە پلەی گەرمی بەرز دەست پێدەکات،

aches and pains,

ژان و ئازار،

and sleepiness.

و خەواڵویی.

So why do we experience this?

کەواتە بۆچی ئێمە وامان لێدێت؟

When the immune system is under serious attack,

کاتێک سیستەمی بەرگریمان لەژێر ھەڕەشەی ترسناکە،

it secretes more cytokines,

زیاتر سیتۆکین دەشاردرێتەوە،

which trigger two responses.

دوو وەڵام دروست دەکات.

First, the vagus nerve, which runs through the body into the brain,

سەرەتا دەماری ڤاگوس، کە دەچێتە لەش بۆ ناو مێشک،

quickly transmits the information to the brain stem,

خێرا زانیاریەکە دەجوڵێت بۆ مۆخی مێشک،

passing near an important area of pain processing.

تێپەڕبوون لە نزیک ناوچەی گرنگ لە چارەسەری ئازار.

Second, cytokines travel through the body to the hypothalamus,

دووەم، سیتۆکینەکان گەشت دەکەن بەناو جەستە بۆ لای ھایپۆفالاموس،

the part of the brain responsible for controlling temperature,

ئەو بەشەی مێشک بەرپرسیارە بۆ کۆنترۆڵکردنی پلەی گەرما،

thirst,

تینوویی،

hunger,

برسیەتی،

and sleep,

و خەو،

among other things.

و شتی تر.

When it receives this message,

کاتێک ئەو ئاماژەی پێدەگات،

the hypothalamus produces another molecule

دواوەی ھایپۆفالاموس گەردیلەیەکی تر بەرهەم دەهێنێت

called prostaglandin E2, which gears it up for war.

پێی دەوترێت (پرۆستاگلاندین ئی ٢) کە بۆ بەرگری دەیبەن.

The hypothalamus sends signals that instruct your muscles to contract

ھایپۆفالاموس ئاماژە ردەنێرێت ڕێنمایی ماسولکەکانت دەکات بۆ گرێبەستکردن

and causes a rise in body temperature.

و دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش.

It also makes you sleepy,

و خەواڵوت دەکات،

and you lose your appetite and thirst.

و ئارەزووی خواردن و خواردنەوەت لەدەست دەدەیت.

But what's the point of all of these unpleasant symptoms?

بەڵام مەبەست لە هەموو ئەمانە چییە نیشانەی ناخۆش؟

Well, we're not yet sure,

باشە، هێشتا دڵنیا نین،

but some theorize that they aid in recovery.

بەڵام هەندێک تیۆری دەکەن کە ئەوان یارمەتی دەدەن لە چاکبوونەوە.

The rise in temperature can slow bacteria

بەرزبوونەوەی پلەی گەرما دەتوانێت بەکتریاکان خاو بکات

and help your immune system destroy pathogens.

و یارمەتی سیستەمی بەرگریت دەدات نەخۆشییەکان لەناو ببات

Sleep lets your body channel more energy towards fighting infection.

خەو ڕێگە بە جەستەت دەدات وزەی زیاتر بەرەو شەر لەگەڵ تووشبوون.

When you stop eating, your liver can take up much of the iron in your blood,

کاتێک واز لە خواردن دەھێنیت، جگەرت بەشێکی زۆری ئاسنی ناو خوێنت دەبات،

and since iron is essential for bacterial survival,

و لەو کاتەی ئاسن زۆر گرنگە بۆ مانەوەی بەکتریا،

that effectively starves them.

کە بە شێوەیەکی کاریگەر لە بری ئەوان برسی دەبێت.

Your reduced thirst makes you mildly dehydrated,

کەمی تینوویەتیی بە هێواشی وشکت دەکات،

diminishing transmission through sneezes,

گواستنەوە لە ڕێگەی پژمین،

coughs,

کۆکە،

vomit,

ڕشانەوە،

or diarrhea.

یان سکچوون.

Though it's worth noting that if you don't drink enough water,

هەرچەندە شایەنی ئەوەیە ئەگەر ئاو زۆر نەخۆیتەوە،

that dehydration can become dangerous.

وشکبوون لەوانەیە مەترسیدارتر بێت.

Even the body's aches make you more sensitive,

تەنانەت جەستەیش بەرامبەر ئازار هەستیارترت دەکات،

drawing attention to infected cuts that might be worsening,

سەرنج ڕاکێشان بۆ بڕینی تووشبوو کە لەوانەیە خراپتر بێت،

or even causing your condition.

یان تەنانەت هۆکاری حاڵەتی تۆ.

In addition to physical symptoms,

جگە لە نیشانەکانی جەستەیی،

sickness can also make you irritable,

نەخۆشیش دەتوانێت تۆ بێزار بکات،

sad,

and confused.

خەمبار،

و سەرلێشێواو.

That's because cytokines and prostaglandin

ئەوە بەهۆی سیتۆکین و پرۆستاگلاندین

can reach even higher structures in your brain,

دەتوانێت بگاتە پێکهاتەی بەرزتر لە مێشکت،

disrupting the activity of neurotransmitters,

تێکدانی چالاکییەکە لە گوێزانەوەی دەمارەکان،

like glutamate,

وەک گلۆتامات،

endorphins,

ئەندۆرفین،

serotonin,

سیرۆتۆنین،

and dopamine.

و دۆپۆماین.

This affects areas like the limbic system, which oversees emotions,

ئەمە کاریگەری لەسەر ئەو ناوچانە هەیە وەک سیستەمی لیمبیک، چاودێری هەستەکان دەکات،

and your cerebral cortex, which is involved in reasoning.

و کۆکسی مێشکت کە لە هۆکارکردندا بەشدارە.

So it's actually the body's own immune response

کەواتە لەڕاستی ئەو وەڵامدانەوەی بەرگرییە هی جەستەیە

that causes much of the discomfort you feel every time you get ill.

دەبێتە هۆی زۆر بە نائارامی هەست دەکەیت کە هەر جارێک نەخۆش دەکەویت.

Unfortunately, it doesn't always work perfectly.

بەداخەوە، هەمیشە بە تەواوی کار ناکەن.

Most notably, millions of people worldwide suffer from autoimmune diseases,

لە هەمووی زیاتر، ملیۆنەها کەس لە ھەموو جیهان بەدەست نەخۆشی خۆپارێزییەوە

in which the immune system treats normal bodily cues as threats,

دەناڵێنن، سیستەمی وەک هەڕەشەیەک بەرگری مامەڵەی لەگەڵ دەکات،

so the body attacks itself.

و جەستە پەلاماری خۆی دەدات.

But for the majority of the human race,

بەڵام بۆ زۆرینەی مرۆڤەکان،

millions of years of evolution have fine-tuned the immune system

ملیۆنان ساڵ لە پەرەسەندن سیستەمی بەرگری باش کاریان کردووە

so that it works for, rather than against us.

کەواتە، بۆ ئەوەی نەک لە دژی ئێمە کار بکات.

The symptoms of our illnesses are annoying,

نیشانەکانی نەخۆشییەکانمان زۆر و بێ سەروبەرن،

but collectively, they signify an ancient process

بەڵام بە کۆمەڵ ئەوان پڕۆسەیەکی کۆن واژۆ دەکەن

that will continue barricading our bodies against the outside world

بەردەوام دەبێت لە سەنگەرگرتنی جەستەمان دژی جیهانی دەرەوە

for centuries to come.

بۆ چەندین سەدە دێن.