The dark history of bananas - John Soluri

Translator: Cihat Akbay Reviewer: Rastbêjê Çalî

On a December night in 1910, the exiled former leader of Honduras,

Di şeveke Berfanbara 1910an de, serkirdeyê berê yê mişextkirî yê Hondûrasê,

Manuel Bonilla, boarded a borrowed yacht in New Orleans.

Manûel Bonîlla li New Orleansê siwarê yateke deynkirî bû.

With a group of heavily armed accomplices,

Digel komeke şirîkên sûc ên bi çekên giran,

he set sail for Honduras in hopes of reclaiming power

çi pêwîst dike bila bike bi hêviya ji nû ve bidestxistina desthilatê

by whatever means necessary.

bo Hondûrasê bavan vekir.

Bonilla had a powerful backer,

Bonîlla xwedî piştevanekî hêzdar bû,

the future leader of a notorious organization

sergerdeyê dahatû yê rêxistina bednav a ku li seranserê

known throughout Latin America as El Pulpo, or "the Octopus,"

Amerîkaya Latînî wek El Pûlpo an jî "Heştpê" dihat zanîn

for its long reach.

ji ber dorhêla wê ya fireh.

The infamous El Pulpo was a U.S. corporation

El Pûlpo ya bednav a kompaniya US ê bû,

trafficking in, of all things, bananas.

bazirganî, ji her tiştî, mozan.

It was officially known as United Fruit Company—

Ew bi awayekî fermî wek e pargîdaniya fêkiyên yekbûyî

or Chiquita Brands International today.

an markên Chiquita yên navnetewî yên îro.

First cultivated in Southeast Asia thousands of years ago,

yekem çandin berî hezar salan li Başûrê Rojhilatê Asyayê bû,

bananas reached the Americas in the early 1500s,

mûz di serê 1500an de gihaştin Amerîkayê,

where enslaved Africans cultivated them in plots alongside sugar plantations.

ku afrîkayiyên kolekirî li rex çandingehên şekirê di zeviyan de çandin.

There were many different bananas,

Li wir gelek mûzên cihêreng hebûn,

most of which looked nothing like the bananas in supermarket aisles today.

piraniya wan nedişibiyan mûzên ku di navbirên supermarketên îroyîn de ne.

In the 1800s, captains from New Orleans and New England

Di 1800an de kaptanên ji New Orleans û New Englandê

ventured to the Caribbean in search of coconuts and other goods.

bo lêgerîna gûz û tiştênên din çûne Karayîbanê.

They began to experiment with bananas, purchasing one kind,

wan bi mûzan dest bi ezmûnkirinê kir, yek cûn kirîn.

called Gros Michel, from Afro-Caribbean farmers in Jamaica, Cuba, and Honduras.

bi navê Gros Michel, ji cotkarên afro-karîbî li camayka, kuba, û honduras ê.

Gros Michel bananas produced large bunches of relatively thick-skinned fruit—

Mûzên Gros Michel komek e mezin ji fêkiyên nisbî yên çermîn çêkirin

ideal for shipping.

ji bo barkirina nimoneyî.

By the end of the 1800s, bananas were a hit in the US.

Di dawiya 1800an de mûz li DYA yê pê ketin.

They were affordable, available year-round,

Ew erzan bûn, heya salekî berdest bûn

and endorsed by medical doctors.

û ji hêla bijîşkên tibê dihatin erêkirin.

As bananas became big business,

Gava ku mûz bûn bazirganiyeke mezin,

U.S. fruit companies wanted to grow their own bananas.

pargîdaniyên fêkîyan ên DYA yê xwestin mûzên xwe biçinin û berhemên wan wergirin.

In order to secure access to land,

Bo misogerkirina gihaniya axê,

banana moguls lobbied and bribed government officials in Central America,

karsazên dewlemend ên mûzan li Amerîkaya Navîn bandor li rayedarên hikûmetan kirin û bertîl dan wan

and even funded coups to ensure they had allies in power.

û bo ku heya hevalbendên wan desthilata xwe esehî bikin derbe fînanse kirin.

In Honduras, Manuel Bonilla repaid the banana man

Li Hondûrasê, Manûel Bonîlla bi takemafên xakê karsazê mûzan ê ku

who had financed his return to power with land concessions.

bo ji nû ve bidestxistina desthilatê ew fînanse kiriye diravê wî lê vegerand.

By the 1930s, one company dominated the region: United Fruit,

Heya 1930an pargîdaniyek bu serwerê herêmê: United Fruit,

who owned over 40% of Guatemala’s arable land at one point.

a ku heya demekê bûye xwedî sedî 40î zêdetir xaka çandbar a Guatemalayê.

They cleared rainforest in Costa Rica, Colombia, Guatemala, Honduras,

Ji bo avakirina çandingehên ku karkeran xweyî dikin

and Panama to build plantations,

digel rêhesin, bender û bajarokan

along with railroads, ports, and towns to house workers.

wan li Kosta Rîka, Kolombiya, Guatemala, Hondûras û Panamayê daristanên baranê paqij kirin.

Lured by relatively high-paying jobs, people migrated to banana zones.

Yên ku ji hêla mizên bilind dihatin kişandin barê deverên mûzan kirin.

From Guatemala to Colombia,

Ji Guatemalayê heta Kolombiyayê,

United Fruit’s plantations grew exclusively Gros Michel bananas.

çandingehên United Fruits ê bi tenê mûzên Gros Michel ê çandin û berhemên wan wergirtin.

These densely packed farms had little biological diversity,

Ev cotgehên ku bi awayekî gur hatine dagirtin xwedî curbicuriyeke biyolojîk a hindik bûn

making them ripe for disease epidemics.

û ew bo şewbên nexweşiyan gihaştî kirin.

The infrastructure connecting these vulnerable farms

Binêsaziya ku van cotgehên şikestinbar girê dide

could quickly spread disease:

dikare bi awayekî lezgîn nexweşiyê belav bike:

pathogens could hitch a ride from one farm to another on workers’ boots,

Patojen bi putîn, vagon û keştiyên dûkeliyên wan

railroad cars, and steamships.

dikarin ji cotgehekê derbasî yeke din bibin.

That’s exactly what happened in the 1910s,

Di 1910an de kuvek bi navgîniya heman pergala ku

when a fungus began to level Gros Michel banana plantations,

karên mezin û mûzên erzan peyde dike belav bû

first in Panama, and later throughout Central America,

û pêşîn li Panamayê, paşê li seranserê Amerîkaya Navîn

spreading quickly via the same system that had enabled big profits and cheap bananas.

zirar dan çandingehên mûzên Gros Michel`ê.

In a race against “Panama Disease,”

Di pêşbirka li dijî "Nexweşiya Panamayê",

banana companies abandoned infected plantations

pargîdaniyên mûzan çandingehên enfektebûyî terkandin

in Costa Rica, Honduras, and Guatemala,

li Kosta Rîka, Hondûras û Guatemalayê

leaving thousands of farmers and workers jobless.

bi hezaran cotkar û karker bêkar hîştin.

The companies then felled extensive tracts of rainforests

Pargîdaniyan paşê bo sazkirina çandingehên nû

in order to establish new plantations.

qadên fireh ên daristanên baranê daxistin.

After World War II,

Piştî Şerê Cîhanê yê Duyem,

the dictatorships with which United Fruit had partnered in Guatemala and Honduras

dîktatorîyên Guatemala û Hondûrasê yên ku United Fruit bi wan re hevkar bûye

yielded to democratically elected governments that called for land reform.

hikûmetên ku bi awayekî demokratîk hatine hilbijartin ên ku banga reforma axê kir radestî wan bû.

In Guatemala, President Jacobo Arbenz tried to buy back land from United Fruit

Li Guatemalayê, serok Jakobo Arbenz hewl da ji United Fruit ê xak bikire

and redistribute it to landless farmers.

û wê di nav cotkarên bêxak de par bike.

The Arbenz government offered to pay a price based on tax records—

Hikûmeta Arbenz, warên ku United Fruit tê de nirxê eraziyê kêm diyar dikir

where United Fruit had underreported the value of the land.

berdêleke ku xwe dispêre tomarên bacê pêşniyaz kirin.

El Pulpo was not happy.

El Pûlpo ne dilxweş bû.

The company launched propaganda campaigns against Arbenz

Pargîdaniyê li dijî Arbenz dest bi helmetên propagandayê kirin

and called on its deep connections in the US Government for help.

û alîkariyê jî ji nasên xwe yên kûr li hikûmeta DYA yê xwest.

Citing fears of communism, the CIA orchestrated the overthrow

CIA tirsa komunîzmê wek hincet nîşan da û derbe li dijî Arbenzê ku

of the democratically elected Arbenz in 1954.

di 1954an de bi awayekî demokratîk hatiye hilbijartin bi rêk xist.

That same year in Honduras, thousands of United Fruit workers went on strike

Heman salî li Hondûrasê heya ku pargîdanî sendîkake

until the company agreed to recognize a new labor union.

karkeran a nû bipejirîne bi hezaran karkerên United Fruit ê dev ji kar berdan.

With the political and economic costs of running from Panama Disease escalating,

Ji rêva Nexweşiya Panamayê bi zêdebûna lêçûnên polîtîk û aboriyî,

United Fruit finally switched from Gros Michel

United Fruit di serê 1960an de ji Gros Michel ê

to Panama disease-resistant Cavendish bananas in the early 1960s.

derbasî mûzên Cavendish ê yên tirûşdar bû.

Today, bananas are no longer as economically vital in Central America,

Îro, mûz êdî li Amerîkaya Navîn ji aliyê aborî ve ne girîng in

and United Fruit Company, rechristened Chiquita,

û United Fruit Company a ku wek Chiquita navê xwe guhartiye,

has lost its stranglehold on Latin American politics.

êdî di siyaseta Amerîkaya Latînî de serweriya xwe winda kir.

But the modern banana industry isn’t without problems.

Lê pîşesaziya nûjen a mûzan ne bêkêşe ye.

Cavendish bananas require frequent applications of pesticides

Mûzên Cavendish ê sepanên ku dermanên kêz ên timik bo

that create hazards for farmworkers and ecosystems.

cotkar û ekosîsteman xetere çêdike pêwîst dike.

And though they’re resistant to the particular pathogen

Digel ku patojenên diyar ên ku bandorê li mûzên

that affected Gros Michel bananas,

Gros Michel ê dikin berxwedêr in jî,

Cavendish farms also lack biological diversity,

cotgehên Cavendish ê jî ji curbicuriya biyolojîk bêpar in

leaving the banana trade ripe for another pandemic.

û bazirganiya mûzan ji şewbeke din re gihaştî dihêle.