The dark history of bananas - John Soluri

Translator: bnar muhamad Reviewer: mabbast chato

On a December night in 1910, the exiled former leader of Honduras,

لە شەوێکی کانونی یەکەمی ساڵی ۱۹۱۰دا، سەرکردەی پێشووی دوورخراوەی هۆندوراسەکان،

Manuel Bonilla, boarded a borrowed yacht in New Orleans.

مانوێل بۆنیلا، خۆی گەیاندە سەر یەختێکی بە قەرز وەرگیراوە لە نیوئایلینس.

With a group of heavily armed accomplices,

لە گەڵ کۆمەڵێک لە هاوپەیمانان کە چەکداری بەهێز بوون،

he set sail for Honduras in hopes of reclaiming power

ئەو گەشتی کرد بۆ هۆندوراز بە هیوای بۆ دووبارە بنیادناوەوەی دەسەڵات

by whatever means necessary.

بە هەر مەبەستێک کە پێویست بێت.

Bonilla had a powerful backer,

بۆنیلا هێزێکی پشتگیریکەری هەبوو،

the future leader of a notorious organization

سەرۆکی داهاتوو لە ڕێکخراوێکی ناسراو

known throughout Latin America as El Pulpo, or "the Octopus,"

لە ئەمریکای لاتینیش ناسراوە وەک ئێل پولپۆ، یان "ئۆکتۆبۆس"،

for its long reach.

بۆ درێژترین مەودا.

The infamous El Pulpo was a U.S. corporation

ئێل پولپۆی ناسراو کۆمپانیایەکی ئەمریکا بوو

trafficking in, of all things, bananas.

بازرگانی کردنی بە مۆز، هەموو شتێک،

It was officially known as United Fruit Company—

به فەرمی ناسرا وەک کۆمپانیای یونایتد فریت

or Chiquita Brands International today.

یان براندەکانی چیکیتا نێودەوڵەتی ئەمڕۆ.

First cultivated in Southeast Asia thousands of years ago,

یەکەم چاندنە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا هەزاران ساڵ پێش ئێستا،

bananas reached the Americas in the early 1500s,

لەسەرەتای ۱٥۰۰ کان مۆز گەیشتە ئەمریکا،

where enslaved Africans cultivated them in plots alongside sugar plantations.

لە پلانەکەیدا ئەفریقیەکانی بە کۆیلە کرد لە کێڵگەی شەکر.

There were many different bananas,

زۆر جۆری جیاوازی مۆزی هەبوو،

most of which looked nothing like the bananas in supermarket aisles today.

کە زۆربەیان وەک ئەم جۆرە مۆزە نەبوون ئێستا لە سوپەرمارکێتەکان دەرئەکەون.

In the 1800s, captains from New Orleans and New England

لە ساڵی ۱٨۰۰دا، کاپتن لە نیو ئۆرلینز و نیو ئینگلاند

ventured to the Caribbean in search of coconuts and other goods.

سەرکێشی کرد بۆ کاریبی لە گەڕان بۆ گوێزی هیندی و کەلوپەلی تر.

They began to experiment with bananas, purchasing one kind,

دەستیان کرد بە تاقیکردنەوە لەگەڵ مۆز، بە کرینی یەک جۆر،

called Gros Michel, from Afro-Caribbean farmers in Jamaica, Cuba, and Honduras.

پێی دەوترێت گرۆس میشێل، لە ئەفرۆ کاریبی جوتیاران لە جامایکا و کوبا و هۆندوراز.

Gros Michel bananas produced large bunches of relatively thick-skinned fruit—

گرۆس میچێل کۆمەڵەیەکی بەرهەمهێنی میوەیە بە تا ڕادەیەک ئەستوور و تەنک-

ideal for shipping.

بەئاسانی لە کەشتی باردەکران.

By the end of the 1800s, bananas were a hit in the US.

لە کۆتایی ەکانی ۱٨۰۰کان دا، مۆز سەرکەوتوو بوو لە ئەمریکا.

They were affordable, available year-round,

ئەوان بە رادەیەکی زۆر، ساڵانە بەردەست دەبوون،

and endorsed by medical doctors.

و لەلایەن پزیشکانی پزیشکییەوە پەسەند کراوە.

As bananas became big business,

کە مۆز بوو بە بازرگانییەکی گەورە،

U.S. fruit companies wanted to grow their own bananas.

کۆمپانیا میوەی ویلایەتە یەکگرتووەکان ویستیان مۆزی خۆیان گەشە پێبکەن.

In order to secure access to land,

بۆ ئەوەی دەستگەیشتن بە وشکانی پارێزراو بێت،

banana moguls lobbied and bribed government officials in Central America,

دەسەڵادارانی مۆز پشتگیری و بەرتیلیان دا بەرپرسانی حکومەت لە ئەمریکای ناوەڕاست،

and even funded coups to ensure they had allies in power.

و تەنانەت پارەی کودەتا وایکرد ئەوان هاوهێزیان لە دەسەڵاتدا هەبێت.

In Honduras, Manuel Bonilla repaid the banana man

له هۆندوراز، مانوێل بۆنیلا پیاوی مۆزەکە

who had financed his return to power with land concessions.

کە دارایی گەڕاندەوە بۆ دەسەڵات بە دەست بە سەر داگرتنی زەوی.

By the 1930s, one company dominated the region: United Fruit,

تا دەیەی ۱۹۳۰ کۆمپانیایەک زاڵ بوو لە هەرێمەکە: میوەی یەکگرتوو،

who owned over 40% of Guatemala’s arable land at one point.

کە خاوەنی زیاتر لە ٤۰%ی گوتیمالا بوو لە یەک کاتدا.

They cleared rainforest in Costa Rica, Colombia, Guatemala, Honduras,

دارستانی بارانیان لە کۆستاریکا پاک کردەوە کۆڵۆمبیا، گوتیمالا، هۆندوراز،

and Panama to build plantations,

و پاناما بۆ دروستکردنی کێڵگە،

along with railroads, ports, and towns to house workers.

لەگەڵ هێڵی ئاسنین، بەندەرەکان و شارۆچکەکان بۆ کرێکاری خانوو،

Lured by relatively high-paying jobs, people migrated to banana zones.

بە پێدانی برێکی زۆر بەرامبەر ئەم کارە، خەڵک کۆچیان کرد بۆ هەرێمی مۆز.

From Guatemala to Colombia,

لە گوتیمالا وە بۆ کۆڵۆمبیا،

United Fruit’s plantations grew exclusively Gros Michel bananas.

کێڵگەی یونایتد فریت گەشەی کرد تایبەت بە برۆس میشێل مۆز.

These densely packed farms had little biological diversity,

ئەو کێڵگە پڕ لە بارانە جیاوازی یەکی بچوکی بایۆلۆجی هەبوو،

making them ripe for disease epidemics.

وا دەکات کە ئەوان سوودبەخش بن بۆ پەتای نەخۆشی.

The infrastructure connecting these vulnerable farms

ژێرخانەکانی بە یەکەوە بەست بەم کێڵگە لاوازانە

could quickly spread disease:

لەوانەیە بە خێرایی نەخۆشی بڵاو بکاتەوە:

pathogens could hitch a ride from one farm to another on workers’ boots,

نەخۆشیەکان دەتوانن لە کێڵگەیەک بگوازرێنەوە بۆ کێڵگەیەکی تر بەهۆی رێکاری کرێکارەکان،

railroad cars, and steamships.

سەیارەی شەمەندەفەر، وە کەشتی هەڵمی

That’s exactly what happened in the 1910s,

ئەوە ڕێک ئەوەیە کە لە ۱۹۱۰ کان ڕوویدا،

when a fungus began to level Gros Michel banana plantations,

کاتێک میشێل لە کێڵگەی مۆز دەستی کرد بە ئاراستەی قارچک،

first in Panama, and later throughout Central America,

یەکەم جار لە پاناما، وە دواتر لە ماوەی ناوەندی ئەمریکا،

spreading quickly via the same system that had enabled big profits and cheap bananas.

بڵاوبونەوەی خێرا لە ڕێگەی هەمان سیستەمەوە کە قازانجی گەورەی هەبوو و هەرزان

In a race against “Panama Disease,”

لە پێشبڕکێیەک دژی" نەخۆشی پەنەما"،

banana companies abandoned infected plantations

کۆمپانیاکانی مۆز وازیان لێبهێ کێڵگەی توشبوون

in Costa Rica, Honduras, and Guatemala,

لە کۆستاریکا و هۆندوراس و گواتیمالا،

leaving thousands of farmers and workers jobless.

بەجێهێشتنی هەزاران جوتیار و کرێکار بێ کار.

The companies then felled extensive tracts of rainforests

دواتر کۆمپانیاکان کەوتنە برین و فراوانی دارستانە باراناویەکان

in order to establish new plantations.

بۆ دامەزراندنی کێڵگەی نوێ.

After World War II,

دوای جەنگی جیهانی دووەم،

the dictatorships with which United Fruit had partnered in Guatemala and Honduras

دیکتاتۆریەکان لەگەڵ یونایتد فریت هاوبەشی کرد لە گوتیمالا و هۆندوراز

yielded to democratically elected governments that called for land reform.

بە شێوەیەکی دیموکراتی هەڵبژێردرا حکومەتەکان کە داوای چاکسازی زەویان کرد.

In Guatemala, President Jacobo Arbenz tried to buy back land from United Fruit

له گواتمالا سه رۆک جاکۆبو ئه ربنز هەوڵی دا زەوی بکڕێتەوە لە بەروبومی یەگرتوو

and redistribute it to landless farmers.

و دووبارە دابەشی بکە بەسەر جوتیارە بێ زەویەکان.

The Arbenz government offered to pay a price based on tax records—

حکومەتی ئاربنز پێشنیاری پێدانی پارەی کرد دانانی نرخ لەسەر بنەمای باج

where United Fruit had underreported the value of the land.

کاتێک یونایتد فریت ڕاپۆرتی دا بەهۆی بەهای زەویەکە،

El Pulpo was not happy.

ئێل پولپۆ دڵخۆش نەبوو.

The company launched propaganda campaigns against Arbenz

کۆمپانیاکە پڕوپاگەندەی کردووە هەڵمەتەکان دژی ئاربێنز

and called on its deep connections in the US Government for help.

و بانگی پەیوەندیە قوڵەکانی کرد لە حکومەتی ئەمریکا بۆ یارمەتی.

Citing fears of communism, the CIA orchestrated the overthrow

بە ئاماژەدان بە ترس لە کۆمۆنیزم سی ئای ئەی ئۆکسترایری کرد بە سەرهەڵدانەکە

of the democratically elected Arbenz in 1954.

لە هەڵبژێردراوی دیموکراتی ئاربنز لە ساڵی ۱۹٥٤.

That same year in Honduras, thousands of United Fruit workers went on strike

هەر ئەو ساڵە لە هۆندوراز، هەزاران کرێکارانی یونایتد فریت مانگرتنیان کرد

until the company agreed to recognize a new labor union.

هەتا کۆمپانیاکە ڕازی بوو بە ناسینەوە یەکێتیەکی نوێی کرێکاران

With the political and economic costs of running from Panama Disease escalating,

بەتێچوونی سیاسی و ئابووری لە هەڵکردنی نەخۆشی پەنەما

United Fruit finally switched from Gros Michel

یونایتد فریت لە کۆتاییدا گۆڕدرا لە گرۆس میشێل

to Panama disease-resistant Cavendish bananas in the early 1960s.

بۆ بەرگری نەخۆشی پەنەما کاڤێندیش مۆز لە سەرەتای ساڵی ۱۹٦۰ەکان.

Today, bananas are no longer as economically vital in Central America,

ئەمڕۆ، چیتر مۆز لە ڕووی ئابوریەوە لە ئەمەریکای ناوەڕاست،

and United Fruit Company, rechristened Chiquita,

و کۆمپانیای یونایتد فریت چیکیتای دووبارە دروست کردەوە،

has lost its stranglehold on Latin American politics.

لە بنەو ی لە دەست دا لەسەر سیاسەتی ئەمریکای لاتین.

But the modern banana industry isn’t without problems.

بەڵام پیشەسازی مۆزی هاوچەرخ بێ کێشە نییە.

Cavendish bananas require frequent applications of pesticides

مۆزی کاڤێندیش پێویستی بە دووبارەبوونەوەیە بەکارهێنانی دەرمانە سابووەکان

that create hazards for farmworkers and ecosystems.

کە مەترسی دروست دەکات بۆ کرێکارانی کێڵگە و سیستەمی زیندەیی.

And though they’re resistant to the particular pathogen

و هەرچەندە ئەوان بەرگری دەکەن بۆ نەخۆشیە تایبەتیەکان

that affected Gros Michel bananas,

کەوا کاریگەری لەسەر گرۆس میشێل مۆز کرد،

Cavendish farms also lack biological diversity,

کێڵگەکانی کاڤێندیش هەروەها هەم جۆرت زیندەزانیان کەم بوو.

leaving the banana trade ripe for another pandemic.

مۆزی بازرگانی پێشگەیشتوویان بۆ پەتایەکی دیکە جێهێشت.