The dark history of bananas - John Soluri

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Rysia Wand

On a December night in 1910, the exiled former leader of Honduras,

W grudniową noc 1910 roku

przebywający na wygnaniu były przywódca Hondurasu

Manuel Bonilla, boarded a borrowed yacht in New Orleans.

Manuel Bonilla wszedł na pokład pożyczonego jachtu w Nowym Orleanie.

With a group of heavily armed accomplices,

Wraz z grupą uzbrojonych pomocników

he set sail for Honduras in hopes of reclaiming power

ruszył do Hondurasu z planem odzyskania władzy

by whatever means necessary.

za wszelką cenę.

Bonilla had a powerful backer,

Bonilla miał potężnego sponsora,

the future leader of a notorious organization

przyszłego szefa owianej złą sławą spółki

known throughout Latin America as El Pulpo, or "the Octopus,"

znanej w całej Ameryce Łacińskiej jako El Pulpo lub "Ośmiornica",

for its long reach.

ze względu na duży zasięg.

The infamous El Pulpo was a U.S. corporation

Niesławny amerykański koncern El Pulpo

trafficking in, of all things, bananas.

zajmował się przemytem… bananów.

It was officially known as United Fruit Company—

Oficjalnie był znany pod nazwą United Fruit Company,

or Chiquita Brands International today.

obecnie Chiquita Brands International.

First cultivated in Southeast Asia thousands of years ago,

Uprawiane od tysięcy lat w Azji Południowo-Wschodniej,

bananas reached the Americas in the early 1500s,

banany na początku XVI wieku dotarły do Ameryki,

where enslaved Africans cultivated them in plots alongside sugar plantations.

gdzie afrykańscy niewolnicy uprawiali je na poletkach obok plantacji trzciny.

There were many different bananas,

Spośród wielu różnych bananów

most of which looked nothing like the bananas in supermarket aisles today.

większość nie przypominała bananów z dzisiejszych supermarketów.

In the 1800s, captains from New Orleans and New England

Na początku XIX wieku kapitanowie z Nowego Orleanu i Nowej Anglii

ventured to the Caribbean in search of coconuts and other goods.

wyruszyli na Karaiby w poszukiwaniu kokosów i innych towarów.

They began to experiment with bananas, purchasing one kind,

Zaczęli eksperymenty z bananami, od kupna gatunku o nazwie

called Gros Michel, from Afro-Caribbean farmers in Jamaica, Cuba, and Honduras.

Gros Michel od rolników afro-karaibskich na Jamajce, Kubie i w Hondurasie.

Gros Michel bananas produced large bunches of relatively thick-skinned fruit—

Banany Gros Michel, dzięki wielkim kiściom owoców o stosunkowo grubej skórce,

ideal for shipping.

były idealne do transportu.

By the end of the 1800s, bananas were a hit in the US.

W pierwszej dekadzie XIX wieku banany stały się hitem w USA.

They were affordable, available year-round,

Były niedrogie, dostępne przez cały rok

and endorsed by medical doctors.

i polecane przez lekarzy.

As bananas became big business,

Gdy banany stały się wielkim biznesem,

U.S. fruit companies wanted to grow their own bananas.

amerykańskie koncerny owocowe zapragnęły uprawiać własne banany.

In order to secure access to land,

Chcąc zapewnić sobie dostęp do ziemi,

banana moguls lobbied and bribed government officials in Central America,

bananowi potentaci lobbowali i przekupywali

oficjeli w Ameryce Środkowej,

and even funded coups to ensure they had allies in power.

a nawet sponsorowali zamachy stanu, aby mieć u władzy sojuszników.

In Honduras, Manuel Bonilla repaid the banana man

W Hondurasie Manuel Bonilla wynagrodził bananowemu potentatowi

who had financed his return to power with land concessions.

sfinansowanie powrotu do władzy przyznaniem koncesji na uprawę ziemi.

By the 1930s, one company dominated the region: United Fruit,

W latach 30. XX wieku cały region zdominowała jedna spółka - United Fruit.

who owned over 40% of Guatemala’s arable land at one point.

W pewnym momencie należało do nich ponad 40% ziemi ornej w Gwatemali.

They cleared rainforest in Costa Rica, Colombia, Guatemala, Honduras,

Wycięli lasy deszczowe w Kostaryce, Kolumbii, Gwatemali, Hondurasie

and Panama to build plantations,

i Panamie pod przyszłe plantacje,

along with railroads, ports, and towns to house workers.

kolej, porty oraz miasta dla robotników.

Lured by relatively high-paying jobs, people migrated to banana zones.

Ludzie, zwabieni dobrze płatną pracą, jechali do bananowej strefy.

From Guatemala to Colombia,

Od Gwatemali do Kolumbii

United Fruit’s plantations grew exclusively Gros Michel bananas.

na plantacjach United Fruit rosły wyłącznie banany Gros Michel.

These densely packed farms had little biological diversity,

Gęsto upakowane pola o małej różnorodności biologicznej

making them ripe for disease epidemics.

były podatnym gruntem dla epidemii chorób.

The infrastructure connecting these vulnerable farms

Infrastruktura łącząca zagrożone poletka

could quickly spread disease:

sprzyjała szybkiemu roznoszeniu chorób.

pathogens could hitch a ride from one farm to another on workers’ boots,

Patogeny podróżowały na kolejne pola na butach robotników,

railroad cars, and steamships.

wagonach i statkach parowych.

That’s exactly what happened in the 1910s,

Właśnie tak się stało w drugiej dekadzie XX wieku,

when a fungus began to level Gros Michel banana plantations,

gdy grzyb zniszczył plantacje bananów Gros Michel

first in Panama, and later throughout Central America,

w Panamie, a potem całej Ameryce Środkowej,

spreading quickly via the same system that had enabled big profits and cheap bananas.

szerząc się przez system, który wcześniej dawał duże zyski i tanie banany.

In a race against “Panama Disease,”

W wyścigu z "chorobą panamską"

banana companies abandoned infected plantations

koncerny bananowe porzuciły zarażone plantacje

in Costa Rica, Honduras, and Guatemala,

w Kostaryce, Hondurasie i Gwatemali,

leaving thousands of farmers and workers jobless.

pozostawiając tysiące ludzi bez pracy.

The companies then felled extensive tracts of rainforests

Następnie wycięły ogromne połacie lasów deszczowych,

in order to establish new plantations.

aby założyć nowe plantacje.

After World War II,

Po drugiej wojnie światowej

the dictatorships with which United Fruit had partnered in Guatemala and Honduras

dyktatury współpracujące z United Fruit w Gwatemali i Hondurasie

yielded to democratically elected governments that called for land reform.

ustąpiły demokratycznie wybranym rządom, które wezwały do reformy rolnej.

In Guatemala, President Jacobo Arbenz tried to buy back land from United Fruit

W Gwatemali prezydent Jacobo Arbenz próbował odkupić ziemię od United Fruit

and redistribute it to landless farmers.

i rozdzielić ją między rolników bez ziemi.

The Arbenz government offered to pay a price based on tax records—

Rząd Arbenza zaproponował cenę

na podstawie zeznań podatkowych United Fruit,

where United Fruit had underreported the value of the land.

zaniżających wartość ziemi.

El Pulpo was not happy.

El Pulpo nie było zadowolone.

The company launched propaganda campaigns against Arbenz

Korporacja uruchomiła kampanię propagandową przeciwko Arbenzowi

and called on its deep connections in the US Government for help.

i użyła swoich powiązań z rządem USA.

Citing fears of communism, the CIA orchestrated the overthrow

Rzekomy strach przed komunizmem pozwolił CIA zaaranżować

obalenie demokratycznie wybranego rządu Arbenza w 1954 roku.

of the democratically elected Arbenz in 1954.

That same year in Honduras, thousands of United Fruit workers went on strike

W tym samym roku tysiące pracowników United Fruit w Hondurasie strajkowało,

until the company agreed to recognize a new labor union.

żeby zmusić korporację do uznania nowego związku zawodowego.

With the political and economic costs of running from Panama Disease escalating,

Przez rosnące polityczne i ekonomiczne koszty ucieczki od choroby panamskiej

United Fruit finally switched from Gros Michel

United Fruit ostatecznie przerzuciło się z Gros Michel

to Panama disease-resistant Cavendish bananas in the early 1960s.

na początku lat 60. na Cavendish, banany odporne na chorobę panamską.

Today, bananas are no longer as economically vital in Central America,

Obecnie banany nie są już tak ważne dla gospodarki Ameryki Środkowej,

and United Fruit Company, rechristened Chiquita,

a United Fruit Company, przemianowana na Chiquita,

has lost its stranglehold on Latin American politics.

straciła kontrolę nad polityką Ameryki Łacińskiej.

But the modern banana industry isn’t without problems.

Jednak współczesny przemysł bananowy ma swoje problemy.

Cavendish bananas require frequent applications of pesticides

Banany Cavendish wymagają częstego stosowania pestycydów.

that create hazards for farmworkers and ecosystems.

co tworzy zagrożenie dla robotników oraz ekosystemu.

And though they’re resistant to the particular pathogen

Mimo odporności na patogen,

that affected Gros Michel bananas,

który zdziesiątkował banany Gros Michel,

Cavendish farms also lack biological diversity,

uprawom Cavendish też brakuje różnorodności biologicznej,

leaving the banana trade ripe for another pandemic.

a to szykuje grunt pod następną pandemię.