What are stem cells? - Craig A. Kohn

Translator: Zhila Mawlood Reviewer: Taban Khidr

Imagine two people are listening to music.

دوو كه‌س بێنه‌ پێش چاوت گوێ له‌ مۆسیقا ده‌گرن.

What are the odds

چ ئه‌گه‌رێك هه‌یه‌

that they are listening

كه‌ هه‌ردووكیان گوێ له‌

to the exact same playlist?

هه‌مان لیستی گۆرانی ده‌گرن؟

Probably pretty low.

له‌وانه‌یه‌ ئه‌گه‌رێكی زۆر كه‌م بێت.

After all, everyone has very different tastes in music.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، هه‌موو كه‌سێك به‌جۆرێك چێژ له‌ مۆسیقا وه‌رده‌گرێت.

Now, what are the odds

ئێستا، ئه‌گه‌ری چه‌نده‌ كه‌

that your body will need

جه‌سته‌ت پێویستی به‌

the exact same medical care and treatment

هه‌مان چاودێری پزیشكی و چاره‌سه‌ر ده‌بێت

as another person's body?

وه‌كو له‌ جه‌سته‌ی كه‌سێكی تر؟

Even lower.

ته‌نانه‌ت كه‌متریش.

As we go through our lives,

له‌ ژیانماندا،

each of us will have very different needs

هه‌ریه‌ك له‌ ئێمه‌ پێویستی جیاوازی هه‌یه‌ له‌وانیتر

for our own healthcare.

بۆ چاودێری ته‌ندروستی خۆمان.

Scientists and doctors are constantly researching ways

زانا و پزیشكه‌كان له‌ گه‌ڕان و لێكۆڵینه‌وه‌ی به‌رده‌وامدان به‌ چه‌ند

to make medicine more personalized.

ڕێگه‌یه‌ك تا وا له‌ ده‌رمانه‌كان بكه‌ن زیاتر تایبه‌تكراو بن.

One way they are doing this

یه‌ك له‌و ڕێگه‌یانه‌ بریتییه‌ له‌

is by researching stem cells.

لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ لقه‌ خانه‌كان.

Stem cells are cells that are undifferentiated,

لقه‌ خانه‌كان خانه‌ی جیانه‌كراوه‌ن،

meaning they do not have a specific job or function.

به‌و مانایه‌ی كار و كرداری دیایكراویان نییه‌.

While skin cells protect your body,

له‌كاتێكدا خانه‌ی پێستت جه‌سته‌ت ده‌پارێزێت،

muscle cells contract,

ماسولكه‌خانه‌ كرژ ده‌بێت،

and nerve cells send signals,

ده‌ماره‌ خانه‌ ئاماژه‌ ده‌نێرێت،

stem cells do not have any specific structures or functions.

لقه‌ خانه‌كان هیچ پێكهاته‌ و كرداری دیاریكراویان نییه‌.

Stem cells do have the potential

لقه‌ خانه‌كان ده‌كرێت بگۆڕێن و

to become all other kinds of cells in your body.

ببنه‌ جۆره‌ خانه‌ی تر له‌ جه‌سته‌ت.

Your body uses stem cells

جه‌سته‌ت لقه‌ خانه‌كان به‌كاردێنێت

to replace worn-out cells when they die.

بۆ جێگرتنه‌وه‌ی خانه‌ ماندووه‌كان كاتێك له‌ناوده‌چن.

For example, you completely replace

بۆ نموونه‌، هه‌موو چوار ڕۆژ جارێك

the lining of your intestines every four days.

ناوپۆشی ڕیخۆڵه‌ت به‌ ته‌واوی ده‌گۆڕیت.

Stem cells beneath the lining of your intestines

ئه‌و لقه‌ خانانه‌ی له‌ ژێر ناوپۆشی ریخۆڵه‌ت دان

replace these cells as they wear out.

شوێنی ئه‌م خانانه‌ ده‌گرنه‌وه‌ هه‌ركه‌ له‌ناوده‌چن.

Scientists hope that stem cells could be used

زاناكان هیواخوازن بتوانرێت لقه‌ خانه‌كان به‌كاربهێنرێن له‌

to create a very special kind of personalized medicine

دروستكردنی جۆره‌ ده‌رمانێكی زۆر تایبه‌تكراو

in which we could replace your own body parts with,

كه‌ به‌هۆیه‌وه‌ بتوانین شوێنی به‌شه‌كانی جه‌سته‌ت،

well, your own body parts.

به‌ هه‌مان به‌شی جه‌سته‌ت بگرینه‌وه‌.

Stem cell researchers are working hard

لێكۆڵه‌ره‌وانی لقه‌ خانه‌كان به‌ جددی كارده‌كه‌ن

to find ways in which to use stem cells

بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕێگه‌یه‌ك بۆ به‌كارهێنانی لقه‌ خانه‌

to create new tissue

له‌ دروستكردنی شانه‌ی نوێ

to replace the parts of organs

بۆ شوێنگرتنه‌وه‌ی ئه‌و به‌شانه‌ی ئه‌ندامه‌كان

that are damaged by injury or disease.

كه‌ به‌هۆی نه‌خۆشی یاخود برینداری تێكشكاون

Using stem cells to replace damaged bodily tissue

به‌كارهێنانی لقه‌ خانه‌ له‌ شوێنگرتنه‌وه‌ی شانه‌ تێكشكاوه‌كانی جه‌سته‌

is called regenerative medicine.

پێی ده‌گوترێت پزیشكیی دروستكردنه‌وه‌.

For example, scientists currently use stem cells

بۆ نموونه‌، ئێستا زاناكان لقه‌ خانه‌ به‌كاردێنن

to treat patients with blood diseases

بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و نه‌خۆشانه‌ی نه‌خۆشی خوێنیان هه‌یه‌

such as leukemia.

وه‌كو شێرپه‌نجه‌ی خوێن

Leukemia is a form of cancer

كه‌ به‌ شێكه‌ له‌ شێرپه‌نجه‌

that affects your bone marrow.

كه‌ كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر مۆخی ئێسكت.

Bone marrow is the spongy tissue inside your bones

مۆخی ئێسك شانه‌یه‌كی ئیسفه‌نجییه‌ له‌ناو ئێسكت

where your blood cells are created.

ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ خانه‌كانی خوێن دروست ده‌كرێن.

In leukemia, some of the cells inside your bone marrow

له‌ شێرپه‌نجه‌ی خوێن، هه‌ندێك خانه‌ی ناو مۆخی ئێسكت

grow uncontrollably, crowding out the healthy stem cells

به‌بێ سه‌روبه‌ری گه‌شه‌ ده‌كه‌ن، ئه‌و لقه‌ خانه‌ ته‌ندروستانه‌ دوورده‌خه‌نه‌وه‌

that form your blood cells.

كه‌ خانه‌ی خوێنت دروست ده‌كه‌ن،

Some leukemia patients can receive

هه‌ندێك نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی خوێن ده‌توانن

a stem cell transplant.

گواستنه‌وه‌ی لقه‌ خانه‌یان بۆ ئه‌نجامبدرێت

These new stem cells will create

ئه‌م لقه‌ خانه‌ نوێیانه‌ ئه‌و خانه‌ی خوێنانه‌ی

the blood cells needed by the patient's body.

كه‌ جه‌سته‌ی نه‌خۆش پێویستیه‌تی دروست ده‌كه‌ن.

There are actually multiple kinds

ڕاستییه‌كه‌ی چه‌ندین جۆری

of stem cells that scientists can use

لقه‌ خانه‌ هه‌ن كه‌ زاناكان ده‌توانن به‌كاری بێنن

for medical treatments and research.

له‌ لێكۆڵینه‌وه‌ و چاره‌سه‌ری پزیشكیی.

Adult stem cells or tissue-specific stem cells

لقه‌ خانه‌ پێگه‌یشتووه‌كان یاخود ئه‌و لقه‌ خانانه‌ی شانه‌ی دیاریكراویان هه‌یه‌

are found in small numbers

به‌ ژماره‌یه‌كی كه‌م

in most of your body's tissues.

له‌ زۆربه‌ی شانه‌كانی جه‌سته‌ت هه‌ن.

Tissue-specific stem cells replace

لقه‌ خانه‌ی شانهی‌ دیاریكراو شوێنی

the existing cells in your organs

خانه‌ ژێوه‌ره‌كانی ئه‌ندامه‌كانت ده‌گرنه‌وه‌

as they wear out and die.

هه‌ركه‌ له‌ناوده‌چن و ده‌مرن.

Embryonic stem cells are created

لقه‌ خانه‌ كۆرپه‌له‌ییه‌كان له‌و كۆرپه‌له‌ جێماوانه‌

from leftover embryos that are willingly donated

دروستده‌كرێن كه‌ خۆبه‌خشانه‌ ده‌به‌خشرێن

by patients from fertility clinics.

له‌لایه‌ن نه‌خۆشان له‌ نۆرینگه‌ی پیتاندن.

Unlike tissue-specific stem cells,

به‌ پێچه‌وانه‌ی لقه‌ خانه‌ شانه‌ دیاریكراوه‌كان،

embryonic stem cells are pluripotent.

لقه‌ خانه‌ كۆرپه‌له‌ییه‌كان فره‌ توانستن.

This means that they can be grown

به‌و مانایه‌ی ده‌توانن گه‌وره‌ ببن

into any kind of tissue in the body.

بۆ هه‌ر جۆره‌ شانه‌یه‌ك له‌ جه‌سته‌.

A third kind of stem cells

جۆری سێیه‌می لقه‌ خانه‌

is called induced pluripotent stem cells.

پێی ده‌گوترێت لقه‌ خانه‌ی فره‌ توانستی پێكهێنراو.

These are regular skin, fat, liver, or other cells

ئه‌مانه‌ خانه‌ی ئاسایی پێست، چه‌وریی، جگه‌ر یاخود خانه‌یتر

that scientists have changed

كه‌ زاناكان گۆڕیویانن

to behave like embryonic stem cells.

تا وه‌كو لقه‌ خانه‌ كۆرپه‌له‌ییه‌كان ڕه‌فتار بكه‌ن.

Like embryonic stem cells,

وه‌كو لقه‌ خانه‌ كۆرپه‌له‌ییه‌كان،

they, too, can become any kind of cell in the body.

ئه‌مانیش ده‌توانن ببنه‌ هه‌ر جۆره‌ خانه‌یه‌ك له‌ جه‌سته‌.

While scientists and doctors hope to use

له‌كاتێكدا زانا و پزیشكه‌كان هیواخوازن

all of these kinds of stem cells

هه‌موو ئه‌و جۆره‌ لقه‌ خانانه‌ به‌كاربێنن

to create new tissue to heal your body,

بۆ دروستكردنی شانه‌ی نوێ بۆ چاره‌سه‌ركردنی جه‌سته‌ت.

they can also use stem cells

ده‌شتوانن لقه‌ خانه‌ به‌كاربێنن

to help understand how the body works.

له‌ یارمه‌تیدان بۆ تێگه‌یشتن له‌ چۆنێتی كاركردنی جه‌سته‌ت.

Scientists can watch stem cells develop

زاناكان ده‌توانن چاودێری گەشەکردنی لقه‌ خانه‌كان بكه‌ن

into tissue to understand the mechnanisms

بۆ شانه‌ بۆ تێگه‌یشتن له‌و میكانیزمانه‌ی

that the body uses to create new tissue

كه‌ جه‌سته‌ به‌كاری دێنێت بۆ دروستكردنی شانه‌ی نوێ

in a controlled and regulated way.

به‌ ڕێگه‌یه‌كی ڕێكخراو.

Scientists hope that with more research,

زانایان هیواخوازن له‌گه‌ڵ لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتر،

they can not only develop specialized medicine

ته‌نیا ده‌رمانی تایبه‌تكراو بره‌و پێ نەده‌ن

that is specific to your body

كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ جه‌سته‌ت

but also better understand

به‌ڵكو باشتر تێبگات له‌

چۆنێتی كاركردنی جه‌سته‌ت،

how your body functions,

both when it's healthy

له‌ هه‌ردوو باردا: كه‌ ته‌ندروست بێت

and when it's not.

و كه‌ ته‌ندروست نه‌بێت.